Κείμενο: Γεωργία Κακούρου-Χρόνη
«Πρέπσος». Είναι μια λέξη που διάβασα πρώτη φορά στο βιβλίο της Φωτεινής Στεφανίδη «Τζιέρι μου – 1922. Από τη γιαγιά μου, που τα έζησε» (Καλειδοσκόπιο, 2022).
Ένα κομμάτι ύφασμα, καμωμένο από πολλά τετραγωνάκια κι όλα κεντημένα με φυλλαράκια, τριφυλλάκια, λουλουδάκια, τα μικρά της γης, της θάλασσας και τ’ ουρανού. Απ’ αυτά εξιχνιάζονται, με τη διαρκή περιπλάνηση του βλέμματος, τα μεγάλα.
Ο χώρος, το μικρό τετράγωνο, προφανώς καθόριζε και την επιλογή της γιαγιάς. Ο τόπος και η οικονομία των υλικών επέβαλλαν στη γιαγιά Φωτίκα και τους αισθητικούς κανόνες της σύνθεσής της• τέτοια και τόση που το μικρό ν’ ανασαίνει. Η ίδια η γιαγιά εξάλλου ήξερε πολύ καλά τι σημαίνει ν’ ανασαίνεις λεύτερα. Δεν ήθελε ούτε τα κεντήματά της να στριμώξει.
Το μικρό – ακόμη περισσότερο όταν είσαι κι εσύ ηλικιακά μικρός – μπορείς να το προσεγγίζεις, να το περιεργάζεσαι καλά, να βλέπεις τις λεπτομέρειες, να το παρατηρείς, ν’ αναρωτιέσαι, να ταξιδεύεις και να το αποτυπώνεις. Κι είναι αυτό το μικρό που θα καθορίσει και την πορεία προς το μεγάλο, που έτσι κι αλλιώς το περιέχει.
Και δεν είναι μόνο η γιαγιά. Είναι και η μητέρα, που αγνοώντας τις υποδείξεις του οργάνου της τάξης, μεσούσης της χούντας, ν’ απαλλάξει το πεζοδρόμιο από τ’ αγριόχορτα, εκείνη εξακολουθούσε να ποτίζει τις παπαρούνες, τις μαργαρίτες, τις αγριομολόχες και τ’ αγριόπρασα (Φωτεινή Στεφανίδη, «Παπούτσια με λουράκι», Καλειδοσκόπιο 2020).
Επομένως, όταν η Φωτεινή Στεφανίδη, μάς συστήνει την έκθεσή της με τίτλο «Κήποι Μυστικοί» – που εγκαινιάστηκε και θα φιλοξενείται στον πολιτιστικό χώρο Macart, έως τις 14 Ιανουαρίου 2023 – λέγοντάς μας ότι τα θέματά της έρχονται από μακριά, αυτό το «μακριά» μοιάζει να είναι πολύ μακρύτερα απ’ όσο το προσδιορίζει η ίδια. Είναι η «αλφαβήτα» του δικού της κόσμου που τον διδάχτηκε με το πρώτο φως.
Η ίδια έχει μαθητεύσει ποικιλοτρόπως σ’ αυτό το αλφάβητο• από το χώμα της Νάξου έως τις παπαρούνες της Αττικής που τις έδειξαν πώς να γίνονται χρώματα και να συνομιλούν με άλλους, αγαπημένους, μακρινούς προγόνους σαν το Θεόφιλο. Αλλά κατά τον ίδιο τρόπο έχει μαθητεύσει και στα μεγάλα. Ένας μαντρότοιχος-επιτύμβιο αρκεί για να μας δείξει στο βάθος τους κήπους του Νικολά Πουσέν, κι ας είναι αλλιώτικοι από τους δικούς της.
Κι όσο και να μας είχε προετοιμάσει για τους δικούς της κήπους, από τα πρωτόμηνα και τα υστερόμηνα που, μαζί με τον Γιώργο Κιούση, μοιράζεται μαζί μας – άλλοτε με φωτογραφίες, άλλοτε με υδατοχρώματα, άλλοτε με τις λέξεις – το θαύμα που ανοίγεται μπροστά μας με την έκθεσή της μάς είναι πρωτοφανέρωτο.
Ένα κοχυλάκι, ένα ταπεινό χαμομήλι, ένα κλαδάκι αμυγδαλιάς ένας κότσυφας, ένα τζιτζίκι, τίποτα δεν θέλει να παραλείψει από το δικό της Μυστικό Κήπο που μας καλεί με τη φιλόξενη διάθεσή της ν’ ανακαλύψουμε. Μια απ’ εκείνες τις ωραίες αυλόπορτες (όπως επιθυμεί μπορεί να την φανταστεί κανείς) που τρίζει από την πολυκαιρία. Αλλά μόλις ανοίξει, είναι τόσο και τέτοιο το θαύμα που αποκαλύπτεται, έτσι που και το τρίξιμο μεταμορφώνεται κι αυτό σε μουσική. Ένας κήπος… ένα «κηπάκι» σαν το «αυλιδάκι» που μας γνώρισε η Μαρίνα Καραγάτση στο Ευχαριστημένο.
Ένας Μυστικός Κήπος, που μας αποκαλύπτεται μέσα από τον πλούτο της Φωτεινής. Την ευχαριστούμε που τον μοιράζεται μαζί μας. Έχουμε ανάγκη από την υπενθύμιση πως ετούτος ο κήπος υπάρχει. Υπάρχει, εκεί έξω, ένα μόλις τόσο δα, να σπρώξεις την αυλόπορτα και θα σου φανερωθεί. Μόνο που θα πρέπει, όπως και η Φωτεινή, να τον φέρεις και συ εντός σου• να έχεις καλλιεργήσει αυτό το προσωπικό καθαγιασμένο εικονοστάσι.
Είναι ακριβώς, όπως το διατυπώνει ο Οδυσσέας Ελύτης: «Η φύση αποτελεί στην Ελλάδα μιαν απέραντη κρυπτογράφηση ηθικών εντολών. Και μόνον η ανάλυση των αντιστοιχιών της στον ψυχικό κόσμο, θα επιτρέψει μιαν υψηλής ποιότητας αποστολή» (Συν τοις άλλοις, ύψιλον/βιβλία, 2011, σ. 25).
Μία Απάντηση
Τι να πει κανεις, και τι να σχολιασει! Οταν το χερι οδηγειται απ’ευθειας απ’ την ψυχη – χωρις τις προσμιξεις ενος εγγενως αντιφατικου και υπολογιστικου μυαλου – οπως ειναι το ανθρωπινο – τοτε προκυπτει αριστουργηματικα και μοναδικα το αιωνια εφικτο τι ην ειναι, ακριβως οπως το απεικονιζει η Φωτεινη Στεφανιδη!