Στην αρχή ήταν τα σύνορα τα ορατά, του γεωγραφικού χάρτη, αυτά που πέρναγε το τραίνο με όσους έφευγαν στα χρόνια του ’60 για τη Γερμανία: Τα σύνορα της Ελλάδας, της Γιουγκοσλαβίας, της Αυστρίας, της Γερμανίας τέλος, που ήταν και ο προορισμός – προσωρινός στην αρχή, πιο μόνιμος στη συνέχεια, μια άλλη πατρίδα αργότερα για πολλούς.

Ο γυρισμός στην Ελλάδα έγινε όνειρο ζωής. 

Με τα χρόνια τα σύνορα άρχισαν να χαράσσονται στο νου και να ξεφεύγουν από τη Γεωγραφία. Άρχισαν να πληθαίνουν. Οι Έλληνες που πήγαν στη Γερμανία «προσκεκλημένοι και φιλοξενούμενοι εργάτες» (γκάσταρμπάιτερ) είχαν να ξεπεράσουν πολλά σύνορα. Όλα εκείνα που σε κάνουν να νιώθεις ξένος ή οικείος στην καθημερινή ζωή, στη δουλειά, στο δρόμο, στα ψώνια, στη διασκέδαση, στη γειτονιά, στην οικογένεια … Όλα εκείνα που δεν περνιούνται με το να δείχνεις διαβατήρια που δηλώνουν ιθαγένειες και υπηκοότητες. 

Με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την υπογραφή του Γερμανο-Ελληνικού Συμφώνου Προσέλκυσης Εργατών το Goethe-Institut Athen φέρνει στη σκηνή το ελληνικό βλέμμα και διοργανώνει τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο ένα κινηματογραφικό πρόγραμμα αφιερωμένο στους πρωταγωνιστές της μετανάστευσης. 

Το αφιέρωμα ξεκινά τον Οκτώβριο με 9 βραβευμένες στην Ελλάδα και τη Γερμανία ταινίες μυθοπλασίας και ντοκιμαντέρ Ελλήνων σκηνοθετών – με εξαίρεση τον Fassbinder – που έζησαν στη Γερμανία ή ζουν ακόμα εκεί:

Οι Γιώργος Καρυπίδης, Νίκος Λυγγούρης, Λευτέρης Ξανθόπουλος γνώρισαν στη Γερμανία από κοντά την πρώτη γενιά των γκάσταρμπάιτερ.

Οι Κώστας Μαχαίρας, Αγγέλα Μυλωνάκη, Φίλιππος Τσίτος σπούδασαν στις δυο μεγάλες Ακαδημίες Κινηματογράφου της Γερμανίας, του Μονάχου και του Βερολίνου, και ήρθαν σ’ επαφή και με τη δεύτερη γενιά Ελλήνων μεταναστών.

Οι προβολές θα γίνουν παρουσία των σκηνοθετών.

Τις δυο πρώτες ημέρες παρούσα θα είναι και η Μαρία Παραδείση, επ. Καθ. Θεωρίας και Ιστορίας του Κινηματογράφου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Η πρεμιέρα του προγράμματος: «Στο πέρασμα του χρόνου – Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα» του Λευτέρη Ξανθόπουλου (Τετάρτη 20 Οκτωβρίου, βλ. και αναλυτικό πρόγραμμα).

Η πρώτη εικόνα του γκάσταρμπάιτερ, του «Έλληνα γείτονα», προέρχεται από τον Γερμανό σκηνοθέτη Ράινερ Βέρνερ Φάσμπιντερ.

Πρόγραμμα

Δευτέρα 18 Οκτωβρίου 2010, 20:30

Ο Έλληνας γείτονας (Katzelmacher)

(Γερμανία 1969, 88΄)

Μυθοπλασία του Rainer Werner Fassbinder με τους Hanna Schygulla, Lilith Ungerer, Elga Sorbas, Doris Mattes κ.ά.

Στο ρόλο του Έλληνα ο ίδιος ο Fassbinder

Μια παρέα τεσσάρων νεαρών ζευγαριών χωρίς ψευδαισθήσεις, χωρίς ελπίδες: H Μαρί τα ‘χει με τον Έριχ, ο Πάουλ κοιμάται με την Χέλγκα, η Ελίζαμπετ συντηρεί τον Πέτερ, η Ρόζυ κοιμάται με τον Φραντς για τα χρήματα. Στη ζωή τους, που κυλάει σε άξενες, θλιβερές πίσω αυλές πολυκατοικιών, μπαίνει ο Γιώργος, ένας γκάσταρμπάιτερ. 

Γερμανικά ο Γιώργος δεν μιλάει, η γοητεία του όμως και η ντροπαλότητά του ασκούν μεγάλη έλξη στα κορίτσια. Στα αρσενικά μέλη της παρέας η γοητεία αυτή προκαλεί αποστροφή, ξενοφοβία, φθόνο – κυρίως εξαιτίας της υποτιθέμενης μεγαλύτερης «σεξουαλικής ικανότητας» του Νότιου.

Ας ξαναδούμε Φάσμπιντερ. Ή ας τον δούμε από την απόσταση που προσφέρουν τα 50 πια χρόνια ελληνικής μετανάστευσης στη Γερμανία.

Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο θεατρικό έργο του σκηνοθέτη που ανέβηκε στο «Αντιθέατρο» το 1968 με τον ίδιο τίτλο: «Katzelmacher». Ο «Katzelmacher» είναι βαυαρέζικος ιδιωματισμός και αποτελεί υβριστικό χαρακτηρισμό για τους μετανάστες που προέρχονται από χώρες του Νότου. Δηλώνει τον Νότιο που κάνει παιδιά στις Γερμανίδες με μεγάλη συχνότητα και ευκολία – σαν τις γάτες.

Οι άνθρωποι συσπειρώνονται ενάντια σ’ αυτόν τον ξένο, τον ξυλοφορτώνουν, ωστόσο τον αφήνουν να υπάρχει εφόσον μπορούν να τον εκμεταλλευτούν. 

Καθώς η Ελλάδα σήμερα είναι πια η ίδια χώρα υποδοχής μεταναστών, ας ξαναδούμε Φάσμπιντερ.

(σε γερμανική γλώσσα με ελληνικούς υπότιτλους)

Για τον μετανάστη και τον Fassbinder μιλούν: 

Μαρία Παραδείση, Επ. Καθηγήτρια Θεωρίας και Ιστορίας του Κινηματογράφου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο

Νίκος Λυγγούρης, σκηνοθέτης

Τρίτη 19 Οκτωβρίου 2010

20:00

Τελευταίος σταθμός Κρόιτσμπεργκ (Endstation Kreuzberg)

(Ελλάδα/Γερμανία 1975, 20΄)

Ντοκιμαντέρ του Γιώργου Καρυπίδη

Δυτικό Βερολίνο 1975: Ένα κινηματογραφικό βλέμμα στους κατοίκους της συνοικίας Κρόιτσμπεργκ, όπου συνυπάρχουν ξένοι εργάτες (γκάσταρμπάιτερ), κυρίως Τούρκοι και Έλληνες, και διεκδικούν την εθνική τους ταυτότητα μέσα από τη διεθνιστική αλληλεγγύη τους. Η ταινία προσεγγίζει την καθημερινότητα και τα προβλήματά τους.

(σε ελληνική γλώσσα)

20:30

Έρεβος (Erebos)

(Γερμανία 1988, 89΄)

Μυθοπλασία του Νίκου Λυγγούρη με τους Χρυσούλα Διαβάτη, Δημήτρη Πουλικάκο, Pia Podgornik, Bernd Vollbrecht, Ντόρα Βολανάκη κ.ά.

Η ταινία γυρίστηκε για το πρόγραμμα του 2ου προγράμματος της γερμανικής τηλεόρασης «Das kleine Fernsehspiel im ZDF»

Μια ελληνική οικογένεια στο Βερολίνο που κάνει επιδιορθώσεις ρούχων ζει με το όνειρο να βγάλει πολλά λεφτά και να γυρίσει στην Ελλάδα.

Μια ταινία στα όρια της ρεαλιστικής περιγραφής της καθημερινότητας και της μυθολογικής διάστασης: Το έρεβος, ο τόπος βαθύτατου σκότους στον Άδη, συμβολίζει μια ζωή περιορισμού και στέρησης.

(σε γερμανική και ελληνική γλώσσα με ελληνικούς και γερμανικούς υπότιτλους αντιστοίχως)

Παρουσία των σκηνοθετών

Παρουσιάζει και συντονίζει η Μαρία Παραδείση, Επ. Καθηγήτρια Θεωρίας και Ιστορίας του Κινηματογράφου 

Τετάρτη 20 Οκτωβρίου 2010

19:00

Η Ελληνική Κοινότητα της Χαϊδελβέργης (Griechische Gemeinde Heidelberg)

(Ελλάδα 1976, 30΄)

Ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Ξανθόπουλου

Σενάριο/Μοντάζ: Λευτέρης Ξανθόπουλος

Φωτογραφία: Μιχάλης Ρόκος

Ηχολήπτης: Νίκος Μαυρομμάτης

Επιμέλεια ήχου: Γιώργος Παπαδάκης

Διεύθυνση παραγωγής: Όθων Λυράκης, Μάκης Ζαχαράτος, Σταύρος Μουδόπουλος

Παραγωγή: Ελληνική Κοινότητα Χαϊδελβέργης

Οι Έλληνες μετανάστες στην περιοχή της Χαϊδελβέργης συνειδητοποιώντας ότι η υπεράσπιση των συμφερόντων τους και η διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών ζωής και εργασίας στη Γερμανία μπορεί να επιτευχθεί ομαδικά και όχι ατομικά, αποφασίζουν την ίδρυση της Ελληνικής Κοινότητας Χαϊδελβέργης.

Για τη μεγαλύτερη δημοσιότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι ξένοι εργάτες στη Γερμανία, η Γενική Συνέλευση της Κοινότητας αποφασίζει την Άνοιξη του 1976 τη δημιουργία μιας ταινίας σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Λευτέρη Ξανθόπουλο. Η παραγωγή χρηματοδοτείται από τους Έλληνες της περιοχής. Το συνεργείο εργάζεται χωρίς αμοιβή.

(σε ελληνική γλώσσα)

Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα (Giorgos aus Sotirianika)

(Ελλάδα 1978, 45΄)

Ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Ξανθόπουλου

Σενάριο/Μοντάζ: Λευτέρης Ξανθόπουλος

Φωτογραφία: Νίκος Μαυρομμάτης 

Παραγωγή: Γιώργος Κοζόμπολης

Ο Γιώργος Κοζόμπολης είναι ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κοινότητας της Χαϊδελβέργης και ταβερνιάρης. Ήρθε στη Γερμανία από το χωριό του, τα Σωτηριάνικα της Πελοποννήσου, κι είναι ένας «επιτυχημένος γκάσταρμπάιτερ».

Η ταινία επιχειρεί να καταγράψει διάφορες όψεις του μύθου της Ρωμιοσύνης, προσεγγίζοντας τους ανθρώπους που η μοίρα της μετανάστευσης τους έχει μεταμορφώσει σε προϊόντα ενός χώρου ολότελα ξένου γι’ αυτούς, στον οποίο όμως είναι αναγκασμένοι να ζήσουν.

20:30

Δεύτερη πατρίδα – Ο Γιώργος από τη Χαϊδελβέργη

(Ελλάδα 2002, 56΄)

Ντοκιμαντέρ του Κώστα Μαχαίρα

Το 2000 ο Λευτέρης Ξανθόπουλος σ’ ένα δημοσίευμά του για το Γιώργο από τα Σωτηριάνικα που προσπαθεί τώρα, στην Ελλάδα ξανά, να επανασυνδεθεί με ό,τι είχε αφήσει πίσω του, ρωτάει:

«Ποιος θα σκηνοθετήσει σήμερα τον Γιώργο που επέστρεψε στην Ελλάδα μαζί με την οικογένειά του ύστερα από 30 χρόνια στον ξένο τόπο;»

Ο Κώστας Μαχαίρας ανταποκρίνεται στο κάλεσμα και κινηματογραφεί τον «Γιώργο από τη Χαϊδελβέργη», τον Γιώργο που νιώθει τώρα πια μεταξύ δυο «πατρίδων».

Στο πέρασμα του χρόνου – Ο Γιώργος από τα Σωτηριάνικα

(Ελλάδα 2009, 26΄)

Πρώτη προβολή του ντοκιμαντέρ του Λευτέρη Ξανθόπουλου

Το 2009 ανεβαίνει στο Εθνικό Θέατρο το έργο «Ο χορός της μοναχικής καρδιάς». Θέμα του ο Ξένος, η αναζήτηση ταυτότητας σ’ ένα κόσμο μακριά απ’ την πατρίδα. Ο Γιώργος Κοζόμπολης συμμετέχει ως ηθοποιός και ο Λευτέρης Ξανθόπουλος τον κινηματογραφεί και πάλι στο νέο «παλιό» του ρόλο.

Τα ντοκιμαντέρ θα προβληθούν σε ελληνική γλώσσα παρουσία του πρωταγωνιστή και των σκηνοθετών.

Δευτέρα 25 Οκτωβρίου 2010

20:30

Ελληνικές Σπεσιαλιτέ

(Ελλάδα 1998, 50΄)

Ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Τσίτου, γυρισμένο για την εκπομπή «Παρασκήνιο» της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης – ΕΡΤ

Βερολίνο: Οι ελληνικές ταβέρνες και οι Έλληνες ταβερνιάρηδες

(σε ελληνική γλώσσα)

Μπαχ και Μπουζούκι (Bach und Bouzouki)

(Γερμανία/Ελλάδα 2006, 35΄)

Μυθοπλασία της Αγγέλας Μυλωνάκη

Παίζουν: Μαριλί Μήλια, Δέσποινα Παγιανού, Γιάννης Τότσικας, Επαμεινώνδας Λαδάς, Jannis Sprengler, Λάζαρος Μπουκτσής κ.ά.

Μόναχο: Η 19χρονη Μαρία δουλεύει σερβιτόρα στη ταβέρνα των γονιών της, αλλά μόλις βρει ευκαιρία προετοιμάζεται στο κελάρι για τις εισαγωγικές εξετάσεις στην Ανώτατη Σχολή Μουσικής: εξασκείται στο τσέλο. Όταν ο πατέρας της παθαίνει έμφραγμα, η Μαρία αναγκάζεται ν’ αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση – και πού καιρός πια για τσέλο … 

(σε γερμανική και ελληνική γλώσσα με ελληνικούς υπότιτλους)

Παρουσία των σκηνοθετών