Γεννημένος το 1954 στο Σεράγεβο από Βόσνιους Μουσουλμάνους γονείς, ο πολιτικοποιημένος σκηνοθέτης, μουσικός, ηθοποιός και παραγωγός αποτελεί μια από τις πλέον διάσημες και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες της Σερβίας. Τόσο με τις πολυβραβευμένες ταινίες του (Ο μπαμπάς λείπει ταξίδι για δουλειές, Ο καιρός των τσιγγάνων, Underground, Arizona dream) όσο και με την προσωπική του ζωή, έχει συχνά προκαλέσει αντιδράσεις, αλλά έχει δημιουργήσει και ένα φανατικό κοινό. Εκτός της σκηνοθετικής του ιδιοτήτητας, είναι μέλος του μουσικού γκρουπ No Smoking Orchestra, ενώ κατά καιρούς παίρνει μέρος σε κινηματογραφικές ταινίες ως ηθοποιός. Τα τελευταία χρόνια ζει στο χωριό Küstendorf ή αλλιώς Drvengrad (το ξύλινο χωριό) το οποίο έχτισε ο ίδιος. Το 2005 βαπτίστηκε Χριστιανός Ορθόδοξος και πήρε το όνομα Nemanja, δηλώνοντας “όλοι είμαστε Ορθόδοξοι και κυρίως Σέρβοι. Μουσουλμάνοι γίναμε για να αντισταθούμε στους Τούρκους κατακτητές”.
elc: Έχετε εγκατασταθεί σε ένα χωριό στη Σερβία, το οποίο κατασκευάσατε εσείς ο ίδιος. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτό.
Emir Kusturica: Έχτισα αυτό το χωριό για την ταινία «Η ζωή είναι ένα θαύμα» και στη συνέχεια αποφάσισα να εγκατασταθώ εκεί. Έτσι δημιούργησα μια μικρή ξύλινη πόλη στην κορυφή ενός λόφου, ένα τμήμα της οποίας είναι κτισμένο υπογείως. Την αποκαλώ «μεταχειρισμένη» πόλη, επειδή έχει κατασκευαστεί από παλιές ξύλινες κατοικίες. Αυτή τη στιγμή ζω στο πιο όμορφο μέρος στον κόσμο.
elc: Υπάρχουν άλλοι κάτοικοι;
E.K.: Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου και υπάρχει το διπλανό χωριό από το οποίο έρχονται περίπου 800 εργάτες. Καλλιεργούμε τα δικά μας τρόφιμα, διοργανώνουμε σεμινάρια και φεστιβάλ, φτιάξαμε μια πίστα για σκι σε υψόμετρο 1.500 μέτρων, έχουμε έναν εθνικό κήπο στον οποίο είμαι εγώ υπεύθυνος, είναι ένας μικρός παράδεισος.
elc: Τόσο στις ταινίες σας όσο και στη μουσική σας η παράδοση παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Τι είναι για εσάς η παράδοση;
E. K.: Είναι το αρχέτυπο. Αφού γεννιέται ένα πουλί και φεύγει μακριά, πρέπει να γνωρίζει πώς να φτιάξει τη φωλιά του. Συχνά αναρωτιόμαστε πώς τα νεογνά ξέρουν να χτίζουν τη φωλιά τους. Πρόκειται για κάτι που βρίσκεται στη συλλογική μας συνείδηση, είναι βαθιά ριζωμένο στο μυαλό μας, αποτελεί μέρος του DNA μας. Συνεπώς πιστεύω ότι η παράδοση είναι κάτι που πρέπει να γνωρίζουμε και να εκμεταλλευόμαστε, ειδάλλως θα εξαφανιστεί υπό την απειλή του τέρατος που λέγεται Hollywood και το οποίο καταστρέφει όλες τις διαφορές παγκοσμίως και δίνει μια υπερφυσική εικόνα του κόσμου.
elc: Πιστεύετε ότι πρέπει να διατηρούμε την παράδοση ή να την εξελίσσουμε;
E.K.: Πρέπει να παρέχουμε στον κόσμο πολλές επιλογές. Πρέπει να διαφυλάσσουμε την παράδοση, αλλά σε μια μορφή που να είναι αποδεκτή στη σημερινή εποχή. Πρέπει να μιλάμε για τις ρίζες των ηρώων. Δεν μπορούμε να αναφερόμαστε στους Έλληνες με τον ίδιο τρόπο που αναφερόμαστε στους Δανούς. Δεν μπορούμε να μιλάμε για τους Δανούς όπως μιλάμε για τους Σέρβους, γιατί είμαστε διαφορετικοί και αυτές οι διαφορές κάνουν τον κόσμο μας ένα ωραίο μέρος να ζεις. Αν για παράδειγμα έχεις στον κήπο σου νόστιμες ντομάτες πρέπει να τις διαφυλάξεις, γιατί διαφορετικά θα φας γενετικώς μεταλλαγμένες ντομάτες, ποιος ο λόγος να γίνει κάτι τέτοιο, γιατί να ζεις έτσι; Αυτή η διπλή τραγωδία που συνέβη στην Ιαπωνία, με το τσουνάμι και την πυρηνική καταστροφή, είναι για μένα η πρόβα για το τέλος του κόσμου. Ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες πρέπει να δούμε με ποιο τρόπο θα διαφυλάξουμε τους εαυτούς μας και τη ζωή μας στον πλανήτη. Κατά τη γνώμη μου οι διαφορές είναι αυτές που θα μας σώσουν και όχι η ομοιομορφία.
elc: Στη συναυλία που δώσατε προσφάτως στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, αναφερθήκατε στην Ελλάδα ως τη χώρα που αντιτάχθηκε στους βοµβαρδισµούς της Σερβίας απ’ το ΝΑΤΟ. Αυτή την περίοδο λαμβάνουν χώρα οι βομβαρδισμοί της Λιβύης. Βλέπετε κάποια ομοιότητα μεταξύ των δύο πολέμων;
E.K.: Έτσι είναι τα πράγματα. Ο κόσμος διοικείται από την παγκόσμια οικονομία. Όταν δεν γίνεται κάποιος πόλεμος, τότε τον δημιουργούν. Γιατί η οικονομία δεν είναι μόνο μαθηματικά, έχει και ψυχολογικό περιεχόμενο. Όταν υπάρχουν προβλήματα που δεν μπορούν να λυθούν, πάντα ένας πόλεμος είναι η λύση, ο τρόπος για να ανοικοδομηθεί ο κόσμος. Σήμερα ο Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο οποίος έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό, είναι τοπικός, όχι μεταξύ των κρατών. Το πρόβλημα με τους ιμπεριαλιστές σήμερα είναι πως δημιουργούν την αίσθηση ότι κάνουν έναν ανθρωπιστικό πόλεμο, κάτι που είναι βλακώδες φυσικά, δεν στέκει. Δεν πρέπει να τους εμπιστευόμαστε, είναι εισβολείς με μοναδικό σκοπό την άντληση κέρδους.
elc: Πιστεύετε ότι οι πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβίας θα ήθελαν να ενωθούν και πάλι, ή η ενωμένη Γιουγκοσλαβία είναι ένα χαμένο όνειρο, κάτι που κανείς δεν σκέφτεται πλέον;
E.K.: Οι άνθρωποι, ξέρετε, κάνουν ό,τι τους πεις να κάνουν, ή ό,τι η εξουσία τους κάνει να πιστεύουν ότι θέλουν να κάνουν. Η Γιουγκοσλαβία ήταν, δίχως αμφιβολία, ένα πολύ καλύτερο δημιούργημα από οποιοδήποτε κράτος σήμερα. Γεγονός είναι όμως ότι δεν μπορούσαν να ζήσουν όλοι μαζί και κάποιοι ήθελαν πολύ να αποσχιστούν, ιδιαίτερα οι κάτοικοι των δυτικών περιοχών, εξαιτίας της δημιουργίας της Ευρώπης η οποία ακόμη συνεχίζεται. Δεν μπορούμε όμως να πούμε ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε καλή κατάσταση γιατί δεν αποτελεί πολιτική οντότητα. Είναι μια οντότητα που βασίζεται στην οικονομική εξουσία και όχι στην πολιτική. Έτσι, η Γιουγκοσλαβία προκαλεί σε εμένα προσωπικά μεγάλη συγκίνηση, έχει όμως τελειώσει και δεν πιστεύω ότι για πολύ καιρό θα ξαναέχουμε ένα τόσο ισχυρό κράτος όπως τότε. Σε πολιτιστικό, οικονομικό, ατομικό επίπεδο ήμασταν ισχυρότεροι, αλλά υπήρχαν πάντοτε τάσεις απόσχισης οι οποίες εν τέλει υπερίσχυσαν, χάρη σε εμάς τους ίδιους και στις εξωτερικές δυνάμεις.
elc: Ο κόσμος ωστόσο αναπολεί την ενωμένη Γιουγκοσλαβία, τους λείπει;
E.K.: Εμένα μου λείπει. Μεγαλώνω βλέπετε και μου λείπει το παρελθόν μου.
