Από την πρώτη στιγμή της παράστασης, όταν ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος Σωτηρίου επιλέγει να προτάξει μια συγκεκριμένη φράση του κειμένου, όπου η Ντόρα Μακρυγιάννη ως Λεόνη μιλά για τη μυρωδιά του Παρισιού που έχει διαποτίσει τα ρούχα της και δεν φεύγει όσο κι αν τα αερίσει, καταλήγοντας να αναφωνήσει «Επιτέλους Αφρική!», καταλαβαίνει κανείς ότι βρίσκεται σε ένα κόσμο ποιητικό, ανεστραμμένο, μη ρεαλιστικό.
Η αντιστροφή του γνωστού ρατσιστικού κλισέ «οι νέγροι μυρίζουν» είναι ένα απλό δείγμα της ιδιοφυίας του Μπερνάρ-Μαρί Κολτές. Ο ίδιος ο πρόωρα χαμένος συγγραφέας έλεγε, άλλωστε, πως οι μετανάστες από τις χώρες της Αφρικής είναι η ελπίδα της Γαλλίας απέναντι στη βλακεία: χωρίς τις επιμειξίες, οι Γάλλοι θα καταλήξουν όπως οι βασιλικές οικογένειες, τις οποίες η ενδογαμία και η αιμομιξία οδήγησε στον εκφυλισμό μέσω απογόνων με αιμοφιλία, κρετινισμό, παραμορφωτικές νόσους.
Δεν ευτυχεί συχνά ο Κολτές στα εν Ελλάδι ανεβάσματα των έργων του. Όχι πως στο εξωτερικό είναι πολύ καλύτερα τα πράγματα. Τα έργα του, κρυπτικά, μοιάζουν να δυσκολεύουν τους σκηνοθέτες. Ακόμα και οι Γάλλοι –εκτός του πρώτου διδάξαντος Πατρίς Σερώ- μοιάζουν να μην μπορούν να βρουν τα κλειδιά τους. Χαρακτηριστική η αποτυχία του Λουντοβίκ Λαγκάρντ στο δικό μας Εθνικό Θέατρο με τη «Δυτική Αποβάθρα», παρόλο που είχε ισχυρότατη διανομή.
Ο Αλέξανδρος Σωτηρίου διάβασε το έργο σωστά. Δεν προσπάθησε να δημιουργήσει χαρακτήρες εκεί που δεν υπάρχουν, αλλά άφησε τον κάθε ρόλο να εκπροσωπεί τις ιδιότητες που του αποδόθηκαν από τον συγγραφέα: η ψυχρή αυτοπεποίθηση του Ορν, πειθήνιου εργαλείου της αποικιοκρατίας με αντάλλαγμα την εξουσία πάνω στο μικρόκοσμό του, η ενστικτώδης αθωότητα του Αλμπουρί με τις αλήθειες του να βγαίνουν μέσα από τα σπλάχνα όπως κι ο φόβος του καταδιωκόμενου, η αρχετυπική γυναίκα Λεόνη που ως πρόσωπο υφιστάμενο διακρίσεις διά βίου βρίσκει αμέσως ως φυσικό σύμμαχο τον Αφρικανό Αλμπουρί (Woman is the nigger of the world, τραγουδούσε ο Τζον Λένον), και η βία του Καλ, που αναζητά τον εχθρό, στον οποίο αποδίδει την προσωπική του χρεοκοπία σε όλα τα επίπεδα –ως λευκός, ως εργάτης, ως άνδρας, ως άνθρωπος. Ανέκαθεν το σύστημα είχε εχθρούς να προτείνει σε ανθρώπους σαν αυτόν, εργαλειοποιώντας τους, όπως ξέρουμε καλά και στη δική μας χώρα. Οι αόρατοι ως το τέλος φρουροί –αυτοί που τη νύχτα φωνάζουν ο ένας στον άλλον για να μείνουν ξύπνιοι- θα δώσουν τη λύση του δράματος.
Ο Δημήτρης Ραφαήλος ως Ορν μεταδίδει άμα τη εμφανίσει την χρεοκοπημένη αυτοπεποίθηση ενός θύτη που είναι ταυτόχρονα και θύμα. Το ίδιο ισχύει και για τον Καλ του Μάρκου Παπαδοκωνσταντάκη, ανεστραμμένο είδωλο του Ορν. Ο ικανότατος ηθοποιός σκιαγράφησε με εξαιρετική ισορροπία την απελπισία και το θράσος του χαρακτήρα. Ρόλο με τον ρόλο, αθόρυβα και χωρίς υπερπροβολή, χτίζει το προφίλ ενός από τους αξιολογότερους ηθοποιούς της γενιάς του.
Ο Αλμπουρί του Σαμουήλ Ακίνολα συμπύκνωσε όλη την αξιοπρέπεια, την αφελή αποφασιστικότητα αλλά και τον ενστικτώδη φόβο του εκ γενετής διωκόμενου. Η Ντόρα Μακρυγιάννη ως γυναίκα-τρόπαιο που συνειδητοποιεί βίαια τη θέση της τήρησε σωστά την ισορροπία μεταξύ ομορφιάς και απελπισίας (αν αυτά τα δύο είναι αντιθετικά κι όχι αλληλοσυμπληρούμενα). Η Τζίνα Ηλιοπούλου σκηνογράφησε λιτά και υποβλητικά τη no man’s land του υπό εγκατάλειψη αφρικανικού εργοταξίου. Ευφρόσυνοι οι αναχρονισμοί της μουσικής επιμέλειας του Νικόλα Χάλαρη, ενώ ο Νίκος Σωτηρόπουλος φώτισε με ευαισθησία.
Δεν μπορώ παρά να εκφράσω τη χαρά μου όταν νέες ομάδες επιλέγουν να αναμετρηθούν με σπουδαία κείμενα, ειδικά με αυτά που δεν αποτελούν συρμό και δεν ανεβαίνουν συχνά. Τώρα που η μόδα του devised και της μεταμοντέρνας επίθεσης κατά δικαίων και αδίκων υποχωρεί, το άδηλο ακόμη αύριο θα χρειαστεί γερά θεμέλια.
Η παράσταση του Θεάτρου Τζένη Καρέζη, είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα: ηθοποιοί που δούλεψαν με συνέπεια και αφοσίωση –και ορθή σκηνοθετική καθοδήγηση. Ακόμα κι αν δεν ανοίγει νέους δρόμους, η βραδιά είναι κερδισμένη και αφήνει υποσχέσεις για το μέλλον. Η επιλογή του έργου και της ομάδας δεν είναι καθόλου τυπική ή συνήθης για ένα κεντρικό θέατρο όπως το Τζένη Καρέζη. Ευφρόσυνη εξέλιξη, μακάρι να βρει συνέχεια.
