Ο περιζήτητος Γάλλος αρχιμουσικός Φιλίπ Ωγκέν διευθύνει στις 4 Νοεμβρίου τη συναυλία της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών με τίτλο «Άρωμα του 1830». Με αφορμή την επερχόμενη εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής μιλά για τη σχέση του με την Ελλάδα, τη συνεργασία με τον Χέρμπερτ φον Κάραγιαν, αλλά και τη θητεία του ως Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Όπερας της Ουάσινγκτον.
Είστε «Φιλοξενούμενος Καλλιτέχνης» της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Η τελευταία σας εμφάνιση, μάλιστα, στη χώρα μας ήταν στο Ηρώδειο το προηγούμενο καλοκαίρι, διευθύνοντας την «Τόσκα». Πώς προέκυψαν οι τόσο στενοί δεσμοί με την Ελλάδα;
Το 2008 ήμουν καλεσμένος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής για να διευθύνω την πρεμιέρα του «Τανχόιζερ» του Ρίχαρντ Βάγκνερ. Η συνεργασία μας ήταν άψογη και το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα εκπληκτικό.
Τόσα πολλά πράγματα συνέβησαν στις ζωές μας τα δέκα χρόνια ανάμεσα στο 2008 και το 2018, όταν είχα τη χαρά να διευθύνω τον «Ναμπούκο» του Τζουζέπε Βέρντι στο Ηρώδειο. Οι επαφές μου με την Λυρική Σκηνή αναθερμάνθηκαν και κατέληξε με φυσικό τρόπο σε αυτή τη στενή συνεργασία, κυρίως λόγω του κ. Γιώργου Κουμεντάκη.
Το μεγάλο πάθος μου για τον κόσμο της αρχαίας Ελλάδας, την αρχιτεκτονική, τη μυθολογία, τις ιδέες, την ιστορία και την πολιτική της, αλλά επίσης και για τη χειραφέτηση των εθνών κατά τον 19ο αιώνα, κατέστησαν αυτή την υπέροχη ευκαιρία που μου προσφέρθηκε από την Εθνική Λυρική Σκηνή, μια μεγαλύτερη πηγή χαράς και περηφάνιας.
Η μακρά γαλλική φιλελληνική παράδοση και τα αξιοθαύμαστα έργα της Ζακλίν ντε Ρομιγί αποδεικνύουν πόσο απίστευτα κοντά είναι η Ελλάδα στους Γάλλους μελετητές. Η πολυετής παρουσία Ελλήνων καλλιτεχνών στη Γαλλία καθιστά αυτή την εγγύτητα τεκμήριο για όλους.
Πολλοί θεωρούν τη Φανταστική Συμφωνία του Μπερλιόζ που πρόκειται να διευθύνετε ως την πιο επαναστατική πρώτη συμφωνία που έχει γραφτεί ποτέ. Ποια στοιχεία της θα λέγατε ότι δικαιολογούν αυτό τον χαρακτηρισμό;
Η Φανταστική Συμφωνία βγήκε εξ ολοκλήρου από τη φαντασία του Μπερλιόζ όπως η Αθηνά που αναδύθηκε από το κεφάλι του Δία. Από τι αποτελείται η Φανταστική Συμφωνία; Ο Μπερλιόζ χρησιμοποιεί μερικές φορές προϋπάρχοντα στοιχεία στην ορχηστρική μουσική της εποχής του, αλλά τα μεταμορφώνει. Για παράδειγμα, το ογκώδες σύνολο χάλκινων πνευστών που αντηχούσε στις τελετές της Επανάστασης ή της Αυτοκρατορίας ή οι Συμφωνίες του Μπετόβεν (το τρίτο μέρος «Σκηνή στους αγρούς» είναι ανάμεσα σε άλλα και ένας φόρος τιμής στην Ποιμενική Συμφωνία). Χρησιμοποίησε αυτά που θα ονόμαζα “objets trouvés”: την καμπάνα του Θανάτου, ολόκληρο του Dies Irae, το οποίο αναφέρεται σε μεγάλο βαθμό. Φτάνει στα όριά τους (ή και πέρα από τα όριά τους το 1830) όργανα που θεωρούνταν αρχαία εκείνο τον καιρό (οφικλείδα) ή προσφάτως βελτιωμένα από τεχνική άποψη (άρπες, τύμπανα κλπ).
Ήσασταν επί τρία χρόνια βοηθός του θρυλικού μαέστρου Χέρμπερτ φον Κάραγιαν. Μετά τον θάνατο του Χέρμπερτ φον Κάραγιαν τον Ιούλιο του 1989, εβδομάδες πριν από την έναρξη του καλοκαιρινού φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, αναλάβατε γι’ αυτόν τις πρόβες του Χορού Μεταμφισμένων του Βέρντι μέχρι να φτάσει ο διάσημος Γκέοργκ Σόλτι για την Πρεμιέρα. Μέχρι το τέλος της ζωής του, επτά χρόνια μετά, μείνατε κοντά στον Γκέοργκ Σόλτι. Τι μάθατε από αυτές τις συνεργασίες;
Ο μαέστρος φον Κάραγιαν με κάλεσε αφού είδε και άκουσε την Τέταρτη Συμφωνία του Ρόμπερτ Σούμαν που διηύθυνα με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας του Βερολίνου. Ήμουν 25. Όταν γνώρισα τον Γκέοργκ Σόλτι, είχα ήδη ένα πλήρες πρόγραμμα συναυλιών στη Γερμανία και σύντομα διηύθυνα τον Στράους και Βάγκνερ στο Αμβούργο και το Βερολίνο. Αλλά ο Σόλτι πάντα μου ζητούσε να του ετοιμάζω ορχήστρες, όπως την Concertgebouw Amsterdam ή την Orchestra della Scala και να εναλλάσσομαι μαζί του στο πόντιουμ, όπως για την πρεμιέρα του ”Fidelio” στο Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ με τη Φιλαρμονική της Βιέννης ή την «Τραβιάτα» στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου.
Πέρα από την αναντικατάστατη εμπειρία της πατρικής στοργής και της εγγύτητας που θα χρειάζονταν τόμοι για να περιγραφούν, μπορώ να καταθέσω από την ίδια αμείλικτη αφοσίωση στη μελέτη και τη συνείδησή τους ότι το να είσαι το ζωντανό παράδειγμα άνευ όρων πειθαρχίας και εργασιακής ηθικής είναι το κλειδί της καλλιτεχνικής καταξίωσης.
Από το 2011 μέχρι το 2018 υπήρξατε Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Όπερας της Ουάσινγκτον. Πώς ήταν να βρίσκεστε στο τιμόνι ενός τόσο ιστορικού και επιδραστικού οργανισμού; Πώς κρατάτε μέσα σας αυτά τα χρόνια;
Κατά τη διάρκεια των 8ης σεζόν της θητείας μου, παρουσιάσαμε ένα ευρύ φάσμα έργων, από Γκλουκ μέχρι Ρίχαρντ Στράους, από πιο ανάλαφρους τίτλους όπως τον Ντον Πασκάλ του Ντονιτσέττι μέχρι το απόλυτο μνημείο: την Τετραλογία, το Δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν του Βάγκνερ.
Σημαντικό παραμένει το γεγονός ότι οι 2400 θέσεις της Όπερας εξαντλήθηκαν για τις οκτώ παραστάσεις του Τριστάνου και της Ιζόλδης του Βάγκνερ, ενώ μικρές όπερες γραμμένες σε αμερικανικά αγγλικά, βασισμένες σε γνωστές ταινίες ή σε ιστορίες πολύ γνωστές σε όλους, με μουσική που στοχεύει εμπορικά στο ευρύτερο δυνατό κοινό, ποτέ δεν έφτασαν το 30% της χωρητικότητας.
Η παγκόσμια επιτυχία του Τριστάνου και της Ιζόλδης με τις τέσσερις ώρες (δεκαέξι ώρες για την Τετραλογία) εσωστρεφούς μουσικής, τραγουδισμένης σε μια εκλεπτυσμένη γερμανική ποιητική γλώσσα, χωρίς σκηνική δράση, βασισμένη σε κέλτικους ή σκανδιναβικούς θρύλους, απέδειξε ότι απλοϊκότητα δεν είναι η λύση για να έρθει νέο κοινό στην όπερα.
Είδα επίσης τους ακροατές συμφωνικής συναυλίας να ενθαρρύνονται από τη διοίκηση να φέρουν τα ποτά και το ποπ κορν τους στην αίθουσα συναυλιών. Είναι μια κατάφωρη περιφρόνηση του κοινού και το τελευταίο βήμα πριν το κλείσιμο.
Από την άλλη, τα μιούζικαλ υψηλής ποιότητας στο Μπρόντγουεϊ ή στο λονδρέζικο Γουέστ Εντ είναι εκπληκτικές και συναρπαστικές εμπειρίες. Οι συναυλίες που προσφέρουν τη μουσική της υπέροχης μεγάλης οθόνης των Bernard Herrmann, John Williams, Hans Zimmer έχουν το απόλυτο δικαίωμα να υπάρχουν.
Στην πραγματικότητα, η παράλογη πεποίθηση ότι η μείωση της τιμής των εισιτηρίων στην όπερα την καθιστά πιο προσιτή απλά απέτυχε. Ένα παράδειγμα του τι μπορεί να κάνει το κοινό όταν λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και του προσφέρεται η καλύτερη ποιότητα; Λόγω της οικονομικής κρίσης του 2008, διηύθυνα δύο συναυλίες του Λυκόφωτος των Θεών του Βάγκνερ αντί για τις προηγουμένως προγραμματισμένες οκτώ παραστάσεις αυτού του τετράωρου αριστουργήματος. Και το πιστεύετε; Ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της σεζόν, σε κάθε ηλικία και κάθε κοινωνική τάξη.
Και πιο πρόσφατα και πιο κοντά μας, ένα άλλο παράδειγμα που με τα χρόνια επιβεβαιώνεται: η μεγάλη καλλιτεχνική και εισπρακτική επιτυχία της Φόνισσας που παρουσίασε η Εθνική Λυρική Σκηνή απέδειξε ότι η όπερα ζει και βασιλεύει. Η κλασική μουσική προσφέρει σε κάθε έναν από εμάς την ευκαιρία να αποκτήσουν ένταση τα συναισθήματά μας, να χτυπήσει πιο δυνατά η καρδιά μας, να ξεκινήσει το μυαλό μας ένα ταξίδι για έναν κόσμο αλήθειας και ελευθερίας.
Είναι, τελικά, το πιάνο ο «βασιλιάς» των μουσικών οργάνων;
Για τον τρόπο με τον οποίο οι ιδιοφυείς συνθέτες χρησιμοποίησαν στο έπακρο τις τεράστιες δυνατότητές του και λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη τη μοναδική του ικανότητα (από κοινού με το εκκλησιαστικό όργανο) να παίζει πολλές διαφορετικές αρμονίες ταυτόχρονα: ναι, σίγουρα είναι.
Ένας οργανίστας, όμως, θα απαντούσε στην ερώτησή σας: και το εκκλησιαστικό όργανο; Ένας βιολονίστας θα αντέκρουε ότι μόνος του δημιουργεί τον ήχο και τον τόνο ενώ παίζει και διαθέτει ένα όργανο που μπορεί πραγματικά να παίξει legato. Καμία από αυτές τις δυνατότητες δεν υπάρχει σε ένα πιάνο.
Θα έλεγα λοιπόν: ας μην δημιουργούμε ιεραρχία μεταξύ των οργάνων, παρακαλώ.
–
