Ας ξεκινήσω λίγο ανάποδα, ας ξεκινήσω από την αποτίμηση και το συμπέρασμα: σκέφτομαι τι είναι αυτό που εκτίμησα περισσότερο στο “Digger” και είναι δύο πράγματα. Πρώτον, το ότι δεν θυμίζει άλλους δημιουργούς του σύγχρονου και του πιο παλιού ελληνικού σινεμά, ότι έχει την ολόδική του ταυτότητα, ότι φτιάχνει τον ολόδικό του κόσμο, ότι στέκεται με θάρρος στα δικά του πόδια και μόνο, ότι κοιτάει με διαύγεια από τα δικά του μάτια και μόνο.
Δεύτερον, το ότι ενώ είναι σαφώς μια ταινία που έχει στην καρδιά της την ιστορία μιας διαπροσωπικής σχέσης, ότι ενώ είναι σαφώς μια ταινία που η σχέση πατέρα – γιου είναι κυρίαρχη, την ίδια ώρα είναι και μια ταινία που αυτή η σχέση δεν εξελίσσεται με φόντο ένα δάσος που καταβροχθίζεται από ορυχεία. Γιατί το δάσος δεν είναι φόντο, δεν είναι τοπίο, είναι τόπος.
Το “Digger” είναι μεν η ιστορία δύο ανθρώπων, αυτό που τους χωρίζει κι αυτό που τους ενώνει, το μεταξύ τους, το ο ένας απέναντι στον άλλον, αλλά όσο μέγεθος κι αν έχει η ιστορία τους, όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό που τους συμβαίνει και τους κλονίζει, βρίσκονται εντός κάτι μεγαλύτερου που τους πλαισιώνει όχι ως περιβάλλον. Δεν τους «περιβάλλει» απλώς το δάσος. Δεν είναι δευτερεύον και αυτοί οι πρωταγωνιστές εντός του.
Το δάσος δεν είναι ένα αστικό διαμέρισμα που στεγάζει ανθρώπινα πάθη και που χωρίς την παρουσία ανθρώπων θα ήταν ένα άδειο κέλυφος. Το δάσος βρίσκεται εκεί αυθύπαρκτα. Το δάσος μπορεί να υπάρξει και χωρίς τα ανθρώπινα δράματα. Και αντίθετα, το δάσος δεν μπορεί να υπάρξει, και παύει να υπάρχει, όταν ο άνθρωπος, οι αντιλήψεις του, τα μηχανήματά του, οι εταιρίες του, οι πολιτικές του, η ανάπτυξή του, αρχίζουν να το κατατρώνε για να βγάλουν από μέσα του κάτι πιο πολύτιμο από το ίδιο, κάτι πιο πολύτιμο για τις τσέπες τους, κάτι πιο πολύτιμο για τις αντιλήψεις τους, κάτι πιο πολύτιμο για τον τρόπο που προτιμούν να ζουν.
Δυο ιστορίες, δυο μοτίβα. Η διαπροσωπική: ο γιος που επιστρέφει και ξαναβρίσκει τον πατέρα του, που έχει να τον δει από μικρό παιδί. Και η κοινωνική: μια τοπική κοινωνία που αφήνει τη μεγάλη εταιρία να αγοράσει τη μία μετά την άλλη όλες τις ιδιοκτησίες που εμποδίζουν την εξάπλωσή της, μια τοπική κοινωνία αρχικά διχασμένη για την έλευση της μεγάλης εταιρίας στην περιοχή, μια τοπική κοινωνία που ξαφνικά βλέπει λεφτά να εισρέουν στην περιοχή, είτε ως υψηλά μεροκάματα στα ορυχεία, είτε ως ποσό εξαγοράς των ιδιοκτησιών, μια τοπική κοινωνία που μετά την αρχική αντίσταση συμπορεύεται με την εταιρία στη βαθιά αλλοίωση του φυσικού τοπίου, στο φάγωμα του δάσους, στην καταστροφή του περιβάλλοντος.
Καμία από τις δύο ιστορίες δεν λειτουργεί ως πρόσχημα για την άλλη. Συνυπάρχουν, η μία συνδέεται οργανικά με την άλλη, είναι και οι δύο εξίσου σημαντικές. Αν δινόταν μικρότερη βάση σε οποιαδήποτε από τις δύο, το “Digger” θα ήταν πολύ λιγότερο επιδραστικό, πολύ λιγότερο σημαντικό. Σου γίνεται σαφές ότι δεν πρόκειται για προσπάθεια διατήρησης δραματουργικής ισορροπίας, σου γίνεται σαφές ότι δεν πρόκειται για συνταγή στην οποία μετριέται η δοσολογία των συστατικών, σου γίνεται σαφές ότι τον Τζώρτζη Γρηγοράκη, σκηνοθέτη και σεναριογράφο της ταινίας, τον ενδιαφέρει αυθεντικά και το ένα σκέλος και το άλλο. Ότι ούτε θέλει να φτιάξει ένα φιλμ για την καταστροφή του περιβάλλοντος και για να μπορέσει να το πουλήσει βάζει και μια οικογενειακή σύγκρουση μέσα, αλλά ούτε και θέλει να φτιάξει μια ταινία για τη σχέση πατέρα – γιου και βρήκε ένα ωραίο τοπίο και μια ενδιαφέρουσα υποπλοκή για καρύκευμα και ιδιαιτερότητα.
Κάτι που να μην αφορά αποκλειστικά εμάς και τα προσωπικά μας προβλήματα. Η κάμερα του Γρηγοράκη βγάζει το κεφάλι της από τον αφαλό των ανθρώπων, των σχέσεών τους και της σημασία τους και κοιτάζει τη φύση. Και την κοιτάζει με ένα μαγεμένο βλέμμα σαν του Τέρενς Μάλικ, θέλοντας όμως να φτιάξει μια ταινία, που στο μη διαπροσωπικό της σκέλος, δεν είναι σωστό να την πεις οικολογική, το σωστό είναι να την πεις καθαρά πολιτική. Το “Digger” είναι πολιτικό σινεμά, όχι φυσιολατρικό σινεμά. Όσο ένας πατέρας κλονίζεται στη σχέση με τον γιο του, στη διάρκεια μιας – δυο γενιών, στη διάρκεια μερικών χρόνων, ένα δάσος ξεπατώνεται. Το “Digger” πραγματεύεται κάτι που εμπεριέχει πολιτικό και οικονομικό διακύβευμα, συγκρούσεις, διχόνοια, αποφάσεις, σταθμίσεις, υπέρ, κατά, υποχωρήσεις, συμβιβασμούς, παραιτήσεις, αντιστάσεις.
Ο γιος που επιστρέφει στο αγρόκτημα του πατέρα του στη Χαλκιδική μετά από δεκαετίες. Σε αυτό «το τελευταίο οχυρό» στο δάσος. Πέθανε η μάνα του. Του άφησε το μισό κτήμα. Να του δώσει τα λεφτά του μεριδίου ο πατέρας του να σηκωθεί να φύγει. Επιστρέφει διεκδικώντας αυτό που του ανήκει. Επιστρέφει διεκδικώντας αυτόν που του έλειψε. Ναι, η μάνα του ήταν αυτή που έφυγε και τον πήρε μαζί της, γιατί δεν άντεξε τη δυσκολία των συνθηκών ζωής, αλλά κι ο πατέρας του εξαφανίστηκε. Δεν τον έψαξε, δεν τον ζήτησε, έμεινε για πάντα εκεί, όχι μόνο σωματικά, αλλά με όλους τους τρόπους. Αγάπησε τον τόπο περισσότερο από τον ίδιο. Επιστρέφει στον τόπο. Ευκαιρία να είναι μαζί. Ευκαιρία να ζήσουν μαζί. Ευκαιρία να ανοίξουν τις πληγές τους και να τις αφήσουν να τρέξουν αίμα, ευκαιρία να τις εμπλουτίσουν με νέα δεδομένα, νέες σημεία πόνου, νέες συγκρούσεις.
Ένας πατέρας κι ένας γιος. Ένας γιος κι ένας πατέρας. Μια σχέση που έχει διαρραγεί. Μια σχέση με πρώτη ύλη την απουσία. Μια εκκρεμότητα. Μια αφορμή για επιστροφή. Να φάμε μαζί. Να κοιμηθούμε στην ίδια στέγη. Να σε δω από κοντά. Να σε καταλάβω ως ενήλικος. Να σε καταλάβω. Να σε τιμωρήσω. Να σε συγχωρήσω. Να σε νιώσω. Να με νιώσεις. Να σε βρίσω. Να με βρίσεις. Να σε πονέσω ξανά. Να με πονέσεις ξανά. Να μετρήσουμε την αγάπη μας. Να δούμε τι ποσοστό της ανάγεται στο ότι αυτό είναι το φυσικό για έναν πατέρα κι έναν γιο, και τι ποσοστό ανάγεται στο ότι εγώ αγαπώ εσένα και εσύ εμένα.
Λειτουργούν όλα ιδανικά στο “Digger”; Νομίζω πως όχι. Αν εξαιρέσεις τους δύο βασικούς χαρακτήρες, οι υπόλοιποι ήρωες λειτουργούν περισσότερο ως «μούρες» και λιγότερο ως αυθύπαρκτοι χαρακτήρες, ενώ η παρουσία της Σοφίας Κόκκαλη είναι μάλλον διακοσμητική. Επίσης μια ταινία που εντυπωσιάζει τεχνικά, που πείθει σε κάθε της σημείο, από την εντυπωσιακή οπτικά και ηχητικά αρχή της και σε όλη τη διάρκειά της, χάνει την ευκαιρία στην κορύφωσή της να προσφέρει μια αλησμόνητη σκηνή ανθολογίας. Την προσφέρει στο περίπου δηλαδή, κι εκεί που είσαι έτοιμος να λυθείς εντελώς συναισθηματικά, νιώθεις λίγο ότι σε έκλεψαν. Αλλά αυτά είναι τελικά λεπτομέρειες, αυτά είναι τελικά απλά ενστάσεις και λεπτολογίες ίσως, για το ότι η ταινία θα μπορούσε να είναι ακόμα πιο γαμάτη και ξεχωριστή. Γιατί είναι και γαμάτη και ξεχωριστή.
Ο Βαγγέλης Μουρίκης δίνει μία από τις πιο τρυφερές ερμηνείες της καριέρας του, όχι επειδή υποδύεται έναν ήρωα μέσα στην τρυφερότητα – κάθε άλλο, υποδύεται έναν ήρωα τραχύ και δύσκολο. Είναι το βλέμμα της κάμερας του Γρηγοράκη πάνω του τρυφερό, είναι τα χρώματα της φωτογραφίας του Γιώργου Καρβέλα πάνω του τρυφερά, είναι ο ίδιος ως άνθρωπος τρυφερός, μπολιάζει τον χαρακτήρα του ήρωά του με μια τρυφερότητα που δεν θα τη βρεις στα λόγια του, δεν θα τη βρεις στις πράξεις του, αλλά ο Μουρίκης είναι εκεί να τη βγάλει στην επιφάνεια με τον ερμηνευτικό του εκσκαφέα. Ο Μουρίκης δεν αποτελεί απλά ένα τεράστιο κεφάλαιο για το ελληνικό σινεμά, ο Μουρίκης με έναν τρόπο δεν μπορεί να νοηθεί πια έξω από το ελληνικό σινεμά όπως και το ελληνικό σινεμά χωρίς τον Μουρίκη, είναι τόσο οργανικά δεμένος μαζί του, όσο και ο ήρωάς του, ο Νικήτας, με το δάσος της Χαλκιδικής. Στο “Digger” o Αργύρης Πανταζάρας μπορεί να περηφανεύεται ότι στάθηκε επάξια δίπλα του κι απέναντί του.
Κάτι διαφορετικό μετά από χρόνια στο ελληνικό σινεμά με το “Digger”. Μια ταινία με πρόσημο πολιτικό, μια ταινία που δεν δυσφημεί το συναίσθημα, μια ταινία που εκπέμπει αγάπη για τον άνθρωπο και για τη φύση, μια ταινία που εκπέμπει πόνο για τον άνθρωπο και για τη φύση, μια ταινία που εκπέμπει αγάπη και πόνο για τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων, αγάπη και πόνο για τη σχέση μεταξύ ανθρώπου και φύσης.
