Προσπαθώ να ερμηνεύσω τους λόγους που το τελευταίο μυθιστόρημα του Τζούλιαν Μπαρνς Ελίζαμπεθ Φιντς δυστυχώς υστερεί συντριπτικά σε σχέση με τα περισσότερα έργα του εξέχοντα Βρετανού συγγραφέα. Φαινομενικά ο Μπαρνς ακολουθεί λίγο πολύ την ίδια συνταγή πολλών βιβλίων του: την ανάμιξη της βιογραφίας/λογοτεχνικής κριτικής με τη μυθοπλασία, με τρόπο ώστε όσο περισσότερο εις βάθος αναλύει ο εκάστοτε πρωταγωνιστής το αντικείμενο της μελέτης του, τόσο περισσότερο αποκαλύπτονται πτυχές του δικού του εσωτερικού κόσμου.
Άλλωστε, αυτή ήταν η αφετηρία για το σπουδαιότερο έργο του, τον Παπαγάλο του Φλωμπέρ, ενός κατά τη γνώμη μου νευραλγικής σημασίας έργου στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία του τελευταίου τέταρτου του εικοστού αιώνα. Όμως στην προκειμένη περίπτωση το αποτέλεσμα είναι επίπεδο, στερείται έμπνευσης και φρεσκάδας, δίνοντας την αίσθηση περισσότερο μιας διεκπεραιωτικής προσέγγισης. Τι να κάνουμε, δεν γίνεται να είναι κάποιος πάντα σε φόρμα.
Το πρώτο πρόβλημα είναι ότι έχουμε να κάνουμε με διπλή προβολή: όχι το πιο απλό μοντέλο του αφηγητή που προσεγγίζει βιογραφικά και κριτικά τη ζωή μιας προσωπικότητας αλλά δύο. Αφηγητής είναι ο Νιλ, ένας πρώην ηθοποιός που παρακολουθεί μια σειρά μαθημάτων για ενηλίκους με θέμα την πολιτισμική ιστορία και καθηγήτρια την Ελίζαμπεθ Φιντς του τίτλου, η οποία αποδεικνύεται αξιοθαύμαστη ως προς την ανεξαρτησία και διεισδυτικότητα της σκέψης της, την ακεραιότητα των αξιών της αλλά και προκαλεί τη φαντασία των μαθητών της λόγω της αινιγματικής και ιδιαίτερα μοναχικής της ζωής.
Όμως εδώ προκύπτει και μία δεύτερη προσωπικότητα που αποτελεί αντικείμενο μελέτης: ο Ιουλιανός ο παραβάτης, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας που επιχείρησε να ανατρέψει την κυριαρχία του Χριστιανισμού τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Η Ελίζαμπεθ τον χρησιμοποιούσε στις διαλέξεις της ως υπόδειγμα ενός διανοούμενου πολιτικού που παρά την αρνητική του φήμη υπήρξε ένας φάρος ορθολογισμού και ανεκτικότητας απέναντι στον σκοταδισμό που θα ακολουθούσε τον φανατισμό της επερχόμενης μονοθεϊστικής θρησκείας. Μετά τον θάνατό της ο Νιλ βρίσκει αρκετές ακόμη αναφορές στον Ιουλιανό στις σημειώσεις της Ελίζαμπεθ και αποφασίζει να γράψει μία μελέτη για αυτόν, θεωρώντας ότι αυτό θα επιθυμούσε η καθηγήτριά του. Ο Μπαρνς λοιπόν εν μέρει ταυτίζει την Ελίζαμπεθ με τον Ιουλιανό, τουλάχιστον όσον αφορά στο ότι και οι δύο υπήρξαν λαμπρά μυαλά που πήγαιναν αντίθετα στο ρεύμα με αποτέλεσμα να έχει αμαυρωθεί η υστεροφημία τους.
Όμως αυτό το δίπολο Ελίζαμπεθ – Ιουλιανός είναι ένα σύνθετο και αχρείαστα περίπλοκο σύστημα που δεν λειτουργεί καλά. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Τα πάντα είναι λίγο πολύ προβλέψιμα, ελαφρώς τετριμμένα, αρκετά ανιαρά. Δεν υπάρχει καθόλου δραματική ένταση, οι όποιες αποκαλύψεις σχετικά με τη ζωή της Ελίζαμπεθ είναι ελάχιστες και αδιάφορες.
Παρά το ότι είμαι φαν του Μπαρνς και της κομψής γραφής του, διαβάζοντας το «Ελίζαμπεθ Φιντς» δεν μπορώ καν να αντιληφθώ τι τον οδήγησε να το γράψει. Όχι ότι δεν υπάρχουν ενδιαφέρουσες επισημάνσεις και όμορφες προτάσεις, άλλωστε δεν γίνεται ένας εξαιρετικός συγγραφέας ξαφνικά να γράφει άσχημα. Όμως σε καμία περίπτωση δεν αρκούν για να δικαιολογήσουν το βιβλίο ως μία λειτουργική ενότητα. Μερικοί φανατικοί οπαδοί του Μπαρνς θα το διαβάσουν απολαμβάνοντας τα όποια ίχνη του ύφους του, αλλά οι υπόλοιποι θα το προσπεράσουν ως ένα άχρωμο και μάλλον αμήχανο εγχείρημα και θα περιμένουν την επιστροφή του Βρετανού στη γνωστή του φόρμα.
