Ο πρωτότοκος γιος της οικογένειας Μπάντρεν, ο μαραγκός, μαστορεύει το κιβούρι της ετοιμοθάνατης ακόμα μητέρας του, Άντυ Μπάντρεν και η οικογένεια -πατέρας, τέσσερα αγόρια και μια κόρη- ετοιμάζονται να το μεταφέρουν με την άμαξα και τα μουλάρια τους, από το βαμβακόσπιτο στην άλλη άκρη της φανταστικής επαρχίας Γιοκναπατάουφα του Αμερικανικού Νότου μέσα στο κατακαλόκαιρο. Τοιχογραφία του Νότου, μια εικόνα από το μεγάλο δεξιοτεχνικό παζλ, ενός από τα αριστουργήματα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Το «Καθώς ψυχορραγώ» του Ουίλιαμ Φώκνερ, που στην Ελλάδα γνωρίσαμε από τη συναρπαστική μετάφραση του Μένη Κουμανταρέα, είναι το έργο με το οποίο καταπιάστηκε σκηνοθετικά η Σοφία Φιλιππίδου. Στην παράσταση υποδύεται την Άντυ Μπάντρεν, τη μητέρα της οικογένειας και όπως λέει, «σε αυτή τη χειροποίητη παράσταση επιθυμεί ο θεατής να παρασύρεται από το ένστικτο, να αφήνεται στην ανάγκη, να είναι καθαρτική με συναισθήματα εκρηκτικά (απόλυτη μελαγχολία – υπέρμετρη χαρά) σαν τα ρυθμικά χορευτικά μπλουζ του Μισισίπι».
«Ενώ ο Φώκνερ μιλά με αφορμή το θάνατο, στα μάτια μου αυτή η γυναίκα είναι γεμάτη ουσίες, κυλά μέσα της νέο αίμα. Τη βλέπω νέα, ερωτευμένη, εκδικητική, να ερωτεύεται τον παπά, να κάνει ένα εξώγαμο στο χωριό, να ζητά να ταφεί μακριά από τον άντρα της. Και γύρω τα παιδιά της τα τόσο διαφορετικά, χαρακτήρες μοναχικοί, άλλοτε ποιητικοί, άλλοτε απλοϊκοί άλλοτε κολλημένοι στη γη ή φευγάτοι. Η ζωή που υπάρχει μέσα στο έργο εξαιτίας μια γυναίκας που πέθανε είναι πέρα και πάνω από το θάνατο. Εμένα αυτή η προσέγγιση των μυστηρίων της ζωής μού ταιριάζει, θέλω να κάνω τέχνη χαρούμενη.»
Είναι δυνατόν να ετοιμάζεσαι με χαρά για το θάνατό σου;
Ο πατέρας της ηρωίδας, της έλεγε ότι ο λόγος για να ζει κανείς είναι για να ετοιμαστεί να ζει ως πεθαμένος. Αυτή η φράση διατρέχει όλο το έργο. Ότι είναι καλό να ζούμε έτσι ώστε να αρχίσουμε κάποια στιγμή να ετοιμαζόμαστε.
Ετοιμαζόμαστε ποτέ για το θάνατο;
Όχι. Νομίζω απλώς, αν είχαμε συμφιλιωθεί με την ιδέα, θα ήταν αλλιώς η ζωή μας. Πολλοί πολιτισμοί, ίσως οι πιο παλιοί, οι πρωτόγονοι, προσπάθησαν να συμφιλιωθούν μέσα από παγανιστικές τελετές ώστε στο τέλος της ζωής τους, οι άνθρωποι να μην περάσουν αυτό που περνούν στους σημερινούς πολιτισμούς. Το φρικώδες της ιδέας του θανάτου κάνει τη ζωή μας να μοιάζει απελπιστική και αδιέξοδη. Αν απαλλαγούμε από αυτό το φόβο, από αυτό το σκοτάδι και το άγνωστο, είναι πιο κοντά στη ζωή το να ετοιμάζεσαι για το θάνατο.
Αυτό το φόβο τον έχετε αισθανθεί;
Μέχρι πριν να πεθάνει η μαμά μου ένιωθα ότι δε μεγάλωνα, επειδή είχα μαμά ακόμα. Ένιωθα σαν παιδί της μαμάς μου, δε μεγάλωνα αρκετά, όσο έπρεπε δεν ακολουθούσα την ηλικία μου, ήμουν το παιδί κάποιου. Όταν η μητέρα μου πέθανε το κατάλαβα ότι δεν ήμουν το παιδί κάποιου και έπρεπε να αναλάβω τις ευθύνες μου πια. Ο πατέρας μου είχε ήδη πεθάνει, η μαμά μου ήταν η δεύτερη ασφάλεια κι εγώ μπορούσα να είμαι μικρή γιατί υπήρχε κάποιος που έδινε τις ευχές και το χαρτζιλίκι στις δύσκολες στιγμές. Τώρα άρχισα να ετοιμάζομαι.
Μου εξηγείτε αυτή τη μετατόπιση μέσα σας;
Είναι αυτή η ανάγκη να μην είναι τα τελευταία μας χρόνια τρομαγμένα, να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από αυτό το πιο δυνατό και άγνωστο πράγμα που είναι ο θάνατος. Είναι μια ανάγκη επιβίωσης, είναι και αυτό ζωή, το πιο δυνατό πράγμα. Αναρωτιέμαι «γιατί τώρα το πρωί ξυπνάω με μεγαλύτερη χαρά από ό,τι πριν το θάνατο της μαμάς μου;», ενώ είναι το πρώτο πράγμα που σκέπτομαι και λέω κάθε μέρα, «δεν έχω μαμά». Λέω μετά με χαρά «άλλη μια μέρα θα τη ζήσουμε» και το λέω όχι μοιρολατρικά, ούτε με τη σκέψη «μη τυχόν και δε ζήσω τις στιγμές», όχι έτσι. Είμαι πιο ευγνώμων απέναντι στο δώρο το σπουδαίο, ένας μικρός άνθρωπος και δικαιούμαι να ζήσω και να αγαπήσω τον εαυτό μου και πιο ώριμη να εκτιμήσω αυτό το δώρο της φύσης. Μπορεί αυτό το δώρο να μη το περιποιήθηκα καλά, να μην είχα λάβει υπόψιν μου πόσο σπουδαίο ήταν, αλλά τώρα συνειδητοποιώ ότι είναι σπουδαίο που υπήρξα μέσα σε αυτό το σύμπαν, πράγμα ίσως ασήμαντο για το σύμπαν, αλλά σημαντικό για τον καθένα μας.
Οπότε με αυτή την ηρωίδα τι σας συνδέει; Η σκέψη ή τα λόγια της;
Πρωτίστως με γοητεύει η ιδέα ότι πίσω της κρύβεται ο Φώκνερ. Όπως πίσω από τα λόγια που έλεγα στις «Ευτυχισμένες μέρες» με γοήτευε το ότι είχα βρει τον Μπέκετ. Δεν αγάπησα τη Γουίνι, τα λόγια αγάπησα. Και αυτό που με συγκινεί στον Φώκνερ είναι το πώς βάζει μια απλή οικογένεια να περπατήσει επί εννιά μέρες μέσα στην καταιγίδα για να πάνε να θάψουν τη μητέρα τους, να κουβαλάνε ένα κιβούρι το οποίο σαπίζει καθ’ οδόν και από πάνω τους είναι τα κοράκια και πως εκεί μέσα υπάρχει τόση ζωή. Η ζωή να βράζει και να είναι πιο δυνατή από το θάνατο.
Δε σας γοητεύουν δηλαδή οι ήρωές του;
Αυτοί οι ήρωες είναι ωραίοι και ανθρώπινοι σε έναν αιώνα που γίνεται μια έκρηξη, από τη μια χαράζονται δρόμοι, από την άλλη σιδηρόδρομοι, έρχεται ο ηλεκτρισμός. Η ποίηση γράφεται αλλιώς, το κυβιστικό ρεύμα παρασύρει τα πάντα στη ζωγραφική, σπάει η φόρμα, αλλάζει η γραφή. Ο Φώκνερ είναι πρωτοπόρος γιατί σπάει τη φόρμα στο λογοτεχνικό κείμενο και βλέπουμε να γράφει δήθεν αυτόματα. Νομίζω είναι μεγάλος τεχνίτης, φτιάχνει το έργο του σαν το έργο ενός Μπρακ, ενός μεγάλου κυβιστή, γιατί βάζει 17 χαρακτήρες να μιλάνε για το ίδιο πράγμα, επομένως βλέπουν το ίδιο πράγμα από την προσωπική τους σκοπιά, από άλλη δηλαδή σκοπιά και μετά οι ίδιοι οι ήρωες μιλάνε για τον εαυτό τους αλλιώς, κάνουν υποσυνείδητες σκέψεις και όλο αυτό είναι ένα τεράστιο παζλ που συγκροτεί μία εικόνα.
Έχετε μεγάλη αγάπη για τα λογοτεχνικά κείμενα και τα τελευταία χρόνια παίρνετε το ρίσκο να τα ανεβάσετε στο θέατρο. Πώς ξεκίνησε όλο αυτό;
Αυτό ξεκίνησε επειδή το ρεπερτόριο είναι ένας ωκεανός και αν μπεις στην παγίδα, ότι πρέπει να παίξεις αυτά τα σπουδαία πράγματα αλλιώς χάθηκες, μπορεί να τρελαθείς, ή να εγκλωβιστείς ή ακόμα και να αισθανθείς άσχημα. Αυτό το άγχος το είχα στην πλάτη μου σαν ένα σακί με πέτρες, το «πρέπει οπωσδήποτε να το κάνω». Και είπα «όχι βρε παιδιά, δεν μπορώ άλλο, δεν αντέχω αυτή την παγίδα με την Μήδεια που δεν έκανα και τη Μπλανς που δεν έκανα και την Ιουλιέτα που δεν την έκανα όταν ήμουνα νέα. Τι να έκανα δηλαδή; Να την παίξω στα γεράματα βαμμένη άσπρη»; Ούτε μπορούσα να βάλω είκοσι έργα στο χαρτί και να πορευτώ σύμφωνα με αυτά.
Υπήρχε μια αφορμή για να ξεκινήσει αυτή η απελευθερωτική διαδικασία;
Tο πρώτο που με βοήθησε να φύγω από αυτή τη φυλακή του ρεπερτορίου και να βγω πιο ελεύθερα στη δουλειά μου, ήταν όταν διάβασα τον Μπάρτλεμπυ, το γραφιά του Μέλβιλ. Τότε είπα μέσα μου -και εξαιτίας αυτού του ισχνού τύπου του γραφιά που έλεγε αυτή τη φράση «θα προτιμούσα όχι»-, αυτό θέλω να λέω κι εγώ. Και ένιωσα σαν να έβγαλα φτερά στην πλάτη και είπα θα το κάνω θεατρικό και έγινε. Και έτσι μπόρεσα να στείλω και ένα μήνυμα ότι κάτι άλλο ήθελα να πω και το παίρνουν χαμπάρι και ο κόσμος κι η συντεχνία μου κι ο εαυτός μου ο ίδιος.
Είναι πολύ δύσκολη απόφαση αυτή;
Θέλει και μεγάλο κόπο για να το κάνεις. Να φύγεις δηλαδή από τα μεγάλα θέατρα, από μια μεγάλη αποδοχή, αλλά και από το βάρος να γεμίζεις μεγάλα θέατρα. Και από το επώδυνο, να παίζεις επί δώδεκα μήνες κάθε βράδυ το ίδιο πράγμα σε ένα θέατρο που πρέπει να γεμίζει και επί δώδεκα μήνες για παράδειγμα. Έτσι, πάνω στην κρίση, έσπασα τα δεσμά. Πήρα ένα μεγάλο ρίσκο απελευθερωτικό, βρήκα το δρόμο μου και αισθάνθηκα ότι είμαι πιο κοντά σε αυτό το πρώτο κάλεσμα που απαντά στο γιατί έγινα ηθοποιός, γιατί ήρθα στην Αθήνα και όλα αυτά που συνέβησαν, γεγονότα για να προετοιμαστώ στην ουσία να υποδεχτώ αυτό που ήρθε στη ζωή μου.
Πώς φιλοδοξείτε να δουλεύετε σήμερα;
Θέλω να επιλέγω ένα έργο και να το φτιάχνω σιγά-σιγά, να βρίσκω συνεργάτες, να κάνω το θέατρο που αγαπώ με τεράστιες δυσκολίες -δε συζητάμε καθόλου πόσο δύσκολα γίνονται τα πράγματα- , να συνομιλώ με τους άλλους καλλιτέχνες, να κάνουμε ένα διάλογο. Θέλω πάντα να είμαι με τους καλύτερους, αυτό είναι μια φιλοδοξία μου. Εννοώ να συνομιλώ καλλιτεχνικά με τους ανθρώπους που εκτιμώ, που κάνουν θέατρο με αγάπη, σκέψη, με λεπτομέρεια, με προσήλωση, που έχουν προσωπικότητα. Με αυτούς τους δέκα – είκοσι που κάνουν σπουδαία πράγματα. Μαζί τους θέλω να είμαι και σε αυτούς να ανήκω.
Σας αρέσει να σκηνοθετείτε τα έργα που ετοιμάζετε;
Μου αρέσει να σκηνοθετώ και πιο πολύ να τα φτιάχνω μόνη μου τα πράγματα. Είναι καταπιεσμένα πράγματα αυτά και δεν πρέπει άλλο. Δεν μπορώ άλλο.
Μου λέτε δηλαδή ότι όλα αυτά τα χρόνια καταπιεστήκατε πολύ;
Δεν υποτιμώ την κωμικότητά μου, αν αυτό εννοείτε. Το θεωρώ σπουδαίο το χάρισμα και πέραν του χαρίσματος δούλεψα πολύ και υπάρχει και τεράστια τεχνική και πολλή δουλειά για να πετύχει. Μιλώντας για την κωμωδία, το βρίσκω πολύ λάθος να το θεωρούμε φτηνό και εύκολο είδος. Η κωμωδία είναι υποτιμημένη, κατά τη γνώμη μου έχει γίνει και με αριστουργηματικό τρόπο. Είναι ίσως η κατάλληλη εποχή να την ξανακοιτάξουμε, τώρα που επαναπροσδιορίζονται πολλά πράγματα. Δηλαδή, σήμερα, μπορούμε να πούμε με θάρρος ότι στο ελληνικό σινεμά έπαιξαν τα μεγάλα τέρατα, που γι’ αυτά όχι μόνο η Επίδαυρος είχε κλειστές πόρτες, αλλά αναγνωρίστηκαν καλλιτεχνικά και μετά θάνατον. Ευτυχώς εμείς είμαστε ζωντανοί και παρόντες και ενεργοί, τα βλέπουμε τα συζητάμε και ψάχνουμε δρόμους.
Θέλετε να κάνετε κωμωδία ξανά;
Τώρα είμαι επιτέλους σε θέση να κάνω ό,τι θέλω.
Κεντρική φωτογραφία: Κυριακή Μαυρογεώργη
—
Info παράστασης: Καθώς ψυχορραγώ | 20 Φεβρουαρίου – 14 Μαρτίου 2017 | Θέατρο της οδού Κυκλάδων – Λευτέρης Βογιατζής
