Κείμενο: Λευτέρης Αναγνωστόπουλος
Dr. Ian Malcolm: If I may… Um, I’ll tell you the problem with the scientific power that you’re using here, it didn’t require any discipline to attain it. You read what others had done and you took the next step. You didn’t earn the knowledge for yourselves, so you don’t take any responsibility for it. You stood on the shoulders of geniuses to accomplish something as fast as you could, and before you even knew what you had, you patented it, and packaged it, and slapped it on a plastic lunchbox, and now you’re selling it, you wanna sell it. –Jurassic Park, 1993
Στο 19ο επεισόδιο της πρώτης σεζόν του Μπομπ Σφουγγαράκη, Η Σπάτουλα του Ποσειδώνα (Neptune’s Spatula), ο Μπομπ έρχεται αντιμέτωπος με τον Ποσειδώνα σε έναν αγώνα μαγειρικής. Ο δεύτερος, ως θεός, νικάει εύκολα κάνοντας ταυτόχρονα μια φαντασμαγορική επίδειξη της δύναμής του. Ιππόκαμποι του φέρνουν τη μαγειρική ποδιά του, ανοίγει ρωγμή στο ρινγκ και φυτρώνει σιτάρι, που το μετατρέπει σε ψωμί για χάμπουργκερ, καλεί ξιφίες να του κόψουν τα λαχανικά και τέλος καταφέρνει να ψήσει χίλια μπιφτέκια σε μερικά δευτερόλεπτα.
Από την άλλη πλευρά, ο Μπομπ κάνει… ό,τι μπορεί. Ανάβει φωτιά με ξύλα σαν πρωτόγονος, προσπαθεί να υπολογίσει με το μάτι πώς να κόψει την τέλεια φέτα ντομάτας, περιμένει υπομονετικά αρκετά λεπτά για να ψηθεί ένα μόνο μπιφτέκι και αφού φτιάξει χαμογελαστά πρόσωπα στις πίκλες του, τις σκεπάσει με τη φέτα τυριού και τους διαβάσει ένα παραμύθι, τότε το χάμπουργκερ είναι έτοιμο. Χίλια χάμπουργκερ ο Ποσειδώνας, μονάχα ένα ο πρωταγωνιστής μας. Αλλά μισό λεπτό, γιατί χίλια; Ο αγώνας είναι για να αναδειχτεί ποιος είναι ο καλύτερος μάγειρας, όχι ποιος φτιάχνει τα περισσότερα. Καταλαβαίνουν οι χαρακτήρες τη διαφορά; Ίσως αν ο Μπομπ είχε μαγικές δυνάμεις, να έκανε ακριβώς τα ίδια. Θα το δούμε στη συνέχεια.
Ποια είναι η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό όταν σκεφτόμαστε το AI; Ένας μεταλλικός εξωσκελετός που συνθλίβει ένα ανθρώπινο κρανίο; Χωράφια από ανθρώπινα κορμιά, τα οποία καλλιεργούνται ως μπαταρίες; Ένας άνθρωπος να ερωτεύεται μια ψηφιακή φωνή δίχως σώμα; Από τότε που η ανθρωπότητα συνέλαβε την ιδέα της Τεχνητής Νοημοσύνης, όλες μας οι ιστορίες πάνε ως εξής:
Ανακαλύπτουμε το AΙ.
Ακολουθεί μια κοινωνική ουτοπία στην οποία όλα λειτουργούν ρολόι.
Σε κάποια φάση το AI ανακαλύπτει πως περνά και μόνο του καλά, τα καταφέρνει μια χαρά, δεν μας έχει ανάγκη ευτυχώς και μας ρίχνει χυλόπιτα επιτυχώς.
Και οι άνθρωποι, τι κάνουν; Ακούνε Rage Against the Machine και κάνουν επανάσταση, τι άλλο τους μένει;
Στα καλά νέα, απέχουμε πολύ ακόμη από την Ημέρα της Κρίσης και οι ταινίες τείνουν συνήθως να πηδάνε μερικά γράμματα μετά το Γάμμα και να πηγαίνουν κατευθείαν στο Ωμέγα. Κάπου στο ενδιάμεσο της ουτοπίας και της ανθρώπινης εξάλειψης, βρίσκεται η βαρετή μας καθημερινότητα, όπου χρησιμοποιούμε το AI για να κρύψουμε την έλλειψη ταλέντου μας σε ένα πεδίο. Στα κακά νέα, ό,τι γράφω μπορεί να είναι περιττό ‒ ίσως το Matrix να είναι αληθινό και να ζούμε σε μια προσομοίωση ενώ οι Πράκτορες βρίσκονται έξω από την πόρτα μου.
Το AI ως εργαλείο
Στην ιστορία της ανθρωπότητας, όταν εφευρίσκουμε ένα εργαλείο, κάποιος άλλος το μετατρέπει σε όπλο. Με τα σφυριά βαράμε πρόκες και ανοίγουμε κεφάλια, με τα δρεπάνια θερίζουμε στάχια και ανοίγουμε λαιμούς, με τον τροχό είμαστε easy riders και πατάμε πεζούς. Η ανθρώπινη εφευρετικότητα για όλεθρο δεν θα σταματήσει ποτέ και μέχρι να δώσουν ένα τζετ σε AI για να ρίχνει πυραύλους σε μειονότητες, θα συνεχίσουν να το χρησιμοποιούν για πιο απλά και ασήμαντα πράγματα, όπως τα ιατρικά ή τα φαρμακευτικά, πράγματα για τα οποία δεν είμαι αρμόδιος να μιλήσω, οπότε θα αφήσω σύνδεσμο από κάτω για να κάνετε τη δική σας έρευνα.
Το θέμα είναι πως εννοείται ότι ένας υπολογιστής ήταν και θα είναι ανώτερος ενός ανθρώπινου εγκεφάλου. Δεν κουράζεται, δεν πεινάει, δεν πρόκειται ποτέ να τον χωρίσει η σχέση του και πέντε χρόνια μετά δεν θα είναι ακόμα ξενερωμένος που οι τελευταίες σεζόν του Game of Thrones ήταν χάλια.
Το AI είναι ένα εργαλείο που εφηύραμε για να κάνει τις δουλειές μας ευκολότερες· οι δυαδικές συζητήσεις περί «θέλω» και «δεν θέλω» είναι περιττές, γιατί απλώς είναι εδώ για να μείνει. Πόσα συστήματα το χρησιμοποιούν ήδη καθημερινά χωρίς εμείς να καταλαβαίνουμε τη διαφορά; Συνεπώς η πρακτική του χρήση είναι κατανοητή και λογική. Γιατί όμως υπάρχει στην τέχνη;
Το AI στην τέχνη
Καπιταλισμός: Περισσότερα, γρηγορότερα, φθηνότερα, τώρα. Για να φτιαχτεί μια ταινία, για να γραφεί ένα βιβλίο, για να ζωγραφιστεί ένας πίνακας, απαιτείται δουλειά. Επίσης χρειάζεται συναίσθημα και πάθος, κάτι για το οποίο μόνο οι άνθρωποι είναι ικανοί.
Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν και οι έμποροι της τέχνης και επειδή είναι έμποροι τέχνης, δεν σημαίνει πως είναι απαραίτητα και καλλιτέχνες. Είναι εκείνοι που φωνάζουν «περισσότερα, γρηγορότερα, φθηνότερα, τώρα!», ενώ οι καλλιτέχνες απαντάνε «είμαστε άνθρωποι, πρέπει να ξεκουραστούμε» και εδώ ανάβει το καρτουνίστικο λαμπάκι πάνω από το κεφάλι του εμπόρου. Ήταν θέμα χρόνου να συμβεί, ειδικά σε χώρες με βιομηχανία θεάματος. Δεν το ονόμασαν τυχαία «βιομηχανία».
Η αυτοματοποίηση σε κάποια πράγματα είναι μονόδρομος, ειδικά αν ο στόχος αφορά ακατάπαυστες πωλήσεις. Ποιος βγαίνει όμως κερδισμένος απ’ αυτό; Η απάντηση είναι κανένας. Οι καλλιτέχνες χάνουν δουλειές και οι έμποροι χάνουν λεφτά. Το 2023 η Disney έβγαλε τους πρώτους τίτλους αρχής, αποκλειστικά φτιαγμένους από AI, για το Secret Invasion. Ήταν μια τραγελαφική αποτυχία. Το ανθρώπινο μάτι καταλαβαίνει και αναγνωρίζει το ψεύτικο, ξέρει πού να κοιτάξει. Και προφανώς η Disney είναι ο εύκολος στόχος, γιατί όταν μια εταιρεία κολοσσός συμπεριφέρεται έτσι, τότε τι περιμένεις να κάνουν οι μικρότεροι;
Σας προκαλώ να μπείτε στην ιστοσελίδα οποιουδήποτε εκδοτικού οίκου στην Ελλάδα. Μικρού ή μεγάλου, δεν έχει σημασία ‒ θα βρείτε αρκετά βιβλία με εξώφυλλα φτιαγμένα από AI. Οκτώ στις δέκα φορές θα συναντήσετε έναν άνθρωπο με γυρισμένη την πλάτη, με έναν συγκεκριμένο τύπο σακιδίου, να αγναντεύει τον ορίζοντα, σε μια πόλη ή πεδιάδα αβέβαιου γεωμετρικού σχήματος. Τις υπόλοιπες φορές, πρόκειται για μια ζωγραφιά που απλώς δεν βγάζει νόημα και ξεγελά μόνο όποιον την κοιτάξει φευγαλέα, δίχως να δώσει βάση.
Οι μικροί εκδοτικοί οίκοι θα πουν «δεν έχουμε λεφτά» και οι μεγάλοι θα πουν επίσης «δεν έχουμε λεφτά», κι εδώ τίθεται το ερώτημα: πόσο εκτιμάς τον πελάτη σου; Είναι αποδεκτό να φτιάχνεις εξώφυλλα έστω με κακό φώτοσοπ, γιατί τουλάχιστον σε αυτή την περίπτωση τα δημιουργεί ένας άνθρωπος, ενώ είναι κατακριτέο να μην αναθέτεις σε επαγγελματία τη δουλειά για να γλιτώσεις μερικά ευρώ. Η άνοδος του AI στον χώρο της τέχνης προσφέρει την ψευδαίσθηση πως μπορεί να παρακαμφθεί ο μεσάζοντας, στην προκειμένη περίπτωση ο καλλιτέχνης.
Γιατί να πληρώσει κάποιος για κάτι που μπορεί να έχει τσάμπα; Το θέμα είναι καθαρά ηθικό και στο τέλος όσοι αγαπούσαν πάντοτε τις τέχνες, θα συνεχίσουν να τις στηρίζουν, ενώ οι υπόλοιποι, ως συνήθως, απλώς θα παραπονιούνται για πράγματα που δεν καταλαβαίνουν ζητώντας ταυτόχρονα από το AI να τους φτιάξει το νέο λογότυπο για το μαγαζί τους γιατί, όπως είπαμε, «δεν έχω λεφτά». Είναι χαρακτηριστικό των ανθρώπων να μεταφέρουν την ευθύνη, το βλέπουμε παντού. «Αυτός το κάνει, εγώ γιατί να μην το κάνω», «αυτός έχει, εγώ δεν έχω», και με αυτό το σκεπτικό όλοι γινόμαστε φτωχότεροι.
Ο Παπαγάλος
Συναισθήματα, πάθος, υποκειμενική οπτική, εμπειρίες ζωής, έμπνευση την οποία αντλούμε από το οτιδήποτε μπορούμε να κοιτάξουμε ή να σκεφτούμε, η ανάγκη μας να πούμε κάτι δημιουργικά, η ανάγκη μας να εκφραστούμε, αυτά, μεταξύ άλλων, είναι κάποια από τα συστατικά που οδηγούν τους ανθρώπους στην τέχνη. Επιτυχημένα ή όχι, δεν έχει σημασία ‒ κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην έκφραση και ακολουθεί η κριτική από το κοινό του.
Γιατί να αναθέσεις τη δημιουργία σε ένα εργαλείο, από τη στιγμή που η μισή χαρά της τέχνης είναι η διαδικασία που απαιτείται για να φτάσεις στο αποτέλεσμα; Αυτή η ερώτηση δεν απευθύνεται στους απατεώνες ούτε στους έμπορους, εφόσον οι προθέσεις τους είναι ξεκάθαρες, αλλά σε εκείνους που νιώθουν την ανάγκη να δημιουργήσουν και πιστεύουν πως, κόβοντας δρόμο, θα έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Έχετε δει πινέλο να ζωγραφίζει αυτόματα ή πληκτρολόγιο να γράφει βιβλίο από μόνο του; Αυτό συμβαίνει όταν αναθέτεις τη δουλειά που θα έπρεπε να κάνεις εσύ σε AI.
Και το ηθικό κομμάτι, δεν σταματάει εδώ. Όταν ένα AI πρόγραμμα κάνει auto-generate μια εικόνα, αντλεί πληροφορίες από το ίντερνετ, από τη μεγαλύτερη «πισίνα» στον πλανήτη. Αυτό σημαίνει πως δεν δημιουργεί, αλλά αντιγράφει με βάσει τις καταχωρήσεις του χρήστη. Με απλούστερα λόγια, κλέβει τις δουλειές ανθρώπων με όραμα και όρεξη και τις «ξερνάει» για να παριστάνει ο χρήστης τον AI Artist. Θυμάστε στο σχολείο που μας έλεγαν οι καθηγητές να αναφέρουμε τις πηγές μας στις εργασίες; Θυμάστε που μας έλεγαν πόσο κακιά είναι η παπαγαλία; Θυμάστε τους συμμαθητές που έπαιρναν εικοσάρια μέσω παπαγαλίας; Λέτε να θυμούνται τίποτα πια;
Και τώρα ζούμε στην εποχή που όλοι μπορούν να έχουν τον προσωπικό τους παπαγάλο, όπου μπορούν να παραγγέλνουν την εικόνα ή το κείμενο που θέλουν, ενώ αμυνόμενοι λένε «μα εγώ το σκέφτηκα». Κάποια πράγματα χρειάζονται χρόνο για να ανθίσουν, ακόμα και στην εποχή του «τώρα!» που ζούμε. Η ικανοποίηση του να δουλεύεις σε ένα project για χρόνια και να λες «επιτέλους το τελείωσα» δεν συγκρίνεται με μια μηχανή αναζήτησης και ακόμα και αν AI-δημιουργήματα μαζεύουν τα περισσότερα κλικ στο ίντερνετ, δεν θα αντέξουν στον χρόνο. Αυτοί που παριστάνουν τους καλλιτέχνες αναπόφευκτα θα βαρεθούν και όσοι δημιουργούν θα συνεχίσουν να το κάνουν. Το AI είναι ένα καινούργιο εργαλείο, ένα εργαλείο που θα χρησιμοποιήσουμε για καλό και για κακό, με τη μόνη διαφορά ότι μαθαίνει και δεν ξεχνάει. Οπότε, αν κάποια στιγμή αρματωθεί, ξέρουμε από τώρα ποιοι το δίδαξαν.
Τι θα έκανε ο Μπομπ;
Όχι ο Μπομπ Ρος, ο Μπομπ Σφουγγαράκης ‒ ο Ρος θα έκανε χαρούμενα δεντράκια, δεν μάσαγε. Ο Σφουγγαράκης από την άλλη, στη λήξη της μονομαχίας, φαίνεται πως έχασε 1000 – 1. Ο Ποσειδώνας κέρασε όλο το στάδιο χάμπουργκερ και όταν οι θεατές τα έβαλαν στα στόματά τους, άρχισαν ευθύς να τα φτύνουν. Ο ίδιος ο Ποσειδώνας δεν τόλμησε να καταναλώσει αυτό που είχε φτιάξει. Δοκίμασε όμως του αντιπάλου του και τότε κατάλαβε τη διαφορά στην ποιότητα, ωστόσο δεν έμαθε από το μάθημά του. Έκανε τον Μπομπ θεό, του έδωσε όλες τις δυνάμεις που θα μπορούσε να έχει κι εκείνος άδραξε την ευκαιρία κι έκανε το σωστό. Τον έστειλε στην κουζίνα. Και όπως έμαθε ο Ποσειδώνας στο τέλος του επεισοδίου, έτσι κι εμείς δεν πρέπει να ξεχνάμε πως «τα τέλεια μπιφτέκια γίνονται με αγάπη, όχι μαγεία».
John Hammond: I don’t think you’re giving us our due credit. Our scientists have done things which nobody’s ever done before…
Dr. Ian Malcolm: Yeah, yeah, but your scientists were so preoccupied with whether or not they could that they didn’t stop to think if they should. –Jurassic Park, 1993
