Κανένας δεν μπορεί να πιστέψει σήμερα πως η περιοχή στην οποία βρίσκεται σήμερα το Προεδρικό Μέγαρο ήταν μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα έξω από το σχέδιο πόλεως της πρωτεύουσας.
Στη θέση του υπήρχαν χωράφια και περιβόλια ενώ τα μόνα κτίρια που διακρίνονται σε απεικονίσεις της εποχής είναι το Μέγαρο της Δουκίσσης Πλακεντίας “Ιλίσια” (σημερινό Βυζαντινό Μουσείο) και η Μονή Πετράκη, κτισμένα και τα δύο στην τότε εξοχή, μακριά από το κέντρο της πόλης.
Στις αρχές του 1870, το δημόσιο επέτρεψε την πώληση οικοπέδων σε ιδιώτες. Κτίζονται τότε τα πρώτα ιδιωτικά μέγαρα που στεγάζουν τις μεγαλοαστικές οικογένειες της Αθήνας. Κατά τη δεκαετία του 1890 ανατίθεται στον αρχιτέκτονα Έρνεστ Τσίλερ η οικοδόμηση του Ανακτόρου του Διαδόχου (σημερινό Προεδρικό Μέγαρο), στη θέση όπου βρισκόταν ο βασιλικός λαχανόκηπος.
Το οικόπεδο καταλαμβάνει ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των οδών Ηρώδου Αττικού, Αραβαντινού, Ησιόδου, Μελεάγρου και Διοχάρους (σημερινή Βασιλεώς Γεωργίου Β΄).
Σήμερα που η Αθήνα επεκτάθηκε, το Προεδρικό Μέγαρο βρίσκεται στο κεντρικότερο σημείο της πόλης, πίσω από τον Εθνικό κήπο και το Κοινοβούλιο, στα όρια ακριβώς του ιστορικού κέντρου και της νέας πόλης. Η οδός Ηρώδου Αττικού που φιλοξενεί το Μέγαρο, δεν είναι μόνον ένας από τους ωραιότερους δρόμους της πόλης, αλλά είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πολιτική και κοινωνική ζωή αυτού του τόπου, αφού πέραν του Μεγάρου, φιλοξενεί και το Μέγαρο Μαξίμου, όπου βρίσκεται το γραφείο του εκάστοτε Πρωθυπουργού.
Το Προεδρικό Μέγαρο καταλαμβάνει συνολική έκταση 27 περίπου στρεμμάτων, μεγάλο τμήμα της οποίας κατέχει ο κήπος. Στην κύρια όψη του κτιρίου, επί της Ηρώδου Αττικού, βρίσκεται η επίσημη είσοδος του Μεγάρου. Η ανεπίσημη είσοδος βρίσκεται επί της Βασιλέως Γεωργίου Β΄.
Από το Ανάκτορο του Διαδόχου στην Προεδρία της Δημοκρατίας
Η απόφαση για την ανέγερση του κτιρίου που στεγάζει σήμερα την Προεδρία της Δημοκρατίας ανάγεται στο 1868. Τη χρονιά αυτή γεννήθηκε ο υιός του Γεωργίου Α΄ και διάδοχος του θρόνου, Κωνσταντίνος και το ελληνικό δημόσιο αποφάσισε να του δωρίσει, όταν ενηλικιωθεί, ιδιαίτερη κατοικία. Πράγματι, εικοσιένα χρόνια αργότερα, όταν ο διάδοχος Κωνσταντίνος νυμφεύεται την πριγκίπισσα Σοφία Χοετζόλερν, το ελληνικό δημόσιο τήρησε την υπόσχεσή του.Ο σχεδιασμός του “Ανακτόρου του Διαδόχου”, όπως έγινε γνωστό το κτίριο, ανατέθηκε στον Ερνέστο Τσίλερ. Το ανάκτορο άρχισε να κτίζεται το 1891 και τελείωσε έξι χρόνια αργότερα, το 1897.
Την παραμονή των Χριστουγέννων του 1909 πυρκαγιά κατέστρεψε ένα μεγάλο τμήμα του κτιρίου των Ανακτόρων, όπου διέμενε ο βασιλεύς, δηλαδή της σημερινής Βουλής, με αποτέλεσμα το Ανάκτορο του Διαδόχου να χρησιμοποιηθεί προσωρινά ως κατοικία και της υπόλοιπης βασιλικής οικογένειας. Μετά τη δολοφονία του Γεωργίου του Α΄ (1913) και την άνοδο στο θρόνο του διαδόχου Κωνσταντίνου μετατρέπεται οριστικά σε βασιλικά Ανάκτορα.
Η χρήση του κτιρίου ως Ανακτόρων διακόπτεται το 1924 όταν καταλύεται η βασιλεία και ανακηρύσσεται Δημοκρατία. Το κτίριο χρησιμοποιείται ως Προεδρικό Μέγαρο μέχρι το 1935 και επανέρχεται στην αρχική του χρήση με την παλινόρθωση της Μοναρχίας το 1935 και την επιστροφή του Βασιλέως. Μετά τη μεταπολίτευση του 1974 και την οριστική εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στη χώρα, το κτίριο χρησιμοποιείται πλέον ως Προεδρικό Μέγαρο και ως κατοικία των εκάστοτε Προέδρων.
Η έκδοση «Το Προεδρικό Μέγαρο» σε 192 σελίδες μας ξεναγεί στο χώρο και στο χρόνο της γέννησης και της ιστορίας του. Το τριώροφο λιτό και αυστηρό νεοκλασικό κτίριο της Ηρώδου του Αττικού, συνδεδεμένο με πολιτικές αναταράξεις και την ταραγμένη ιστορία της χώρας μας ανοίγει τις πόρτες του μέσα από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, και κείμενα που δημιουργήθηκαν με τη συνεργασία αρχιτεκτόνων, ιστορικών, ιστορικών τέχνης και άλλων επιστημόνων.
Σύμβολο και τοπόσημο της Αθήνας στα 150 χρόνια της ιστορίας του, σήμερα είναι διακοσμημένο εσωτερικά με έργα τέχνης από δάνεια διαρκείας από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Βυζαντινό Μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη και την Εθνική Πινακοθήκη, ενώ τα γλυπτά στον κήπο του αποτελούν ένα συνοπτικό πανόραμα της ιστορίας της ελληνικής τέχνης.
Ο τόμος περιλαμβάνει επίσης κείμενα για την Προεδρική Φρουρά, τους κήπους του Μεγάρου και την καθημερινή ζωή μέσα σε αυτό καθώς και βιογραφικά σημειώματα των Προέδρων που πέρασαν από αυτό. Οι φωτογραφίες του τόμου είναι του Γιώργη Γερόλυμπου, ενώ το υλικό συμπληρώνεται από φωτογραφίες αρχείου και επισκέψεις αρχηγών κρατών, αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφίες της Αθήνας του 19ου αιώνα και άλλο αρχειακό υλικό.
