Το απόγευμα της Τρίτης η σκηνή του κτηρίου Τσίλλερ ανοίγει αυλαία για μια ακόμα ανοιχτή στο κοινό συζήτηση. Το θέμα της «Αναπηρία και ισότητα: προκλήσεις και προοπτικές». Τα ποσοστά αξίζει να ακουστούν εξαρχής, δείχνουν ότι ο δρόμος για την προσβασιμότητα είναι μακρύς. 1 στα 11 άτομα αντιμετωπίζει κάποιας μορφής αναπηρία στη χώρα μας και σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Ατόμων με Αναπηρία τον τελευταίο χρόνο μόνο το 11, 5% έχει βρεθεί σε θεατρική παράσταση, όπως σημειώνει η Ρούλη Χριστοπούλου, Επικεφαλής Κοινωνικής Εταιρικής Επικοινωνίας & Ευθύνης της Alpha Bank.
Πρωταγωνιστές της βραδιάς η ηθοποιός-stand up comedian Κατερίνα Βρανά, η ηθοποιός Βασιλική Δρίβα, η αθλήτρια με αμαξίδιο Γεωργία Καλτσή, ο ηθοποιός-stand up comedian Πάνος Κατσής, η συνιδρύτρια και διευθύντρια της Black-Light Χρυσέλλα Λαγαρία και το ιδρυτικό μέλος της Black-Light Θοδωρής Τσάτσος.
Όλοι βρίσκονται εκεί για να ενημερώσουν, για να ευαισθητοποιήσουν, για να δώσουν ο καθένας τη δική του εικόνα για την αναπηρία, για τον αποκλεισμό με τον οποίο έρχονται αντιμέτωποι σε μία χώρα που απέχει πολύ από την κατάκτηση της προσβασιμότητας, αλλά και να καταλήξουν ομόφωνα: «Όσο περισσότερη πρόσβαση, τόσο λιγότεροι ανάπηροι».
«Είναι δύο αντιστρόφως ανάλογα ποσά», σημειώνει η Γεωργία Καλτσή. «Όταν υπάρχει πρόσβαση η αναπηρία πέφτει και όταν δεν υπάρχει πρόσβαση ανεβαίνει η αναπηρία».
O Φώτης Σεργουλόπουλος στον συντονισμό της συζήτησης καλεί τους συμμετέχοντες να ξεκινήσουν περιγράφοντας τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετώπισαν για να φτάσουν στο Εθνικό Θέατρο, ρωτά αν οδηγούν, αν χρησιμοποιούν τα ΜΜΜ, αν χρειάζονται τη βοήθεια κάποιου για να μετακινηθούν ή πόσο μεγαλύτερο είναι το κόστος που επωμίζονται για τη μετακίνηση.
«Αν περιμέναμε από την πολιτεία, δεν θα ήμασταν εδώ τώρα», συμφωνούν κοιτώντας τη μεγάλη εικόνα που τους αναγκάζει να βρίσκουν τις δικές τους λύσεις στην καθημερινότητα για να «γεννήσουν» το δικαίωμα στη πρόσβαση εκεί που δεν τους δίνεται. Πρόσβαση από την πίσω πόρτα, «από τα μαγειρεία σαν σακί με πατάτες», όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά διακωμωδώντας την πραγματικότητα.
Παράλληλα όμως από τη σκηνή πάλι συμφωνούν και οι έξι συμμετέχοντες ότι το Εθνικό Θέατρο είναι ανάμεσα στα λίγα θέατρα της χώρας μας όπου η πρόσβαση είναι εξασφαλισμένη. «Εδώ μέσα δεν θεωρούμαστε ανάπηρα άτομα από τη στιγμή που μπορούμε να κινηθούμε», συμπληρώνει η Γεωργία Καλτσή.
Η συζήτηση γυρίζει διαρκώς στο τι σημαίνει προσβασιμότητα στον κόσμο του θεάτρου και πόσο μακρινή μπορεί να φαντάζει. Από τη θέση του θεατή η Χρυσέλλα Λαγαρία αναφέρει για την προσβασιμότητα των παραστάσεων: «Ερχόμενη εδώ στο Εθνικό ή όπου αλλού, το να δω μια οποιαδήποτε παράσταση, που απλώς την διάλεξα για να τη δω χωρίς να πρέπει να επιλέξω από τις λίγες προσβάσιμες, αυτό θα ήταν πρόβλημα, θα έβλεπα την παράσταση αλλά τη μισή δεν θα την έβλεπα».
«Εγώ ως Χρυσέλλα και διευθύντρια της Black Light, η οποία ασχολείται με τις εκπαιδεύσεις και με την προσβασιμότητα και επειδή φοράω που φοράω το καπέλο της επιχειρηματία πάνω από το κεφάλι μου, έχω να πω ότι η προσβασιμότητα είναι πράξη πολιτική. Είναι σαν να μην θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα. Υπάρχει λύση, να αποφασίσουμε ότι αυτό θα είναι κάτι που θα είναι παντού. Επίσης υπάρχουν τρόποι να γίνει προσβάσιμη μια παράσταση, υπάρχουν εναλλακτικές π.χ η ακουστική περιγραφή, όπως εγώ την έχω βιώσει στο εξωτερικό δεν είναι απαραίτητο να είναι live, μπορεί να είναι και ηχογραφημένη, που μειώνει το κόστος.
Mιλώντας για την πρόσβαση στα θέατρα από το δικό της τερέν, τη σκηνή, η Κατερίνα Βρανά επισημαίνει ότι «Στο 90% των σκηνών πανελλαδικά εγώ δεν μπορώ να παίξω και αυτό αφορά κυριολεκτικά την πρόσβαση στη σκηνή», ενώ η Βασιλική Δρίβα ανατρέχοντας στη δική της εμπειρία θεατρικά τονίζει ότι «Δεν είναι μόνο οι δυσκολίες, είναι και το ότι ένα άτομο έχει μια αξιοπρέπεια, δεν είναι δυνατόν να στηρίζεται σε άλλους, δεν είναι δυνατόν για παράδειγμα να είναι κάτι προσβάσιμο γιατί θα σε κουβαλήσει κάποιος. Όλες τις ημέρες των παραστάσεων με τους Όρνιθες στην Επίδαυρο, στο τέλος της παράστασης δύο άνθρωποι -τους βλέπω και τους ζητάω ακόμα συγγνώμη- να με κουβαλάνε και να με βλέπει το κοινό».
Το μικρόφωνο πηγαίνει στο κοινό και στο τραπέζι πέφτει η πρόσβαση των ανάπηρων ατόμων στην υποκριτική και τις δραματικές σχολές που και αυτή με τη σειρά της εκλείπει. Η κατάργηση του νόμου περί αρτιμέλειας είναι τυπική αλλά όχι ουσιαστική, όπως αναφέρεται, με αποτέλεσμα ακόμη και στο πλαίσιο αυτής της ελάχιστης ορατότητας που έχουν οι ανάπηροι χαρακτήρες στις ιστορίες να μην δίνεται η δυνατότητα της ερμηνείας στα ανάπηρα άτομα.
«Πρέπει να μας δοθεί κάποια στιγμή το δικαίωμα να διεκδικήσουμε τη θέση μας στην τέχνη», λέει η Χρυσέλλα Λαγαρία με τον Θοδωρή Τσάτσο να συμπληρώνει: «χωρίς να θυσιάζεται το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα ας είμαστε στον σχεδιασμό, στην υλοποίση, στη συμβουλευτική. Ας μην γίνονται τα πράγματα για μας χωρίς εμάς».
Ισότητα σημαίνει πρόσβαση και μετακίνηση στην πόλη, σημαίνει θέσεις πάρκινγκ αλλά και θέση στην εκπαίδευση, σχολική και πανεπιστημιακή, στην αγορά εργασίας, σημαίνει εξυπηρέτηση από δημόσιες υπηρεσίες και δομές. Όλα μπαίνουν ένα ένα στη συζήτηση, μαζί και το χιούμορ που αποδεικνύεται ότι βρίσκει χώρο σε κάθε πτυχή, στην ασφάλεια, στη συμπερίληψη, στην ισότητα ακόμα και όταν δεν σου παρέχονται.
Ο Πάνος Κάτσης αναφέρεται στην έκπληξη του κόσμου απέναντι σε μια αναπηρία που δεν φαίνεται με μια πρώτη ματιά, ενώ παράλληλα διηγείται περιστατικά που ζητά βοήθεια και του φέρνουν αμαξίδιο ή έντυπα σε γραφή Braille: «Συνήθως τρομάζουν οι άνθρωποι, δεν καταλαβαίνουν ότι είμαι κωφός, δεν φαίνεται και τρομάζουν που δεν μπορούν να επικοινωνήσουν».
Μια διόρθωση είναι η αφορμή για να μπει και η πολιτική ορθότητα στη κουβέντα και τα κλισέ, των οποίων γίνονται καθημερινά δέκτες τα άτομα με αναπηρία και πρέπει να θαφτούν όσο ο δρόμος για την προσβασιμότητα ανοίγει.
«Δεν έμεινα στο αμαξίδιο, έγινα ανάπηρη, κάθομαι στο αμαξίδιο», υπογραμμίζει η Γεωργία Καλτσή. «Το εργαλείο για να μπορέσει να με αποκαθηλώσει από το να είμαι στο σπίτι μου κλινήρης και να κάθομαι είναι το αμαξίδιο, οπότε αυτό το ”καθηλωμένος σε αναπηρικό καροτσάκι”, από πού να το πιάσεις και από που να τεντώσεις… Είναι όλο λάθος».
Βήματα γίνονται, η συμβολή της τεχνολογίας είναι καθοριστική, αλλά τι κοστίζει στην πραγματικότητα να είσαι ένα άτομο με αναπηρία; Τι κοστίζει η προσβασιμότητα;
«Πολλά», λέει η Κατερινα Βρανα. «Θα πρέπει να υπάρχουν κονδύλια για αυτό, για να κάνεις ας πούμε μια παράσταση απόλυτα προσβάσιμη -γιατί πλέον δυστυχώς έχει πέσει και το ποσοστό ατόμων που γνωρίζουν νοηματική- έχουν μάθει πάρα πολλοί με υπέρτιτλους. Η νοηματική όμως δεν λαμβάνει υπόψη τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας που γίνονται βαρήκοοι».
Ο Φώτης Σεργουλόπουλος παροτρύνει να κλείσει η συζήτηση με μια ευχή.
Η Βασιλική Δρίβα εύχεται για μια κοινωνία «πιο ανοιχτή στα πάντα, που να μπορεί να αποδέχεται ανθρώπους».
«Γενικά να μην είναι τόσο στενόμυαλοι, κάτι που δεν χωράει στο δικό σου μυαλό δεν σημαίνει ότι είναι κακό, κάτι που δεν αρέσει σ’ εσένα δεν σημαίνει ότι είναι κακό, είναι κάτι που δεν σου αρέσει εσένα. Να μην μπερδεύουμε το τι μας αρέσει με τα βασικά δικαιώματα του καθενός», σημειώνει η Κατερίνα Βρανά.
«Γενικά είναι μια τάση που υπάρχει, οι ανάπηροι άνθρωποι να αποτελούν έμπνευση, να δίνουν θάρρος με τα κατορθώματά τους στους αρτιμελείς, θέλουν να τοποθετήσουν τον ανάπηρο άνθρωπο σε ένα βάθρο του τύπου είναι ήρωας, είναι σπουδαίος, είναι μάγος και αν δεν το λύσουμε έχουμε τον κίνδυνο να πάμε στο ακριβώς ανάποδο που είναι ”αχ ο καημένος δεν βλέπει, δεν ακούσει, δεν μιλάει, δεν περπατάει…”. Εγώ αυτό που ονειρεύομαι λοιπόν είναι να συνυπάρχουμε ισότιμα, που σημαίνει ούτε να με θαυμάζεις ούτε να με λυπάσαι, να είμαστε απλώς ισότιμοι φίλοι, συνεργάτες, συνταξιδιώτες, σύντροφοι, εραστές, γείτονες κλπ και επειδή μια γενική ερώτηση είναι αν υπάρχει στην αναπηρία σου κάτι που δεν θα άλλαζες και λέγοντας αυτό παίρνεις ως δεδομένο ότι όλα τα υπόλοιπα θα τα άλλαζες, δηλαδή αυτό που λέμε για τους τυφλούς, το «ποιος τυφλός δεν θέλει το φως του;». Προσωπικά είναι το τελευταίο που με νοιάζει, δεν το σκέφτηκα ποτέ, ούτε ονειρεύτηκα ποτέ να δω ούτε με πειράζει, έχω μια ζωή την οποία την αγαπώ και το τελευταίο που με ενδιαφέρει είναι αν θα δω ή αν δεν θα δω, ή αν βλέπω και γιατί δεν βλέπω», αναφέρει ο Θοδωρής Τσάτσος.
«Όσο περισσότερη προσβασιμότητα, τόσο λιγότερη αναπηρία, το είπαμε όλοι με διάφορους τρόπους. Δεν με ενδιαφέρει κάτι να αλλάξω και κάτι να μην αλλάξω στην αναπηρία, με ενδιαφέρει να αλλάξει η πρόσβαση και θα αλλάξει και η αναπηρία έτσι και αλλιώς».
Και η Χρυσέλλα Λαγαρία καταλήγει: «Μη δημιουργείτε προσβασιμότητα για τους ανάπηρους, αν το κάνετε για όλους, οι ανάπηροι θα είναι ευχαριστημένοι».
Ας ευχήθούμε λοιπόν να γίνονται τέτοιες συζητήσεις ξανά και ξανά, μέχρι η ενημέρωση να είναι αρκετή, η ευαισθητοποίηση να είναι τόση ώστε να συνθέτουμε μια κοινωνία πιο ανοιχτή, συμπεριληπτική, προσβάσιμη παντού και σε όλ@.
