Νησί των αντιθέσεων και των μεγάλων συνθέσεων, νησί με το πέλαγος ολάνοιχτο και τα βουνά, νησί της μουσικής και της μουσικής των κυμάτων, νησί της προόδου και των πνευματικών ανθρώπων, η Σύρος, πρωτεύουσα των Κυκλάδων, με τρεις σημαντικές ιστορικές περιόδους και νησί των μεγάλων ευρημάτων της τέχνης.
Λένε ότι το όνομά της, της το χάρισαν οι Φοίνικες, οι πρώτοι κάτοικοί της. Και ότι προέρχεται από μια λέξη που σημαίνει ευτυχία, Ουσύρα ή από τη λέξη Συρ που σημαίνει βράχος. Ο Όμηρος την ονομάζει Συρίη. Πολύ αργότερα ονομαζόταν το νησί του Πάπα λόγω του καθολικού δόγματος των κατοίκων της.
Στη Σύρο, ως υπενθύμιση της μακράς κληρονομιάς υπάρχει ένα μικρό μουσείο που φέτος συμπληρώνει 23 χρόνια ζωής το Μουσείο Αντιγράφων Κυκλαδικής Τέχνης κατά τα πρότυπα του Μουσείου Ν. Γουλανδρή της Αθήνας. Εδώ, στο τόπο που γεννήθηκε αυτή τέχνη μαθαίνει κανείς τον σπουδαίο Κυκλαδικό Πολιτισμό της 3ης χιλιετίας π.Χ., που θεωρείται ένας από τους πέντε πρώτους του κόσμου.
Οι άνθρωποι πάντα άφηναν τα ίχνη τους, στη Σύρο τα ίχνη του αιώνιου πολιτισμού που διατρέχει τους αιώνες ξεχωρίζει παντού. Ακόμα και στα βράχια του Φοίνικα, εκεί που στο βυθό της θάλασσας υπάρχει μια ολόκληρη πολιτεία με τις ευχές στους θεούς που πίστευαν να τους βοηθήσουν να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Αιώνες αργότεροι οι Ενετοί έφτασαν στη Σύρο και έχτισαν εκεί ψηλά στο στρατηγικό βράχο του νησιού την πόλη τους. Και όταν έφτασαν τον 17ο αιώνα οι καπουτσίνοι μοναχοί φρόντισαν αυτό που ήξεραν καλά, την παιδεία. Και έκαναν σχολεία. Και σχολεία για κορίτσια. Σκεφθείτε το αυτό στον οθωμανοκρατούμενο ελληνικό κόσμο και με την πρωτεύουσα της χώρας, την Αθήνα, να αποκτά αιώνες αργότερα σχολεία θηλέων.
Η ιστορία της Σύρου αλλάζει σελίδα το 1822, μετά από τη σφαγή της Χίου. Ως πρόσφυγες φτάνουν για να ζήσουν με ασφάλεια πληθυσμοί Ελλήνων από τη Σάμο, τη Σμύρνη, τις Κυδωνίες (Αϊβαλί), τη Ρόδο, τα Ψαρά και την Κάσο. Την ίδια περίοδο οι εύποροι Συριανοί χτίζουν τα πρώτα σπίτια στη μέχρι σήμερα πρωτεύουσα του νησιού την Ερμούπολη. Οι πρόσφυγες διαλέγουν τις πλαγιές οργανώνοντας τις συνοικίες των συντοπιτών (Βροντάδο, Ψαριανά, Υδραίικα). Το αστικό θαύμα της Σύρου έφτασε το 1825 να έχει 1.700 καλύβες, εκεί που δεν υπήρχαν κατοικίες, αλλά μόνο ερημιά.
Γιατί η Σύρος έγινε ένα τόσο σπουδαίο εμπορικό λιμάνι; Ως ουδέτερη, η κίνηση του λιμανιού αυξανόταν ραγδαία, με διακίνηση υλικών και ανθρώπων. Λίγο αργότερα, το 1828 οι κάτοικοι της Ερμούπολης ανέρχονταν σε 14.000 περίπου συνθέτοντας το μεγαλύτερο αστικό κέντρο της χώρας, ενώ πολύ γρήγορα η Ερμούπολη έγινε το μεγαλύτερο βιομηχανικό και εμπορικό κέντρο της ελεύθερης Ελλάδας, φτάνοντας το 1850 τους 20.000 κατοίκους και το 1889 τους 22.000. Με την προστασία της Γαλλίας, η Σύρος δεν είχε γνωρίσει ποτέ τουρκική σκλαβιά. Η γαλλική σημαία ακόμα ανεμίζει.
Η Ερμούπολη χρωστά τη φήμη της στο εμπόριο. Και θα ήταν άδικο να μην έχει αφιερώσει μια πόλη στο όνομα του θεού του εμπορίου. Με προτροπή του Λουκά Ράλλη, η πρωτεύουσα της Σύρου ονομάστηκε Ερμούπολη, ως τιμή στο θεό και ως υπενθύμιση της εμπορικής καταγωγής των ανθρώπων. Η ακμή της Ερμούπολης είναι μυθική. Άφθονο χρήμα, ιδιώτες τραπεζίτες. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α’, όταν είδε πρώτη φορά το λιμάνι αναφώνησε «το Λίβερπουλ», συγκρίνοντας τη μορφή της με αυτήν μιας ευρωπαϊκής πόλης. Μέσα σε περίοδο κρίσης, στα τέλη του 1800 χτίζεται ένα από τα ωραιότερα δημαρχεία του κόσμου, αυτό της Ερμούπολης.
Σήμερα η Σύρος με την πολύπλοκη ιστορία και τα βαριά αρχεία, έχει ταρσανάδες, κρατάει την παλιά πολύτιμη κληρονομιά της, από το 1860. Η ναυπηγική τέχνη είναι συνώνυμο της Σύρου, κληρονομιά και μαθητεία αιώνων. Η Σύρος νεύει στον επισκέπτη να την ανακαλύψει. Για το Ψαθονήσι της, το μικρό νησί που βγάζει ψάθα, για τον πρώτο σιδηρόδρομο που σχεδιάστηκε σε νησί, τη μνήμη των μεγάλων χορών που φιλοξενούσε, το πρώτο νοσοκομείο, το πρώτο γυμνάσιο της ελεύθερης Ελλάδας από το οποίο αποφοίτησε ο Βενιζέλος με διαγωγή καλώς, ενώ διευθυντής ήταν ο Νεόφυτος Βάμβας, το πρώτο ορφανοτροφείο, εκδόσεις, μεγάλα τυπογραφεία, που μπορεί να δει κανείς στο βιομηχανικό της μουσείο. Η Ελλάδα είχε την πρώτη ατμοπλοϊκή της εταιρεία στη Σύρο, στο σημερινό Νεώριο. Έχει μια παράδοση γλυκιά, τα λουκούμια της, ανάμεσα σε μια παλέτα ζηλευτής γαστρονομίας.
Η Σύρος με τη μεσαιωνική πόλη της και τη σύγχρονη ευρωπαϊκή είναι ένα κράμα πολλών κόσμων, ένα φαινόμενο. Ένα φαινόμενο συμβίωσης και συνύπαρξης θρησκειών, κουλτούρας, εδώ η κλασική μουσική και το ρεμπέτικο, οι αστοί και οι ψαράδες, ο αέρας της Ευρώπης και η λαϊκή παράδοση. Νεοκλασική ομορφιά και νησιώτικη σοφία. Η Σύρος είναι το νησί όλων των εποχών. Της απόλαυσης των εποχών του φυσικού χρόνου και του χρόνου της ιστορίας.
Τι είναι η Σύρος; Ρωτάμε την αρχισυντάκτρια της εκπομπής «Ελλάδα από το Α ως το Ω», Άννα Ρούτση: «Η Σύρος είναι ένα νησί που κρατάει μια όμορφη συνοχή μέσα στην ποικιλότητά του και τις διαφορές του, στη μεγαλοαστική τάξη και στους εργάτες ή τους ψαράδες, στα καλύβια και τα αρχοντικά, στην κλασική μουσική και στο ρεμπέτικο. Ήταν ανοιχτή με τους πρόσφυγες και πετυχαίνει τη συνοχή με τρόπο απλό και μοναδικό. Αυτό το βλέπουμε και μέσα από την αρμονική συμβίωση της καθολικής και της ορθόδοξης θρησκείας στο νησί. Το έχει καταφέρει παντού: Στην αισθητική της, στην αρχιτεκτονική, στην καθημερινή κοινωνική ζωή, στον πολιτισμό της, για παράδειγμα με την Ορχήστρα των Κυκλάδων, το animasyros. ..
Η Σύρος συγκεντρώνει πολλά χαρακτηριστικά με πρώτη την ηρεμία, το χρώμα της που είναι γήινο και διαφέρει πολύ από τις υπόλοιπες Κυκλάδες. Η Σύρος είναι ένας τόπος ανακαλύψεων. Έχει τα προφανή και προσβάσιμα μέρη αλλά κάνοντας ένα βήμα παραπέρα ανακαλύπτεις μια μικρή κρυφή αμμουδιά πίσω από ένα ξωκκλήσι, ένα ταβερνάκι στο πουθενά, ανοίγεις μια πόρτα και βρίσκεσαι σε μια εσωτερική αυλή γεμάτη βουκαμβίλιες. Και πάνω από όλα έχει τους ανθρώπους της. Οι Συριανοί, αλλά και όσοι επέλεξαν τη Σύρο ως τόπο διαμονής, την αγαπούν ειλικρινά, είναι περήφανοι γι’ αυτήν κι αυτό το κοινωνούν με κάθε ευκαιρία στον επισκέπτη».
—
Ιnfo: «Ελλάδα από το Α ως το Ω», το επόμενο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στη Σύρο και προβάλλεται την Παρασκευή 30 Σεπτεμβρίου στις 21:00, στο κανάλι του ΟΤΕ TV, ΟΤΕ History
