Ακολουθώντας τις Αόρατες Διαδρομές μιας Σχεδίας

Για τους φιλοξενούμενούς μου από το εξωτερικό, είχα σχεδιάσει μια ειδική διαδρομή μέσα από το κέντρο της πόλης. Είχα διαλέξει τους ήσυχους δρόμους με πεζοδρόμια, λίγα δεντράκια κατά προτίμηση, νεοκλασικά κτίρια και ενδιαφέροντα μαγαζιά. Κατάλαβα πόσο παραπλανητικά λειτουργούσε αυτό, όταν δύο φίλες μου είπαν «Τελικά πολύ τακτοποιημένη η Αθήνα, πού βρίσκονται όμως οι βρώμικες γωνιές της;». Στον αντίποδα της αμφιλεγόμενης πρακτικής μου, οι Αόρατες Διαδρομές που διοργανώνει από τον Σεπτέμβριο το περιοδικό δρόμου «Σχεδία» δείχνουν τις σκοτεινές πλευρές της πόλης. Φωτισμένες ωστόσο από τη διάθεση των ανθρώπων να σωθούν και των δομών, έστω λειψών, να στηρίξουν.

Σάββατο πρωί και στα γραφεία της Σχεδίας ο Χρήστος κι ο Λάμπρος ετοιμάζονται να υποδεχτούν τους 15 συνοδοιπόρους τους. Ο τρίτος της παρέας των οδηγών, ο Γιάννης, λείπει, γιατί ετοιμάζεται για την προπόνηση της ποδοσφαιρικής ομάδας αστέγων. Οι Αόρατες Διαδρομές είναι η νέα πρωτοβουλία της «Σχεδίας», που περιλαμβάνει περιηγήσεις στο κέντρο της Αθήνας γύρω από ορισμένες κοινωνικές δομές, με οδηγούς (νυν και πρώην) άστεγους συμπολίτες μας. Ο διευθυντής σύνταξης του περιοδικού, Χρήστος Αλεφάντης, μας εξηγεί: «Ακολουθήσαμε την πρακτική περιοδικών δρόμου του εξωτερικού (Μόναχο, Αμβούργο, Βασιλεία, Λονδίνο κ.ά.). Είδαμε ότι η επικοινωνία με τον κόσμο λειτουργεί λυτρωτικά για τον οδηγό και τον ενεργοποιεί. Παράλληλα είναι και εργαλείο μάθησης για τους συμμετέχοντες. Μια αρχή κινητοποίησης για τον εθελοντισμό μέσα από τη γνωριμία με συμπολίτες μας και δομές». Όπως πάντα η Σχεδία δεν αφήνει τίποτα στη τύχη: «Έχουμε φτιάξει μια βιβλιοθήκη, ώστε να ενημερώνονται οι οδηγοί καλύτερα για την Αθήνα. Συναντήσαμε τον συγγραφέα Βασίλη Αλεξάκη για να μας βοηθήσει με την αφήγηση. Σχεδιάσαμε τη διαδρομή με το Σωματείο Ελλήνων Ξεναγών και πήραμε τις εγκυκλοπαιδικές γνώσεις που μας έλειπαν. Το καλοκαίρι ξεκινήσαμε τις πιλοτικές ξεναγήσεις. Η προετοιμασία των οδηγών διήρκεσε περίπου 4 μήνες». Οι ξεναγήσεις γίνονται κάθε Σάββατο στις 11:00 και διαρκούν περίπου δυο ώρες. Στόχος είναι να εκπαιδευτούν κι άλλοι οδηγοί, να σχεδιαστούν και νέες διαδρομές ή και να εμπλουτιστούν οι αφηγήσεις για περισσότερες δομές. Επίσης έχουν ενημερωθεί τα σχολεία και οι διαδρομές με μαθητές άνω των 15 ετών θα ξεκινήσουν τον Νοέμβριο.

Στη διαδρομή περνάμε από ξενώνες αστέγων, χώρους φιλοξενίας οικογενειών, δομές απεξάρτησης, χώρους προσωρινής κράτησης, κέντρα ημέρας, κοινωνικό παντοπωλείο και συσσίτιο. Περπατάμε στην πλ. Βάθη, Σωκράτους, Δεληγιώργη, Σοφοκλέους, Επικούρου, και καταλήγουμε έξω από το στέκι της πλατφόρμας ΣυνΑθηνά και στο Βρυσάκι για έναν καφέ (αυτόν που σε περιμένει!)

Η περιήγηση στηρίζεται κυρίως στη βιωματική αφήγηση, πράγμα αρκετά δύσκολο, εάν υπολογίσει κανείς μέσα από ποιες αόρατες, υπόγειες, σκληρές διαδρομές έχουν περάσει οι οδηγοί μας. Ο Χρήστος με σταθερότητα και ευγένεια, μας μιλά για τα δύσκολα παιδικά του χρόνια, τη μοναξιά του, την ανάγκη του να είναι ελεύθερος – αλλά και να ανήκει κάπου – και την εντεκάχρονη εμπειρία του από τα ναρκωτικά. Τις δομές που γνώρισε και το πόσο τον βοήθησε η δραματοθεραπεία στο πρόγραμμα απεξάρτησης, προκειμένου να ξεπεράσει το φόβο της έκθεσης και να μπορεί τώρα να μας μιλά ανοικτά. «Οι Διαδρομές είναι για μένα ένα νέο ξεκίνημα. Έχω κάνει πολλά ξεκινήματα και πολλές φορές έχω πέσει. Αλλά είναι θετικό ότι κατάφερνα να σηκώνομαι. Πρέπει να ζήσει κανείς το έργο ως το τέλος και να κάνει τον απολογισμό του». Ο Λάμπρος ήρθε από τη Βραζιλία στην Ελλάδα το 1997. «Έχω ζήσει στη Βραζιλία, στην Αργεντινή και στην Ελλάδα. Όπου πάω, με κυνηγάει η κρίση. Σκέφτομαι μετά να πάω στη Γερμανία!» μας λέει γελώντας. Ο Λάμπρος δούλευε ως ξενοδοχοϋπάλληλος μέχρι που με την κρίση απολύθηκε, δεν έβρισκε άλλη δουλειά και του έκαναν έξωση από το διαμέρισμα. Έμεινε στο δρόμο για ένα μήνα και τα τελευταία τρία χρόνια ζει σε ξενώνες, εργάζεται εκεί εθελοντικά και συνεργάζεται με τη Σχεδία ως πωλητής και οδηγός. «Μέσα στην εβδομάδα σκέφτομαι τι θα πω στην ξενάγηση κι αυτό μου δίνει νόημα». Επίσης ασχολείται με τη θεατρική ομάδα του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης (ΚΥΑΔΑ) του Δήμου Αθηναίων. «Με βοηθά στον αποϊδρυματισμό, νιώθω να παίρνω ανάσα, να έχω σκοπό!».

Πριν ξεκινήσουμε, μας γίνεται σαφές τι σημαίνει έλλειψη στέγης σύμφωνα με τον διεθνή ορισμό: Δεν είναι μόνο το να ζεις στο δρόμο, αλλά το να έχεις επισφαλή στέγη: Να στοιβάζεσαι σε ένα χώρο με ένα σωρό άλλους, να φιλοξενείσαι, να μένεις σε προσωρινά ή ακατάλληλα καταλύματα, να μην μπορείς να πληρώνεις το νοίκι σου ή να είσαι υπό έξωση. Στοιχεία για την Ελλάδα δεν υπάρχουν, αλλά στα τέλη του μήνα θα δημοσιευθεί έρευνα του Πανεπιστημίου Κρήτης για την αστεγία στην Αττική. Οι άνθρωποι της Σχεδίας δηλώνουν ευχαριστημένοι που σε λιγότερο από δυο χρόνια λειτουργίας της, με πάνω από 200 πλέον πωλητές σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, έχουν καταφέρει να βρουν στέγη 14 άτομα.

Ο Λάμπρος με την εμπειρία του από τις δομές φιλοξενίας εξηγεί, ότι οι κλίνες ίσως να μην είναι επαρκείς, όμως φαγητό τουλάχιστον δεν λείπει από τους αστέγους. Το ΚΥΑΔΑ του Δήμου Αθηναίων παρέχει ημερησίως γεύματα για 1500 άτομα, ενώ μπορούν να στηριχτούν οικογένειες ή άτομα με τρόφιμα μέχρι ένα ορισμένο ποσό για κάποιους μήνες. Στο δε Κέντρο Ημέρας της οργάνωσης PRAKSIS μπορεί κανείς να πλυθεί και να πλύνει τα ρούχα του, να πιεί ένα έναν καφέ, να μιλήσει με κάποιον ειδικό, να μπει στο διαδίκτυο, να διαβάσει, να πάρει νομική ή ιατρική στήριξη.

Περνάμε έξω από τον ΟΚΑΝΑ και οι οδηγοί μας μιλούν για τα κλειστά ή ανοικτά προγράμματα απεξάρτησης, το πρόγραμμα αλληλοβοήθειας “Ναρκομανείς Ανώνυμοι“, αλλά και τις shooting galleries στο εξωτερικό, χώρους δηλαδή με εξειδικευμένο προσωπικό για να κάνει ασφαλή χρήση ο χρήστης. «Με αυτό τον τρόπο μειώνονται τα μεταδιδόμενα νοσήματα και οι θάνατοι από υπερβολική δόση, ενώ είναι ευκολότερη η εισαγωγή σε διαδικασία απεξάρτησης». Ο Χρήστος διηγείται εμπειρίες του από τα ναρκωτικά: «Ακόμα και μέσα στο περιθώριο, εγώ ένιωθα περιθώριο. Χάνεις τα πάντα, την αξιοπρέπεια, τον αυτοσεβασμό σου. Αν δεν έχεις κάποιες βάσεις ή παιδεία, μπορούν εύκολα να σε καταπιούν». Περνώντας έξω από το Εθνικό Θέατρο, κάνει μια στάση: «Κάποτε αυτό το όμορφο κτίριο δε μου έλεγε τίποτε. Στενοχωριόμουν μάλλον που δεν είχε καμία γωνία να κρυφτώ για κάνω τη δόση μου. Στην απεξάρτηση κατάλαβα πόσο σημαντικό είναι το θέατρο. Η έννοια ‘καλύτερος άνθρωπος’ είχε παλιά άλλη σημασία: να είμαι καλός για τους άλλους, αλλά όχι για τον εαυτό μου. Παρέμενα πίσω απ’ τις κουρτίνες, κομπάρσος της ζωής. Το θέατρο λειτούργησε ως θεραπευτικό εργαλείο και με βοήθησε να ξεπεράσω τη δυσκολία μου στην έκθεση και να γίνομαι σιγά σιγά πρωταγωνιστής της ζωής μου. Ένιωσα δυνατά, συγκλονιστικά συναισθήματα. Το θέατρο αυτό σου κάνει: είναι τροφή της ψυχής, ανάταση».

Η διαδρομή πλησιάζει στο τέλος της. Κάποιοι γνώριμοι απ’ τα παλιά, φωνάζουν στον οδηγό μας: Αν έχεις φυλλάδια, περιοδικά, δώσε μας! Εκείνος χαιρετάει ευγενικά, αλλά περνάει γρήγορα. Ίσως εδώ κολλάει κάτι που μας έλεγε πιο πριν: «Αν φτιάξεις μνήμες καθαρότητας, δεν τις πετάς στα σκουπίδια. Δεν τις ξεπουλάς για μια δόση». Κλείνουμε μοιράζοντας τις εντυπώσεις μας, βγάζοντας τις φωτογραφίες μας και ακούγοντας από τον Χρήστο ένα απόσπασμα που έχει διαλέξει από τον Ήλιο τον Ηλιάτορα του Οδυσσέα Ελύτη. Στρίβοντας στη γωνία, ένας τύπος που μας περνάει προφανώς για τουρίστες, φωνάζει: Nice place? No good is here! Πριν λίγα χρόνια αυτός ο τύπος θα μπορούσε να είναι ο Χρήστος, ο Λάμπρος ή ο Γιάννης. Δεν είναι όμως πια. Κι αυτό είναι very good.

Για περισσότερες πληροφορίες και κρατήσεις θέσεων:

Περιοδικό Δρόμου “Σχεδία”
Τηλ. +30 213 0231220 (Αθήνα), +30 2313 013605 (Θεσσαλονίκη),
www.shedia.gr
[email protected]
f: shedia.streetaper
tw: _shedia