Από πολύ νωρίς στην κουβέντα μας αντιλαμβάνομαι ότι ο Δημήτρης Μαραμής είναι ένας άνθρωπος που βουτάει άνευ όρων και δίνεται εξ’ ολοκλήρου σε ένα πρότζεκτ, όταν αυτό του έχει κινήσει την ψυχή. Και φυσικά όταν αυτό καταπιάνεται με τον έρωτα. Όσο μου εξηγεί το σύμπαν που δημιουργεί σε κάθε του παράσταση, σκέφτομαι πως η κοινή γραμμή που διαπερνά όλα του τα καλλιτεχνικά εγχειρήματα μέχρι τώρα είναι αυτό το μαγικό ερωτικό στοιχείο. Το φως του πιο λαμπρού συναισθήματος και το σκότος της πιο δαιμονικής και αβυσσαλέας ανάγκης. Του έρωτα το μέγα κακό.
Ο Δημήτρης Μαραμής συναντά τον Μάριο Φραγκούλη, τον Θοδωρή Βουτσικάκη, τη MOYSA – Συμφωνική Ορχήστρα Νέων Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης αλλά και τρεις νέους τραγουδιστές την Ελένη Δημοπούλου, τον Νίκο Κύρτσο και τη Μέλα Γεροφώτη και χαράσσει μια διαδρομή μεταξύ «Σκοτεινού Έρωτα» και «Ερωτόκριτου» στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.
Ο συνθέτης μιλάει στο ελc για τον έρωτα και τις ενοχές, την ελευθερία και τον θάνατο, την καλλιτεχνική ευαισθησία και τη μόνιμη αγωνία του δημιουργού να κάνει την ασχήμια ομορφιά.
«Αυτό που θα βιώσει το κοινό σε αυτή τη συναυλία είναι ένας πλούτος μελωδιών, χρωμάτων, αισθημάτων, όμορφων ενορχηστρώσεων, σημαντικών στίχων, όμορφων φωνών, σπουδαίων ερμηνειών και… νεότητας. Είναι επιλογές από το περιβόλι της μουσικής μου, που πλέον αριθμεί πολλά έργα: Σκοτεινός Έρωτας, Αισθηματική Ηλικία, Ερωτόκριτος, Στοιχειωμένοι, Καπετάν Μιχάλης, Συμπόσιον και άλλα. H βασική θεματική είναι ο έρωτας. Ο έρωτας που κινεί το σύμπαν όλο. Θεωρώ πως το κοινό αυτής της συναυλίας θα είναι τυχερό καθώς πλέον έχω την ευχέρεια να επιλέξω από πολλά έργα και οι επιλογές να δομούν μία συναυλία γεμάτη εναλλαγές κι εκπλήξεις.
Πιο προσωπική δεν θα μπορούσε να είναι αυτή η παράσταση. Είναι ό,τι κατέκτησα μέχρι σήμερα μουσικά, όλοι οι μουσικοί μου κόσμοι. Οι μελωδίες μου, οι αρμονίες μου και οι ρυθμοί μου. Η θεματολογία μου κι ο αισθηματικός μου κόσμος. Από τα πρώτα μου τραγούδια μέχρι την πρώτη μου όπερα. Είναι κομβική στιγμή στη δημιουργική μου πορεία.
Το πρώτο που πρέπει να κάνουν οι ερμηνευτές είναι να λιώσουν το τραγούδι, να το κατανοήσουν, να το κάνουν δικό τους. Κι έπειτα με απλότητα να το ερμηνεύσουν».
του έρωτα μέγα κακό
«Το ερωτικό θέμα είναι που κινεί και τραντάζει. Εγώ ως Δημήτρης δεν μπορώ να μην έχω το στοιχείο του έρωτα σε ένα έργο γιατί το θεωρώ το πιο ανθρώπινο από όλα. Στην τέχνη μου με ενδιαφέρει το ανθρώπινο, οι αδυναμίες του ανθρώπου.
Με ρώτησες για τον αγώνα να κατακτήσεις τον έρωτα. Ο έρωτας – είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει – είναι αυτό που κινεί τα πάντα στη ζωή μας. Για μένα ο έρωτας δεν είναι κάτι αθώο ή χαρούμενο. Ο έρωτας είναι σκοτεινός, βασανιστικός, ένα αίσθημα που μπορεί να σε φτάσει στα άκρα».
Η κατάσταση που περιγράφει ο Δημήτρης Μαραμής είναι μια συνθήκη αβύσσου και έντονου σκοταδιού. Του ζητάω να μου πει αν έχει περπατήσει ο ίδιος αυτό το σκοτεινό μονοπάτι.
«Βέβαια (Γέλιο). Βιωματικά έχω δει τη σκοτεινή πλευρά του έρωτα. Είμαι όμως και ένας άνθρωπος που ξέρει να αμύνεται. Αν με ρωτάς, με θεωρώ ερωτικό άνθρωπο. Από κει και πέρα όμως παίζει έναν καταλυτικό ρόλο η ηλικία του ανθρώπου. Όσο μεγαλώνει κανείς, ωριμάζει και σταματάει τη σπατάλη. Ένας νέος άνθρωπος αντέχει τη σπατάλη, το ξόδεμα, την ανάλωση. Όταν μεγαλώνεις κάνεις οικονομία δυνάμεων. Στον έρωτα, γίνεσαι πιο ουσιαστικός. Αν ο έρωτας όμως σε χτυπήσει ξανά, σε ηλικία πιο μεγάλη, τότε ίσως να είναι και πιο επώδυνος. Όσο μεγαλώνεις, δεν έχεις τις ευκαιρίες της νεότητας.
Ένα από τα αγαπημένα μου έργα είναι ο Οθέλλος του Σαίξπηρ. Σκέφτομαι ότι ο Οθέλλος δεν είναι νέος. Όταν ερωτεύεται τη Δυσδαιμόνα είναι μεσήλικας. Δεν έχει δεύτερη ευκαιρία στον έρωτα και αυτό το κάνει επώδυνο και τον οδηγεί στην τυφλή ζήλεια μη χάσει ό,τι πολυτιμότερο έχει. Σου απαντώ ταξιδιάρικα…».
ενοχές, ανελευθερίες, παθογένεια
Ο Δημήτρης Μαραμής επισημαίνει όλες τις ανελευθερίες που μας φορτώνουν οι γύρω μας από παιδιά, ρίζες ανασφαλειών και σφαλμάτων σε ένα δέντρο που φυτρώνει με ξερά κλαδιά. Τον ρωτώ αν έχει καταφέρει να κόψει τα δικά του. Αυτό είναι ελευθερία;
«Κάνουμε αγώνα να απελευθερωνόμαστε από τις ενοχές που πάει να μας φορτώσει μια κοινωνία. Ένα σύστημα, ένα κατεστημένο, μια κυβέρνηση. Πρέπει να αντιστεκόμαστε, γιατί όταν καταφέρουμε να απελευθερωθούμε, βιώνουμε τη μαγεία της ανθρώπινης ζωής, τη μαγεία του ανθρώπινου πνεύματος. Ο Ερωτόκριτος και η Αρετούσα έδιναν ένα συνεχή αγώνα να υπερπηδήσουν τα εμπόδια του κατεστημένου, των γονέων, του βασιλιά και της βασίλισσας. Για να πραγματοποιήσουν τα θέλω τους.
Ο δρόμος για την ελευθερία είναι ένας συνεχής αγώνας. Εγώ δεν είμαι υπέρ του να χτυπήσεις τη γροθιά στο μαχαίρι. Πρέπει να αντιλαμβανόμαστε που βρίσκονται οι ανελευθερίες μας, τα δεσμά μας. Να τολμήσουμε να πούμε, Δημήτρη, Νίκο, κοροϊδεύεις τον εαυτό σου και δεν θέλεις να δεις την αλήθεια. Πρέπει να μπορούμε να βλέπουμε την αλήθεια. Αν το καταφέρουμε, προσπαθούμε να αποτινάξουμε αυτό που μας δεσμεύει. Δεν είναι εύκολο πράγμα, η κουβέντα που κάνουμε τώρα είναι πολύ σοβαρή. Στον εαυτό μου συνέχεια βγάζω, λέπι-λέπι, παθογένειες που έχω κληρονομήσει από τη γέννησή μου. Το να είσαι διπλωμάτης για να μη συγκρούεσαι, αυτό είναι άλλο. Το θέμα είναι να ξέρεις ότι θα το υπερβείς και θα μπορέσεις να κάνεις ελεύθερες επιλογές, δικές σου».
Συζητάμε για την ελληνική οικογένεια, τα λάθη και τα πάθη που διαιωνίζει ένας θεσμός ενίοτε κάπως προβληματικός. Για αυτόν η ελληνική οικογένεια κουβαλάει πολλά στοιχεία παθογένειας.
«Η ελληνική οικογένεια είναι μια παθογένεια. Κουβαλάει μια σειρά από λάθη και μας τα μεταφέρει. Αυτήν την παθογένεια την έχω πολεμήσει και νομίζω πως έχω καταφέρει να απελευθερωθώ. Χωρίς να σημαίνει ότι δεν αγαπώ ή δεν αγάπησα. Χωρίς αυτό όμως να σημαίνει και ότι πρέπει να τους ακούω. Στον ανιψιό μου λέω πάντα να αγαπάει, να ακούει αλλά να κάνει το δικό του. Καλό είναι να ακούμε τους πάντες που μας λένε μια σκέψη τους. Να τη ζυγίζουμε όμως στη ζυγαριά της δικής μας σκέψης. Αυτός που αποφασίζει στο τέλος πρέπει να είμαι εγώ. Η ελληνική κοινωνία είναι πολύ συντηρητική. Έχουμε το δικαίωμα να διεκδικήσουμε αλλά το θέμα είναι το τι κουβαλάμε στο εσωτερικό μας. Όσο και να θέλουμε να φαινόμαστε μοντέρνοι, τον συντηρητισμό τον κουβαλάμε».
σημείο μηδέν | όλα ξεκινούν τώρα
«Ξεκίνησαν όλα από μέσα μου. Δεν είχα μουσικά ερεθίσματα. Δεν έμενα καν στην Αθήνα, στην ευαίσθητή μου ηλικία, εφηβεία και προεφηβεία, έμενα στην απόλυτη επαρχία. Όλα ξεκίνησαν από δική μου εσωτερική ανάγκη.
Από τους γονείς μου πήρα την πρόθεση της μόρφωσης. Οι γονείς μου ήθελαν να μορφωθώ, να μάθω μουσική, να μάθω γλώσσες, αυτό υπήρχε. Δεν υπήρχε συγκεκριμένη κατεύθυνση, ούτε η οικογένειά μου είχε σχέση με την τέχνη. Αυτό που σκέφτομαι πολλές φορές και με σοκάρει είναι το μικρό χωριουδάκι της Βοιωτίας στο οποίο ήρθε το πιάνο. Περνάω και λέω Θεέ μου, ήμουν εγώ εδώ; Εκτός από δύο καφενεία, δεν είχε τίποτα άλλο. Έπρεπε ή να μένεις μέσα ή να παίζεις μπάλα με τα παιδιά. Εγώ ήμουν εκεί, με ένα πιάνο. Τελείωσα το σχολείο -μεγάλη απελευθέρωση για μένα- και βρέθηκα στην Αθήνα. Μετά από δύο-τρία χρόνια στο Ωδείο, πήγα στην Αγγλία για σπουδές και έμεινα πέντε χρόνια. Ήταν για μένα η όαση. Γέμισα τόσο πολύ το κελάρι με γνώσεις, ερεθίσματα, ιδέες. Με ακολουθούν μέχρι και σήμερα. Ο αγώνας δεν έχει σταματήσει λεπτό. Ακόμα και τώρα αναρωτιέμαι αν είμαι συνθέτης. Υπάρχει μονίμως μια αναζήτηση.
Ανάγκη, αποκούμπι, καταφύγιο. Όλες οι λέξεις που χρησιμοποίησες ισχύουν. Η μουσική για μένα είναι μια απόλυτη ανάγκη. Εγώ ως άνθρωπος δεν κλαίω. Στην απώλεια του πατέρα μου δεν έκλαψα, στην απώλεια ενός έρωτα το ίδιο. Δακρύζω μέσα από την τέχνη. Την απώλεια του πατέρα μου δεν την εξέφρασα εκείνη τη στιγμή αλλά μπορεί να την εξωτερικεύσω όταν θα ακούσω μια μελωδία. Η τέχνη με κολλάει στον τοίχο. Η τέχνη για μένα είναι ανάγκη, είναι λύτρωση, είναι το δυναμωτικό μου. Εκεί που μπορεί να λυγίσω, η ίδια μου η τέχνη με ωθεί, με ανανεώνει, με δυναμώνει να συνεχίσω.
Για μένα ο πρώτος σταθμός ήταν ο Σκοτεινός Έρωτας, η μελοποίηση του Λόρκα, σε μετάφραση Σωτήρη Τριβιζά. Εκδόθηκε πρώτα από τη Μικρή Άρκτο και μετά έγινε δίσκος από τη Sony με πρώτο ερμηνευτή τον Μίνωα Θεοχάρη και δεύτερο τον Μάριο Φραγκούλη. Αυτό έγινε το 2004-2005. Τραβάω μια μεγάλη γραμμή και φτάνω στο 2017 και τον Ερωτόκριτο. Το 2017 στη Λυρική Σκηνή έγινε κάτι μαγικό με το ανέβασμα του Ερωτόκριτου σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Ρήγου και ερμηνεία Θοδωρή Βουτσικάκη και Μαρίνας Σάττι. Έκανε μεγάλη επιτυχία χωρίς καμία έκπτωση, χωρίς παραχώρηση στο σουξέ. Έγινε ένα σύγχρονο ελληνικό μιούζικαλ».
οι ερμηνευτές
Ο Μάριος Φραγκούλης μιλάει τρυφερά για τον συνθέτη αλλά και για την επιστροφή του στον Σκοτεινό Έρωτα.
«Ο Δημήτρης Μαραμής για μένα είναι από τους πιο σημαντικούς μουσικοσυνθέτες που πραγματικά έχει όλη τη δημιουργική δύναμη, τη φαντασία, τη γνώση, τη χαρά και την εργατικότητα να γράψει από μια πολύ απλή μουσική σε ένα τραγούδι, μέχρι ολόκληρο μουσικό κλασικό αλλά σύγχρονο έργο που αφορά το σήμερα, το τώρα. Αυτό είδαμε με τον Ερωτόκριτο που θαυμάσαμε σε τόσες μουσικές σκηνές, στη Λυρική Σκηνή στο Ίδρυμα Νιάρχος, στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης και απέσπασε δικαίως τις καλύτερες κριτικές. Ερωτόκριτος ήταν ο πολύ σπουδαίος νέος ερμηνευτής Θοδωρής Βουτσικάκης που είναι από τη Θεσσαλονίκη και φυσικά θα τραγουδήσει τα πιο σημαντικά κομμάτια από τον Ερωτόκριτο σε στίχο πάντα του Βιτσέντζου Κορνάρου.
Η επιστροφή μου στον Σκοτεινό Έρωτα είναι σαν να ζητάω ξανά φως μουσικό, ένα πάθος και φυσικά η μοναδική ποίηση του Γκαρθία Λόρκα σε εξαιρετική μεταφορά από τον Σωτήρη Τριβιζά στα ελληνικά, δίνοντάς μας την ευκαιρία να δείξουμε για μια άλλη φορά, πόσο σημαντικές είναι οι δουλειές μας όταν ενώνουμε τις δυνάμεις μας. Ποίηση, μουσική, ερμηνεία και πολλές μαγικές, μυστικές αλλά και στιγμές εξωστρέφειας μέσα σε αυτό το έργο, από τον Νάρκισσο μέχρι το Η νύχτα, Διψάσετε για ίσκιους και φυσικά στα ισπανικά το Adelina de Paseo. Είμαι ενθουσιασμένος και περιμένω πως και πως να βρεθούμε από κοντά».
«Η συνεργασία μου με τον Δημήτρη Μαραμή βαθαίνει και ομορφαίνει όσο περνάν τα χρόνια. Με τον Δημήτρη απέκτησα τα πρώτα μου τραγούδια στη δισκογραφία με την Αισθηματική ηλικία και ύστερα τον πρώτο μου πρωταγωνιστικό ρόλο στο μουσικό θέατρο με τον Ερωτόκριτο. Πάντα βρίσκω τις συναντήσεις μας γόνιμες και θα ομολογήσω πως έχουμε έναν κοινό κώδικα και περνάμε ταυτόχρονα καλά. Αυτό είναι σπάνιο. Όλα αυτά τα χρόνια, από το 2014, η συνοδοιπορία μας δεν σταμάτησε καθόλου και δεν είναι τυχαίο. Τον εκτιμώ και τον θαυμάζω και για το ταλέντο αλλά και το ήθος που φέρει στον μουσικό χώρο.
Η συναυλία μας αυτή μαζί με τον σπουδαίο Μάριο Φραγκούλη, έχει συγκίνηση για μένα γιατί μου θυμίζει πώς ξεκίνησαν όλα σε αυτή τη σύντομη αλλά γεμάτη διαδρομή μου στο ελληνικό τραγούδι. Είναι η πρώτη φορά που είμαστε και οι τρεις σε κάτι κοινό και ανυπομονώ. Τραγουδάω ξανά αποσπάσματα από τον Ερωτόκριτο και θυμάμαι τη στιγμή που έπιανα για πρώτη φορά στα χέρια μου τις παρτιτούρες, τις πρώτες σκηνικές πρόβες, την αγωνία μου να τα καταφέρω ή όταν μπαίναμε μαζί στο στούντιο για να ακούσουμε τις ηχογραφήσεις από την Αισθηματική Ηλικία. Έχουν αλλάξει τόσα, ακόμα και ο τρόπος που τραγουδάω, κι όμως νιώθω σαν να είναι όλα ίδια, από χαρά και από μαγεία».
τα υλικά της ψυχής του καλλιτέχνη
Μιλώ στον Δημήτρη Μαραμή για «ραγισμένους» καλλιτέχνες, όπως τη Μαρία Κάλλας, για καλλιτέχνες που ίσως να μην κατάφεραν ποτέ να νικήσουν το αίσθημα του ανικανοποίητου, όσο και αν το πολέμησαν, και μου αναφέρει πως οι καλλιτέχνες κάνουν τέχνη για να επουλώσουν τις δικές τους πληγές.
«Δεν μπορεί ένας καλλιτέχνης να μην είναι ευαίσθητος. Μπορεί να βάζει προσωπεία για άλλους λόγους. Αλλά σίγουρα κρύβει ευαισθησία. Οι καλλιτέχνες κρύβουν κενά μέσα τους που προσπαθούν μέσα από την τέχνη να καλύψουν, έχουν πληγές που θέλουν να επουλώσουν. Ένας δημιουργός έχει μια δίψα να κάνει κάπως καλύτερο τον κόσμο και τον εαυτό του. Υπάρχει μια αγωνία να κάνει την ασχήμια ομορφιά. Είναι το βλέμμα του δημιουργού που θέλει όλα να τα σιάξει.
Η τέχνη έρχεται να σε καθρεφτίσει. Όταν βλέπεις τον ήρωα σε μια παράσταση, βλέπεις τον εαυτό σου και το τι μπορεί να περάσεις εσύ. Αυτό που εσύ δεν τολμάς να μου πεις τώρα εδώ, μπορεί να πας σε ένα θέατρο και να βλέπεις τον εαυτό σου να το λέει. Ο ηθοποιός σου το πετάει στα μούτρα. Η τέχνη είναι καθρέφτης της ψυχής μας και μέσα από αυτόν κάτι αντιλαμβανόμαστε. Η διαφορετικότητα ενός πραγματικού καλλιτέχνη είναι ότι κουβαλάει μια υπερευαισθησία συνέχεια μαζί του. Θα δει, θα μυρίσει, θα ακούσει, θα νιώσει κάτι πολύ πιο έντονα από κάποιον άλλο. Είναι αρρώστια και ευλογία μαζί. Δεν ξεκολλάει από πάνω σου. Από την άλλη, είναι το φάρμακό σου.
Η επιτυχία δεν σε κάνει ευτυχισμένο ούτε η αποτυχία δυστυχισμένο. Το θέμα είναι με το μέσα σου τι γίνεται. Ό,τι και να δημιουργήσεις εσύ, θα νιώθεις τις ατέλειές του, όλα όσα δεν πρόλαβες να κάνεις. Αν παίρνεις ικανοποίηση, αυτή μπορεί να μην είναι πλήρης. Μπορεί ένας ψυχίατρος να σου πει ότι δεν πρέπει να ανεβάζεις συνέχεια τον πήχη, ότι πρέπει να το ευχαριστηθείς».
επίλογος | λόγια που κρύβουν μέσα χαμόγελο για το μέλλον
«Ο Γραμματικάκης μου είχε πει για τον Ερωτόκριτο: Σήμερα ξαναγεννήθηκε ο Ερωτόκριτος. Ήταν πολύ όμορφο. Τα λόγια που κρύβουν μέσα ένα χαμόγελο προς το μέλλον είναι για μένα τα πιο σπουδαία. Αυτό είναι η τέχνη».
