Λίγο πριν διευθύνει την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σε μία ακόμα συναυλία-τιμή στην Ελληνική Επανάσταση, στις 12 Ιουνίου, ο αναγνωρισμένος αρχιμουσικός Αναστάσιος Συμεωνίδης μιλά για την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής, τον ρόλο του μαέστρου, αλλά και το επίπεδο των ελληνικών ορχηστρών.
«Η μουσική μπορεί να δώσει το παράδειγμα στους πολιτικούς, πως αυτά που ενώνουν τους λαούς είναι περισσότερα από αυτά που τους χωρίζουν» έχετε πει. Ποια άλλα μαθήματα μπορεί να πάρει μια κοινωνία από τη μουσική;
Η μουσική είναι μια διεθνής γλώσσα. Που δεν επηρεάζεται από το χρώμα, τη θρησκεία, τα πολιτικά πιστεύω, την οικονομική κατάσταση των ανθρώπων. Ανήκει σε όλους. Είναι ένα αγαθό που χαρίζεται από την ίδια τη φύση. Δεν είναι τυχαία η λέξη «παίζουμε» μουσική. Συνεργαζόμαστε σε μια ορχήστρα, σε μια χορωδία, γινόμαστε ένα σώμα. Ο εγωισμός δεν χωράει στη μουσική. Άλλωστε, δεν θυμάμαι κανένα συνθέτη να εξυμνεί σε κάποιο έργο του το Εγώ έναντι του Εμείς, που μάλλον είναι η αρρώστια της εποχής μας.
Αν υποθέσουμε ότι κάθε Ορχήστρα είναι μία οικογένεια, ποιος ο ρόλος του αρχιμουσικού;
Ο ρόλος του αρχιμουσικού έχει αλλάξει με την πάροδο των χρόνων. Παλαιότερα ήταν ο απόλυτος άρχοντας, έως και «τύραννος». Οι ορχήστρες πλέον λειτουργούν σαφώς πιο δημοκρατικά. Όμως επειδή οι απόψεις είναι πολλές, τις τελικές αποφάσεις τις παίρνει αυτός που προΐσταται, αναλαμβάνοντας και την ευθύνη. Πέρα από τα αμιγώς καλλιτεχνικά θέματα, ο μαέστρος οφείλει να διαχειριστεί και καταστάσεις που αφορούν την ομαλή λειτουργία του συνόλου. Και έχουν να κάνουν με τις σχέσεις των μελών της ορχήστρας, με την επίλυση πρακτικών θεμάτων κλπ.
Είναι μοναχική υπόθεση η προετοιμασία για μια συναυλία; Επίσης, είναι μοναχικός ο ρόλος του αρχιμουσικού;
Η προετοιμασία του αρχιμουσικού όσον αφορά την προσωπική μελέτη είναι πράγματι μια μοναχική υπόθεση. Η εμβάθυνση στο μουσικό έργο απαιτεί πολλές ώρες ενασχόλησης με την παρτιτούρα. Η συνέχεια όμως των προβών είναι μια διαδικασία συμμετοχική. Το «μουσικό όργανο» του μαέστρου είναι ζωντανό. Δεν παράγει (ο αρχιμουσικός) άμεσα τον ήχο, αλλά μέσω των μουσικών που έχουν τη δικιά τους προσωπικότητα. Συνεπώς καλείται να προτείνει, να καθοδηγήσει και να εμπνεύσει.
Ποια ήταν η πρώτη συναυλία που διευθύνατε και πώς νιώθατε όταν ανεβήκατε στο πόντιουμ;
Η πρώτη μου συναυλία ως φοιτητής ήταν με τη Χορωδία και Ορχήστρα Αθηνών το 1996 στην αίθουσα τελετών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα συναισθήματα ήταν ανάμεικτα. Χαρά και αγωνία. Υπάρχει η άγνοια κινδύνου λόγω του νεαρού της ηλικίας , η εμπειρία είναι ένα εφόδιο που κάποιος το κατακτά με τα χρόνια.
Η ενασχόλησή σας με τη μουσική ξεκίνησε από σπουδές πιάνου. Θεωρείτε ότι είναι απαραίτητο υπόβαθρο για κάθε μαέστρο η γνώση κάποιου οργάνου;
Ξεκίνησα με σπουδές πιάνου και των θεωρητικών μαθημάτων. Ο μαέστρος μέχρι να έρθει αντιμέτωπος με την ορχήστρα σαφώς θα πρέπει να έχει μελετήσει κάποιο μουσικό όργανο. Για να αποκτήσω δε την εμπειρία του συνόλου (το πιάνο δεν είναι βασικό όργανο της συμφωνικής ορχήστρας) εντάχθηκα στη χορωδία Αθηνών αρχικά (με μαέστρο τον πρώην καλλιτεχνικό Διευθυντή της ΚΟΑ κ. Γιάννη Ιωαννίδη) και κατόπιν στη Fons Musicalis (με μαέστρο τον κ. Κωστή Κωνσταντάρα). Επίσης θεωρώ αναγκαία, για τους σπουδαστές της διεύθυνσης ορχήστρας, πέρα από τα ατομικά τους μαθήματα, την παρακολούθηση προβών συμφωνικής μουσικής και όπερας. Το πώς δουλεύει ένας επαγγελματίας μαέστρος σε μία δικιά του παραγωγή, είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη εμπειρία που εντάσσεται στο μαθησιακό κομμάτι.
Το 2008 αναλάβατε τη θέση του μαέστρου στην Ελληνοτουρκική Ορχήστρα Νέων, δίπλα στον θρυλικό Vladimir Ashkenazy. Τι κρατάτε από εκείνον;
Ο Vladimir Ashkenazy είναι ένας ζωντανός μουσικός μύθος. Φανταστείτε το δέος που ένιωσα όταν τον συνάντησα. Οι μουσικοί αυτού του επιπέδου είναι πραγματικοί εργάτες της τέχνης. Έχουν αφιερώσει τη ζωή τους κάνοντας αμέτρητες θυσίες. Από εκείνον θα θυμάμαι πάντα, με το παράδειγμα του, πως όσο πιο καταξιωμένος επί της ουσίας είσαι, τόσο δεν χρειάζεται να το δηλώνεις. Δυστυχώς ζούμε στην εποχή που όχι μόνο ότι δηλώσεις είσαι, αλλά και όσο πετυχημένος δηλώσεις είσαι…
Ποια η σημασία των προτύπων για έναν/μία νέο/α μουσικό;
Ο άνθρωπος είναι ένα μιμητικό ον. Τα πρότυπα πάντα έπαιζαν και θα παίζουν σημαντικό ρόλο. Η Κάλλας επηρεάζει τόσα χρόνια μετά τον θάνατό της τους λυρικούς καλλιτέχνες. Ο Μητρόπουλος, ο Κάραγιαν, ο Αμπάντο, ο Κλάιμπερ αλλά και ζώντες μαέστροι όπως ο Μούτι , ο Μπάρενμποϊμ , ο Μέτα, αποτελούν φάρο για όλους τους νέους μουσικούς. Θυμάστε πως την εποχή που εμφανίστηκε ως παιδί θαύμα στο πιάνο ο Δημήτρης Σγούρος, οι γονείς πήγαιναν τα παιδιά τους στα ωδεία. Αντίστοιχα στο βιολί με τον Λεωνίδα Καβάκο.
Στη συναυλία της ΚΟΑ Ελληνική Επανάσταση ΙΙΙ, θα διευθύνετε έργα Καλομοίρη και Σκαλκώτα. Ποια τα στοιχεία που σας συγκινούν στο έργο του καθενός;
Το Κοντσέρτο για πιάνο του Καλομοίρη είναι ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο. Απαιτητικό για τον πιανίστα, με πυκνή ενορχηστρωτικά γραφή για την ορχήστρα. Πέρα από τα ελληνικά στοιχεία, συναντάμε και όλη τη γνώση, την οποία κατείχε ο Καλομοίρης, της δυτικής μουσικής γραφής. Η σύμπραξη με μια τόσο ποιοτική και έμπειρη ορχήστρα καθώς και με έναν εξαιρετικό σολίστα, τον Τίτο Γουβέλη, έκανε τη δουλειά μου πιο εύκολη και ευχάριστη. Οι Χοροί του Σκαλκώτα είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα ελληνικά έργα παγκοσμίως. Ο αριστουργηματικός χειρισμός των ηχοχρωμάτων από τον συνθέτη, η ισορροπία όσον αφορά τις δυναμικές μεταξύ των οργάνων, δημιούργησαν 36 «μουσικά διαμάντια». Στη συγκεκριμένη συναυλία ερμηνεύσαμε πέντε χορούς από τη δεύτερη σειρά.
Ο Καλομοίρης και ο Σκαλκώτας εκπροσώπησαν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις στη λόγια μουσική δημιουργία της εποχής. Ποια «σχολή» θα λέγατε ότι είναι πιο κοντά τα δικά σας ακούσματα;
Ο Μανώλης Καλομοίρης ήταν ο ιδρυτής της Εθνικής Μουσικής Σχολής με μεγάλη μουσική προσφορά. Ο Σκαλκώτας εκπροσωπεί μια πιο μοντέρνα γραφή. Θα έλεγα πως και οι δύο είναι εξίσου αγαπημένοι. Μελετώ με προσοχή και τις δύο σχολές. Εδώ και αρκετά χρόνια γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια αποκατάστασης, από μαέστρους και μουσικολόγους, του μουσικού υλικού ελληνικών έργων, γεγονός που είναι απαραίτητο για την περαιτέρω ένταξη τους στον προγραμματισμό των ορχηστρών.
Ποια η γνώμη σας για τους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες; Υπάρχει πεδίο για δημιουργία στη χώρα μας;
Υπάρχουν εξαιρετικοί Έλληνες συνθέτες. Ειλικρινά τους θαυμάζω και για την ποιότητα της δουλειάς τους όσο και για τις «αντοχές» τους. Δυστυχώς, η γενικότερη έλλειψη μουσικής μόρφωσης (αφορά και όλες τις τέχνες) στη χώρα μας, δημιουργεί ένα περιβάλλον θα έλεγα έως και εχθρικό απέναντι στη σύγχρονη μουσική δημιουργία. Όταν ήμουν Καλλιτεχνικός Διευθυντής των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ , σε κάθε πρόγραμμα συναυλίας, εντάσσαμε και ένα ελληνικό έργο. Όλες οι χώρες στηρίζουν και προωθούν τους συνθέτες – καλλιτέχνες τους. Καλό θα ήταν να ακολουθήσουμε το παράδειγμά τους.
«Οι ορχήστρες πλέον λειτουργούν σαφώς πιο δημοκρατικά»
Οι κρίσεις (η οικονομική, η πανδημία) πώς επηρέασαν τον χώρο της λόγιας μουσικής;
Η οικονομική κρίση ήταν το πρώτο «χτύπημα» στη λόγια μουσική. Η πανδημία θεωρώ πως ήρθε να αποτελειώσει ό,τι είχε απομείνει. Η αλήθεια είναι πως ελλείψει χρημάτων η μουσική παραγωγή είναι έως και ανέφικτη. Ο κορωνοϊός δε, στέρησε και την παρουσία του κοινού. Πέρα από τους κρατικούς φορείς, οι οποίοι επιχορηγούνται, η ιδιωτική πρωτοβουλία είναι εν αναμονή.
Από το 2016 διατελέσατε Καλλιτεχνικός Διευθυντής των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ. Ποιοι ήταν οι βασικοί στόχοι σας όταν αναλάβατε τα καθήκοντά σας και κατά πόσον τους επιτύχατε;
Τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ τα έχω μέσα στην καρδιά μου. Από τον Σεπτέμβριο του 2016 και για τρία χρόνια, είχα τη χαρά, την τιμή και την ευθύνη να διατελέσω Καλλιτεχνικός Διευθυντής των Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ. Οι βασικοί στόχοι ήταν η πραγματοποίηση συναυλιών σε όλη την Ελλάδα, η συνεργασία με σημαντικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, φεστιβάλ, ηχογραφήσεις για το ραδιόφωνο, τηλεοπτική εβδομαδιαία εκπομπή (Εν Συνόλω), σύμπραξη με Έλληνες και ξένους σολίστ, μαέστρους και συνθέτες. Επίσης, εκπαιδευτικές συναυλίες για μαθητές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Μέσα από πολλές δυσκολίες καταφέραμε, μαζί με τους μουσικούς και το διοικητικό προσωπικό, να επιτύχουμε ένα μεγάλο ποσοστό των στόχων μας. Δυστυχώς, δεν καταφέραμε να λύσουμε τα εργασιακά προβλήματα των μουσικών, τα οποία ταλανίζουν επί σειρά ετών τα μουσικά σύνολα, και για τα οποία χρειάζεται πολιτική πρωτοβουλία.
Με την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών σάς συνδέουν επίσης πολλές συνεργασίες. Ποια η γνώμη σας για την Ορχήστρα;
Η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών είναι μία ιστορική Ορχήστρα. Η προσφορά της, από την εποχή του Φ. Οικονομίδη έως και σήμερα, είναι τεράστια. Το καλλιτεχνικό – διοικητικό επίπεδο της ορχήστρας είναι ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Ένδοξο παρελθόν και πολλά υποσχόμενο μέλλον.
Υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ των ελληνικών Ορχηστρών;
Ανταγωνισμός, δεν θα το έλεγα. Άλλωστε οι συμφωνικές ορχήστρες στη χώρα μας μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Φανταστείτε πως στη Ρουμανία (δεν αναφέρω χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Γαλλία…), που τυγχάνει να συνεργάζομαι με ορχήστρες της γειτονικής χώρας, έχει πάνω από 25 κρατικές ορχήστρες (συμπεριλαμβανομένης και της όπερας)! Στην τέχνη δεν θα πρέπει να υπάρχει το «ποιος είναι ο καλύτερος». Κάθε ορχήστρα έχει την αξία της και την προσφορά της.
Πώς βιώνετε την περίοδο της πανδημίας καλλιτεχνικά;
Είναι μια εξαιρετικά δύσκολη περίοδος. Αρχικά ήταν μια ευκαιρία για προσωπική μελέτη, αλλά το χρονικό διάστημα του εγκλεισμού ήταν τελικά μεγάλο. Η πραγματοποίηση μιας συναυλίας αποτελεί κίνητρο για κάθε καλλιτέχνη. Όπως είχε πει ο Σόλων: «Αργία μήτηρ πάσης κακίας».
Τι εύχεστε για την επόμενη μέρα;
Να έχουμε την υγεία μας, σωματική και ψυχική. Σύντομα να παίξουμε ξανά μουσική κοντά ο ένας στον άλλον, χωρίς μάσκες, με κοινό και στο τέλος της συναυλίας να αγκαλιαστούμε. Η μουσική δεν είναι είδος πολυτελείας αλλά ανάγκη, οξυγόνο στη ζωή μας.
