Ο Ενρίκο Καρούζο, ο πιο διάσημος Ιταλός τενόρος στην ιστορία της όπερας εξακολουθεί μέχρι και σήμερα να ασκεί τόσο μεγάλη πολιτιστική επίδραση στους ανθρώπους που κανένα από τα αστέρια της όπερας, που κατά καιρούς έχουν ξεπεράσει τον Καρούζο σε δημοτικότητα, δεν μπόρεσε τελικά να συγκριθεί μαζί του.
Η φωνή του Καρούζο είναι αυτή που χαραγμένη σε ένα δίσκο 78 στροφών να ερμηνεύει το “Vesti la giubba” της όπερας Pagliacci αποτέλεσε τον πρώτο δίσκο στην αμερικανική ιστορία που οι πωλήσεις του άγγιξαν το ένα εκατομμύριο αντίτυπα. Ο Καρούζο πραγματοποίησε επίσης περίπου 290 ηχογραφήσεις από το 1902 έως το 1920. Όλες αυτές οι ηχογραφήσεις, οι οποίες καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας του, είναι διαθέσιμες σήμερα σε CD και ψηφιακές λήψεις.
Η καριέρα του υπήρξε μεγαλειώδης και η ερωτική και προσωπική του ζωή ταραχώδης και δραματική όσο οποιαδήποτε όπερα, και φωτίζεται από ένα θησαυρό επιστολών και άλλων εγγράφων που δημοπρατούνται από τον οίκο Christie’s και βγαίνουν για πρώτη φορά στη δημοσιότητα. Το μεγάλο αυτό αρχείο περιλαμβάνει 282 επιστολές και τηλεγραφήματα που έστειλε, και 423 που του εστάλησαν, σε όλη τη διάρκεια της καριέρας του.
Τρεις μήνες πριν τον θάνατό του, το 1921, ο Καρούζο παρέδωσε το αρχείο, το οποίο περιλαμβάνει επίσης πλήθος οικονομικών εγγράφων, καθώς και λίγες φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων και δικαστικά έγγραφα στον φίλο του Antonino Perrone fu Antonio, λίγο πριν φύγει από τις ΗΠΑ για τελευταία φορά.
Ο Περόνε ζούσε στη Βοστώνη και είναι πιθανό ότι ο Καρούζο τον επέλεξε, γιατί ήξερε ότι ο φίλος του θα κρατούσε το αρχείο μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, όπως και έπραξε.
Τα έγγραφα αυτά ήταν άγνωστα στους βιογράφους του Καρούζο του 20ού αιώνα, συμπεριλαμβανομένου ακόμη και του γιου του, Enrico Jr., «Ο πατέρας μου και η οικογένειά μου». Ήρθαν στο φως μόνο το 2014, όταν προσφέρθηκαν σε δημοπρασία στον οίκο Christie’s. Σήμερα, στην επέτειο των 100 ετών από το θάνατό του έρχονται ξανά στην αγορά.
«Όταν μιλάμε για τενόρους θα λέμε πάντα τον Καρούζο πρώτο»
«Όταν μιλάμε για τενόρους, λέμε πάντα τον Καρούζο πρώτο – και μετά τους άλλους», Αυτά είναι τα λόγια του Λουτσιάνο Παβαρότι για τον Καρούζο που ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να έχει μία από τις εξαιρετικές καριέρες όπερας όλων των εποχών. Λέγεται ότι στο αποκορύφωμα της φήμης του, μετά από μια παράσταση στη Νέα Υόρκη, τα αφεντικά της Μητροπολιτικής Όπερας απλώς του έδωσαν μια κενή επιταγή για να συμπληρώσει.
Γεννημένος στη Νάπολη το 1873, ο Καρούζο ήταν το τρίτο από τα επτά παιδιά μιας φτωχής οικογένειας που από τα δέκα του χρόνια μάθαινε την τέχνη του μηχανικού κοντά στον πατέρα του. Η αγάπη του για το τραγούδι σύντομα εκδηλώθηκε και άρχισε να τραγουδάει κλασικά ναπολιτάνικα σε μπαρ και καφετέριες. Ήταν ευλογημένος με μια πλούσια, ευπροσάρμοστη φωνή, αλλά αυτό που ξεχώρισε τον Καρούζο ήταν ο τρόπος που συνδύαζε τη φινέτσα με το πάθος, συνδυάζοντας την παλιά παράδοση του bel canto τραγουδιού με τη νέα τάση του verismo.
Σε ηλικία 22 ετών ο Ενρίκο έκανε την πρώτη του εμφάνιση στη σοβαρή μουσική. Ήταν 15 Μαρτίου 1895 στο Teatro Nuovo στη Νάπολη. Το έργο με το οποίο εμφανίστηκε ήταν η πλέον ξεχασμένη όπερα “L’Amico Francesco” του ερασιτέχνη συνθέτη Ντομένικο Μορέλλι. Αυτό ήταν το ξεκίνημα για να κατακτήσει τα μεγάλα λυρικά θέατρα του κόσμου, όπως το Covent Garden του Λονδίνου, όπου τραγούδησε για οκτώ σεζόν μεταξύ 1902 και 1914, και η Metropolitan στη Νέα Υόρκη, όπου τραγούδησε σε περισσότερες από 850 παραστάσεις, ένα ρεκόρ ξεπέρασε μόνο ο Πλάθιντο Ντομίνγκο στην αρχή της χιλιετίας.
Επιστροφή στη Νάπολη μόνο για φάει μακαρόνια
Βέβαια στην πατρίδα του τη Νάπολη δεν επέστρεψε ποτέ για να τραγουδήσει αφότου σε μία από τις πρώτες του εμφανίσεις, αποδοκιμάστηκε από μερίδα του κοινού, διότι παρέλειψε να ανταποκριθεί στις επιδοκιμασίες τους (κλάκα). Το περιστατικό αυτό έθιξε την υπερηφάνεια του Καρούζο και αργότερα δήλωσε ότι θα επιστρέψει εκεί «μόνο για να φάει μακαρόνια».
Λέγεται ότι το 1897, όταν ήταν νεαρός και ελάχιστα γνωστός εμφανίστηκε στο σπίτι του συνθέτη Τζάκομο Πουτσίνι για ακρόαση, για τον ρόλο του Ροντόλφο στην όπερα La Bohème. Ο Πουτσίνι όταν τον άκουσε να τραγουδά την άρια “Che gelida manina” ρώτησε τον τραγουδιστή, «Ποιος σας έστειλε; Ο Θεός;».
Ο Καρούζο είχε την τύχη να κάνει καριέρα την εποχή που ανακαλύφθηκε το γραμμόφωνο. Και τον άκουσαν εκατομμύρια άνθρωποι που δεν τον είδαν ποτέ στη σκηνή. Ήταν ο αληθινός πρώτος σούπερ σταρ της όπερας.
Μια σύντομη, περιπετειώδης απίθανη ζωή
Ο Καρούζο πέθανε νέος, σε ηλικία 48 ετών. Η προσωπική του ζωή ήταν πολύχρωμη και δραματική όσο και μια όπερα. Έζησε πλούσια σε ακριβά σπίτια και πολυτελείς σουίτες ξενοδοχείων, με κομψά και ακριβά ρούχα και κοσμήματα, ερωμένες και δυο γυναίκες με τις οποίες απέκτησε τρία παιδιά. Δυο αγόρια με την Άντα Τζιακέττι και μια κόρη με την Ντόροθι Πάρκ.
«Αυτά τα γράμματα λένε μια συγκινητική ιστορία», λέει ο Thomas Venning, επικεφαλής των Βιβλίων και Χειρογράφων στο Christie’s στο Λονδίνο. «Μας μεταφέρουν στο μυαλό του Καρούζο, καθώς μεταμορφώθηκε από τον επαρχιακό τενόρο στον πιο διάσημο τραγουδιστή του κόσμου – καθώς επίσης μας έφερε την οπτική εκείνων που είναι κοντά του, που προσελκύονται από αυτό τον ανθρώπινο ανεμοστρόβιλο. Φαίνεται μέσα σε αυτά τα γράμματα ότι ήταν σε ένα συνεχές συναισθηματικό rollercoaster».
Οι αποκαλυπτικές επιστολές
Μιλάνο, 1897: «Θα έδινα τη ζωή μου να μεθύσω μαζί σου στην τρελή χαρά της ευτυχίας, της αγάπης …»
Ο Καρούζο ξεκίνησε μια σχέση με τη σοπράνο Άντα Τζιακέττι κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου στο Teatro Goldoni στο Λιβόρνο το 1897. Το ζευγάρι τραγούδησε μαζί ως Violetta και Alfredo στην όπερα La Traviata, και εκείνη την εποχή δημιούργησε μια φήμη στις περιφερειακές όπερες της Ιταλίας. Η Άντα ήταν παντρεμένη και όταν επέστρεψε στην οικογένειά της, ενώ ο Καρούζο ήταν στο Μιλάνο αντάλλαξαν μια σειρά από παθιασμένα γράμματα από το φθινόπωρο του ίδιου έτους. Τον Οκτώβριο του 1897, ρωτά: «Δεν συνειδητοποιείς, αγάπη μου, ότι θα έδινα τη ζωή μου για να σε έχω κοντά μου, να σε κρατήσω στην αγκαλιά μου, να μεθύσω μαζί σου με την τρελή χαρά της ευτυχίας, της αγάπης;». Περιμένοντας το επόμενο γράμμα της Άντα γράφει: «Αισθάνομαι ότι τρελαίνομαι. Δεν μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου, νιώθω σαν να πεθαίνω, έχουν περάσει δύο μέρες από τότε που έλαβα μια επιστολή από εσένα … Θεέ μου, πόσο με βασανίζει αυτό.»
Λονδίνο, 1904: «Πριν ξεκινήσει κάθε παράσταση, νιώθω τόσο νευρικός που είμαι σχεδόν κτηνώδης με όλους …»
Η Άντα εγκατέλειψε τον άντρα και το παιδί της για τον Καρούζο το 1898, και το ζευγάρι απέκτησε δύο δικά του παιδιά: τον Rodolfo και τον Enrico Jr. Όπως της αποκαλύπτει από το Λονδίνο το 1904, «πριν ξεκινήσει κάθε παράσταση, νιώθω τόσο νευρικός που είμαι σχεδόν κτηνώδης με όλους… λένε ότι το χαμομήλι λειτουργεί καλά», ενώ γράφει για την όπερα Rigoletto του Verdi, «με τρομάζει μέχρι θανάτου».
Άγνωστη τοποθεσία, 1918: «Σ ‘αγαπώ τόσο πολύ, Ρίκο αγαπητέ …»
Μετά τον χωρισμό του από την Άντα το 1908, φαίνεται να έχει σχέσεις με τουλάχιστον τέσσερις γυναίκες. Μια από αυτά ήταν η αδερφή της Άντα, Ρίνα. Οι άλλες είναι η Elsa Ganelli και Mildred Meffert που πήγαν τον Καρούζο στο δικαστήριο για αθέτηση γάμου ζητώντας μεγάλες αποζημιώσεις.
Ο Καρούζο παντρεύτηκε τελικά την Αμερικανίδα κληρονόμο Ντόροθι Πάρκ, τον Αύγουστο του 1918. Σε μια επιστολή προς αυτόν λίγους μήνες νωρίτερα, η Ντόροθι αναφέρει ότι θέλει να ζητήσει ο Καρούζο από τον πατέρα της να τη συνοδεύσει στον γάμο της. Ο Παρκ είχε μεγάλες αντιρρήσεις για το γάμο της κόρης του με τον Καρούζο. «Το έκανες όπως μου είπες ότι θα μιλούσες στον πατέρα;», γράφει. «Νιώθω σίγουρη ότι το κάνατε και με κάνει πολύ χαρούμενη. Σ ‘αγαπώ τόσο πολύ, Ρίκο αγαπητέ.».
Άγνωστη τοποθεσία, 1918: «Δεν έχετε δημιουργήσει ήδη αρκετό σκάνδαλο;»
Το 1908, η Άντα εγκατέλειψε τον Καρούζο για τον οικογενειακό σοφέρ. Ο Καρούζο παρηγορήθηκε στην αγκαλιά της αδερφής της Ρίνα. Σύμφωνα με το βιβλίο του Enrico Jr., το ζευγάρι έκανε ένα πάρτι αρραβώνων γύρω στο 1911-12. Ωστόσο, με τα διεθνή ταξίδια να γίνονται ολοένα και πιο δύσκολα, ο Καρούζο βρέθηκε στις ΗΠΑ όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του Α’ Παγκόσμιου πολέμου – μακριά από τη Ρίνα.
Όταν οι φήμες έφτασαν στην Ιταλία για τη σχέση του με την Ντόροθι Παρκ το 1918, η μητριά της Ρίνα, Τερέζα, του έστειλε μια αυστηρή επιστολή που έλεγε: «Ακούσαμε τρομερά, επαίσχυντα πράγματα. Ελπίζω και εμπιστεύομαι ότι όλα δεν είναι αλήθεια, γιατί είναι αδύνατο για έναν έντιμο άνθρωπο, και εκείνον που έχει καθήκοντα, να συμπεριφέρεται τόσο ντροπιαστικά.
Τι γίνεται με αυτήν την οικογένεια που θέλατε να φτιάξετε για τον εαυτό σας; Και αυτή τη γυναίκα που για επτά χρόνια περιμένει πιστά την εκπλήρωση των υποσχέσεων που δώσατε; Πώς θα σας κρίνει ο κόσμος; Δεν έχετε δημιουργήσει ήδη αρκετό σκάνδαλο; ».
