Ένας άντρας ανακαλύπτει τυχαία, σε μια φωτογραφία, κάποιον με τον οποίο μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό, έναν πραγματικό σωσία του. Ξεκινάει την αναζήτησή του, ψάχνοντας μια λογική εξήγηση σ’ αυτό το μυστήριο. Τι μπορεί να συμβαίνει; Ποια μυστικά κρύβονται πίσω απ’ αυτή την παράξενη ιστορία;
Η «Μισή καρδιά» είναι το δωδέκατο βιβλίο του Δημήτρη Σωτάκη, του πιο μεταφρασμένου Έλληνα συγγραφέα της γενιάς του καθώς βιβλία του κυκλοφορούν στα γαλλικά, τουρκικά, σερβικά, ολλανδικά, ιταλικά, δανέζικα, αραβικά και κινέζικα.
Η «Μισή Καρδιά» είναι ένα από τα πιο δυνατά βιβλία του Σωτάκη, που εστιάζει με χειρουργική ακρίβεια και εξαιρετική γραφή στην ιστορία ενός ανθρώπου που συναντά τον εναλλακτικό εαυτό του, εκείνον που συνεχίζει να υπάρχει όχι σε ένα παράλληλο αλλά στο ίδιο σύμπαν, με τη διαφορά ότι έχοντας κάνει άλλες επιλογές ζει μια διαφορετική ζωή.
Είμαστε έτοιμοι να έρθουμε αντιμέτωποι με τις συνέπειες των επιλογών μας; Έχουμε το περιθώριο να ανανεώσουμε τις αποφάσεις μας και να επανακτήσουμε όσα ονειρευόμασταν; Το βιβλίο του Σωτάκη αν και έντονο, σκοτεινό και αγωνιώδες είναι παράλληλα τρυφερό και αντιμετωπίζει με κατανόηση τις αλλόκοτες διαδρομές της ανθρώπινης ύπαρξης.
Στα βιβλία σου οι ήρωες, ακόμη κι όταν ταξιδεύουν, μοιάζουν εγκλωβισμένοι σε ένα δικό τους τόπο, με πολύ σαφή, ασφυκτικά όρια. Στη «Μισή Καρδιά» όλη η ιστορία εξελίσσεται μέσα στον αστικό ιστό, χωρίς μετακινήσεις. Γιατί έχεις αυτή την προτίμηση;
Ως προς την ηθική διάσταση των ηρώων προφανώς ισχύει αυτό, με βολεύει. Λειτουργώ στον δικό μου μικρόκοσμο, όντως εγκλωβισμένος. Θέλω οι ήρωες μου, να είναι μέσα στο σκοτάδι, κι αυτοί εγκλωβισμένοι. Εκεί νιώθω πολύ βολικά κι αυτό με βοηθάει να τους αναπτύξω καλύτερα λογοτεχνικά.
Στη «Μισή Καρδιά» ο εγκλωβισμός στον εαυτό προσωποποιείται καθώς στην ουσία ο μικρόκοσμος χωράει μόνο τον βασικό ήρωα και μια εναλλακτική εκδοχή του ίδιου του του εαυτού.
Ως μοτίβο σε όλα, μέχρι τώρα, τα βιβλία μου υπάρχει το «ο ήρωας κι όλος ο υπόλοιπος κόσμος», το «εγώ και όλοι οι άλλοι». Οι άλλοι όμως είναι κυρίως μαριονέτες, είναι τοποθετημένοι δηλαδή στον χώρο και στον χρόνο για να εξυπηρετήσουν την πλοκή. Στη «Μισή Καρδιά» υπάρχει ο γιος του ήρωα, άρα και μια κανονικότητα, μια έγνοια προς κάποιον άλλον αλλά και πάλι σε μια πολύ συγκεκριμένη μορφή. Στην πραγματικότητα οι άλλοι δεν συμμετέχουν σε αυτό που εκτυλίσσεται, εδώ δεν συμμετέχει καν η πρώην ερωμένη που εξαιτίας της άλλαξε τη ζωή του. Ο τόπος των μυθιστορημάτων μου είναι το «αυτός και ο κόσμος».
Ο ήρωας της «Μισής Καρδιάς» συναντά έναν άνθρωπο, που στην ουσία είναι ο εναλλακτικός εαυτός του, εκείνος που δημιουργήθηκε όταν πήρε μια διαφορετική απόφαση για τη ζωή του. Ο ήρωας τον κρύβει, δεν αποκαλύπτει σε κανέναν δικό του άνθρωπο την παρουσία του εναλλακτικού εαυτού. Γιατί;
Νομίζω ότι αυτό έχει σχέση μ’ εμένα, άρα και μ’ αυτόν.
Τι εννοείς;
Αυτό κάνω. Υπάρχουν κομμάτια της ζωής μου, που δεν αποτελούν συγκλονιστικά μυστικά, όμως -για κάποιο λόγο- θέλω να τα αποκρυσταλλώσω και να τα κρατάω πίσω από ασπίδες. Αυτά τα κομμάτια μπορεί να αφορούν κάτι που λαχταρώ, δεν χρειάζεται να είναι κάτι αρνητικό. Ο ήρωας του βιβλίου, έχει πιστέψει βαθιά μέσα του, πως αυτό που συμβαίνει αφορά μόνο τον ίδιο και κανέναν άλλον. Θεωρεί λοιπόν ότι θα το κάνει πιο φτηνό, αν το μοιραστεί, ότι θα το αποδυναμώσει. Αυτός ο ισχυρός δεσμός μεταξύ των δυο εαυτών του είναι κάτι που κανείς άλλος δεν μπορεί να ακουμπήσει διανοητικά.
Άλλωστε είναι δύσκολο να μοιράζεσαι.
Ο ήρωας πάει να συναντήσει τον εναλλακτικό εαυτό του. Δεν ξέρει πώς πρέπει να το διαχειριστεί. Μέσα του αισθάνεται και ντροπή γι’ αυτό που θα συμβεί γιατί το να καταδεχτεί να το κάνει μπορεί να φαίνεται εξωφρενικό. Επιπλέον, υπάρχει μια βαθύτερη ντροπή, η ντροπή του ότι πάει να βρει έναν εαυτό με τον οποίο ποτέ δε συναντήθηκε, πάει να συναντήσει μια ζωή που ποτέ του δεν έζησε. Αυτή η κίνηση είναι μια παραδοχή ήττας, γιατί αναζητά να βρει αυτό που δεν τόλμησε να κάνει, αυτό που δεν κατάφερε.
Για όλους όμως υπάρχουν τέτοιου είδους ήττες αφού για όλους υπάρχουν επιλογές που απορρίψαμε. Οι απολογισμοί σε αφορούν ως θεματική στη λογοτεχνία αλλά και στη ζωή;
Όχι, ποτέ. Ό,τι έγινε έγινε. Γι’ αυτό ακριβώς δεν είναι αυτός ο πυρήνας του βιβλίου, άλλος είναι. Προσωπικά όταν είμαι παρέα με φίλους, με μια σχέση μου, ακόμη και με τον αδερφό μου και πάνε να πουν κάτι παλιό δεν θέλω καν να ακούσω, σχεδόν εκνευρίζομαι. Δεν λέω βέβαια ότι δεν μπορούμε να πούμε κάτι ανάλαφρο και να γελάσουμε˙ αλλά μέχρι εκεί. Δεν υπάρχει παρελθόν για μένα. Υπάρχει αυτό που ζούμε τώρα και το μετά.
Ποιος είναι λοιπόν ο πυρήνας του βιβλίου;
Το βιβλίο, εάν πρέπει -που δεν πρέπει- να απαντήσω κάτι στην ερώτηση «τι είναι το βιβλίο σου; για πες μας», γράφτηκε με μια πολύ συγκεκριμένη από μένα πρόθεση. Πόσες φορές δεν έχουμε βρεθεί σε παρέες που ένας άνθρωπος μεσήλικας, όχι πολύ μεγάλος, θα πει «εγώ δεν ήμουν γι’αυτό, εγώ άλλα ήθελα να κάνω, είχα άλλα όνειρα»; Αυτό είναι, σχεδόν, ο κανόνας. Το βιβλίο, λοιπόν, είναι γραμμένο γι’ αυτούς τους ανθρώπους. Είναι σαν να επιστρέφεις πίσω και να επανακτάς τη ζωή σου. Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου τι κάνει; Κερδίζει ένα τεράστιο ηθικό στοίχημα με την ίδια τη ζωή˙ επιστρέφει και διεκδικεί το όνειρό του. Αυτό είναι το βιβλίο: η νίκη απέναντι στην ίδια τη ζωή που χάθηκε.
Έχει συνεπώς θετικό πρόσημο;
Ναι. Τα βιβλία μου όσο σκοτεινά κι αν είναι, δεν είναι απαισιόδοξα. Ακόμη και το «Θαύμα της αναπνοής» λέει ότι η ζωή μπορεί να είναι κάτι άλλο, πιο καλό και ουσιαστικό από αυτό που σου συμβαίνει τώρα.
Θα μπορούσαν να υπάρχουν στον πλανήτη κι άλλοι Δημήτρηδες Σωτάκηδες, που να μην σου μοιάζουν καθόλου ως προς την εμφάνιση, αλλά να αναγνωρίζεις τον εαυτό σου σε αυτούς;
Φυσικά και υπάρχουν. Ξέρω τουλάχιστον 5-6 τέτοιους, ευτυχώς τους έχω ανακαλύψει. Δεν είμαι καμιά μοναδική προσωπικότητα που δεν μπορεί να υπάρξει άλλη σαν κι αυτή οπότε δεν είναι απίθανο να υπάρχουν κι άλλοι σαν εμένα. Με αυτούς τους ανθρώπους νιώθω πολύ βολικά, νιώθω εγώ. Για να είμαι πιο ακριβής μαζί τους νιώθω ότι δεν φοβάμαι να είμαι εγώ, δηλαδή δεν φοβάμαι να πω μια μαλακία ή μήπως τους απογοητεύσω. Ίσως γιατί γενικά έχω κουραστεί να εξηγώ στους άλλους. Δεν εννοώ ότι χρειάζομαι κάποιον κοντά μου για να με θαυμάσει, αυτό που θέλω είναι να με καταλάβει. Με τους ανθρώπους που είμαστε όχι ίδιοι αλλά παρόμοιοι νιώθω μια φοβερή γαλήνη, κάτι που γενικά μου λείπει. Κάποτε συζητώντας με τον πολύ αγαπημένο μου φίλο Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη συμφωνήσαμε ότι τελικά τα ομώνυμα είναι που έλκονται.
Και πώς ξέρεις ότι ο άλλος είναι «συγγενής» σου;
Κάνω ένα παράξενο πείραμα, περίπου τα τελευταία 15 χρόνια. Ξέρεις πώς αξιολογώ κάποιον; Σκέφτομαι ότι είμαι σε ένα βαγόνι τρένου, κάθομαι σε μια άνετη θέση και η απέναντι θέση μου είναι άδεια. Το τρένο έχει πολύ δρόμο μπροστά του, φτάνει ας πούμε μέχρι τη Σκανδιναβία, έχω 28 ώρες που θα μοιραστώ με κάποιον άνθρωπο το βαγόνι κι εκείνος θα κάθεται στην απέναντι μου θέση. Σκέφτομαι αν θα περάσω όμορφα ή όχι αυτές τις 28 ώρες μαζί του. Αν είναι ο τάδε απέναντι μου, θα σκεφτώ «α, τι ωραία. Θα μιλήσουμε, θα γελάσουμε, θα περάσει η ώρα, ε θα διαφωνήσουμε κάπου στο 8ωρο αλλά θα τα ξαναβρούμε, μετά θα φάμε ένα γλυκάκι. Τι όμορφα, ανυπομονώ να ξεκινήσουμε». Αν είναι ο δείνα απέναντι μου θα σκεφτώ «ωχ, τι βαρετά, στη μισή ώρα θα με έχει εκνευρίσει, θα θέλω να τον πετάξω απ’ το παράθυρο». Ξέρεις τι ωραία που τακτοποιούνται όλα έτσι; Επειδή κατά βάθος είμαι πολύ εσωστρεφής άνθρωπος, κι ας μην μου φαίνεται, αυτό είναι σημαντικό για μένα. Δικός μου άνθρωπος είναι αυτός με τον οποίο μπορούμε να είμαστε συνταξιδιώτες.
