Mισόν ακριβώς αιώνα πριν, τον Ιούλιο του 1967, μια εξέγερση του μαύρου πληθυσμού του Ντιτρόιτ που διαρκεί πέντε μέρες, βυθίζει μέρος της πόλης στο χάος, για την αντιμετώπιση της εξέγερσης επιστρατεύεται εκτός από την αστυνομία και η εθνοφρουρά, μια εμπόλεμη ζώνη στην καρδιά των ΗΠΑ γεμάτη πάνοπλους στρατιώτες και αστυνομικούς, ο τελικός απολογισμός θα φτάσει στους 43 νεκρούς, σε χιλιάδες τραυματίες και χιλιάδες συλλήψεις. Το «Detroit: Μια Οργισμένη Πόλη» θα ξεκινήσει από τα γεγονότα που πυροδότησαν την εξέγερση, για να επικεντρωθεί σταδιακά σε ένα δραματικό γεγονός, όταν τρεις μαύροι άνδρες εκτελούνται από αστυνομικούς σε ένα μοτέλ. Αλλά πριν αποτυπώσει την εξέγερση, η ταινία θα μιλήσει εισαγωγικά και συνοπτικά για τη Μεγάλη Μετανάστευση, το μεταναστευτικό κύμα δηλαδή των πρώτων δεκαετιών του εικοστού αιώνα, όταν μεγάλες μάζες Aφροαμερικανών εγκατέλειψαν το νότο των ΗΠΑ, τις φυτείες του και την καταπίεσή του, με το όνειρο της εύρεσης δουλειάς και περισσότερων πολιτικών ελευθεριών στις μητροπόλεις του βορά. Και θα προσθέσει ότι αυτή την εσωτερική μετανάστευση ακολούθησε μια άλλη, των λευκών αυτή τη φορά, οι οποίοι μετά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο άρχισαν να μεταναστεύουν, μαζί με τα λεφτά τους, από τις πόλεις προς τα προάστια.
Γεγονότα του 1967 λοιπόν. Ένα πρόβλημα με πολλές ταινίες που ασχολούνται με τον ρατσισμό περασμένων δεκαετιών ή με το κίνημα των ατομικών δικαιωμάτων, είναι ότι ασχολούνται με ζητήματα που, δικαίως ή αδίκως, θεωρείς ότι έχουν λυθεί. Σε πηγαίνουν σε ένα χρόνο όπου δημιουργείται ένας ψυχολογικός μηχανισμός ασφάλειας, βάσει του οποίου μπορείς να εξοργίζεσαι εκ του ασφαλούς με το τι συνέβαινε κάποτε, να εξοργίζεσαι με το ότι μερικά πράγματα δεν ήταν πάντοτε όσο αυτονόητα είναι σήμερα και ότι χρειάστηκαν αγώνες αιματηροί για να καταστούν αυτονόητα. Ένα καταλυτικό πλεονέκτημα της τελευταίας ταινίας της Κάθριν Μπίγκελοου είναι ότι, ενώ μιλά για μια εξέγερση και περιστατικά αστυνομικής βίας που συνέβησαν ακριβώς μισό αιώνα πριν, θα μπορούσε κάλλιστα να μιλά για σήμερα, καθώς πραγματεύεται με καταστάσεις που εξακολουθούν να συμβαίνουν και να βασανίζουν τις ΗΠΑ. Γιατί το πακετάκι «εξέγερση μαύρου πληθυσμού – αστυνομική βία και δολοφονίες μαύρων – δικαστική αθώωση αστυνομικών», κάθε άλλο παρά ένα μακρινό παρελθόν αφορά.
Όταν υπάρχει στην καρδιά των ΗΠΑ ένα θέμα τόσο πολύ ζέον, ακόμη και οι κακές ταινίες που θα μιλούσαν για αυτό θα ήταν προτιμότερες από τη σιωπή. Εκτός κι αν δεχτούμε ότι ο ρόλος του σινεμά είναι μόνο ψυχαγωγικός, εκτός κι αν δεχτούμε ότι ο ρόλος του σινεμά είναι μόνο να δημιουργεί φυγές και αποδράσεις από την πραγματικότητα, εκτός κι αν δεχτούμε ότι κάτι που καίει τόσο πολύ μια κοινωνία είναι φυσιολογικό να μένει εκτός μεγάλης οθόνης. Εκτός κι αν δεχτούμε επίσης ότι και ο ρόλος των ανθρώπων που μιλούν μετά για τις ταινίες που είδαν, είναι να ασχολούνται αποκλειστικά και μόνο με το αισθητικό και δραματουργικό κομμάτι της κάθε ταινίας, αποκλειστικά και μόνο με το κλειστό της σύμπαν. Θα ήμουν με άλλα λόγια υπέρ του εγχειρήματος της Μπίγκελοου, ακόμη κι αν η ταινία της αποτύγχανε. Θεωρώ όμως ότι κάθε άλλο παρά αποτυχημένη είναι.
Το πώς ακριβώς σκοτώθηκαν στο μοτέλ από την αστυνομία οι τρεις μαύροι άντρες δεν έχει διευκρινιστεί ακριβώς. Η Μπίγκελοου και -ο μόνιμος συνεργάτης της στις τελευταίες της ταινίες- ο σεναριογράφος Μαρκ Μπόουλ, επιλέγουν από τις αλληλοαντικρουόμενες μαρτυρίες θυτών και θυμάτων μια εκδοχή και εκ των πραγμάτων αυτοσχεδιάζουν στους διαλόγους, δραματοποιούν όσα συνέβησαν μέσα στο μοτέλ κλπ. Κατηγορούνται λοιπόν η Μπίγκελοου με τον Μπόουλ ότι οι χαρακτήρες που μας παρουσιάζουν παραείναι στην κλίμακα άσπρο – μαύρο. Είναι τόσο πρόβλημα όμως να βλέπουμε τα πράγματα στο πλαίσιο καλοί – κακοί και θύτες – θύματα; Έπρεπε για να είμαστε καλυμμένοι να δούμε την «ναι μεν αλλά» πλευρά των πραγμάτων; Έχει «ναι μεν αλλά» ο συστημικός ρατσισμός; Παρουσιάζονται πολύ μονοδιάστατα οι αστυνομικοί; Ίσως. Αλλά αν δεν είναι κανείς συγγενής των αστυνομικών αυτών, γιατί να μας ενοχλεί άραγε τόσο αυτό που βλέπουμε στο μοτέλ;
Μια εξήγηση για τις ενστάσεις που διατυπώνονται θα μπορούσε να είναι ότι τα γεγονότα στο μοτέλ αποκλείεται να συνέβησαν ακριβώς έτσι, ότι αποκλείεται άρα να συνέβησαν τόσο πολύ ακραίες συμπεριφορές, ότι αυτά είναι τραβηγμένα από τα μαλλιά, ότι παρακολουθούμε καρικατούρες. Νομίζω ότι ίσως είναι πολύ δύσκολο να χωνέψουμε ότι αυτά όντως συμβαίνουν. Κι αν όχι στο συγκεκριμένο μοτέλ του 1967, σε αυτοκινητοδρόμους και σπίτια του σήμερα. Και ότι μετατρέπουμε άρα την πολιτική μας άρνηση και απώθηση αυτής της αποτρόπαιας πλευράς της πραγματικότητας, σε αισθητική ένσταση. Μια δεύτερη εξήγηση θα μπορούσε να είναι ότι ακόμη κι αν λίγο πολύ συνέβησαν έτσι, πάλι η ταινία αποτυγχάνει να καταλάβει στα αλήθεια τους αστυνομικούς, τον τρόπο σκέψης τους, το τι τους κινεί. Η απάντηση εδώ θα μπορούσε να είναι ότι αν είχαμε να κάνουμε με ένα μεμονωμένο περιστατικό, οκ, οι ενστάσεις θα είχαν μια άλλη βαρύτητα. Όταν όμως μιλάμε για μια γενικευμένη κατάσταση που κρατάει από πάντα και που κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει ακόμα, πόσο λάθος είναι που, ναι, παρουσιάζεται ως νέτα – σκέτα τερατώδης η δολοφονική αστυνομική βία;
Με την πατρίδα και τους πολέμους της να είναι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο πρωταγωνίστρια στις δυο προηγούμενες ταινίες της, το “The Hurt Locker” (το οποίο είχα επαινέσει, θεωρώντας ότι είναι μια ταινία που λιγότερο αναφέρεται σε έναν πόλεμο και περισσότερο σε έναν ανθρωπότυπο εξαρτημένο από τον κίνδυνο) και το “Zero Dark Thirty“ (με το οποίο είχα στραβώσει όσο ελάχιστες φορές με ταινία για λόγους που εξηγούσα αναλυτικά), η Μπίγκελοου στρέφει το βλέμμα της στον πόλεμο που σιγόβραζε και σιγοβράζει στην καρδιά της Αμερικής. Αν το πρόβλημα ήταν οι αστυνομικοί που εκτελούσαν μαύρους, το πρόβλημα θα είχε λυθεί αυτά τα πενήντα χρόνια. Το πρόβλημα είναι οι αστυνομικοί που εκτελούν μαύρους και μετά αθωώνονται στα δικαστήρια.
Το «Detroit: Μια Οργισμένη πόλη» δεν είναι μια αβανταδόρικη, αλλά μια καίρια ταινία. Αβανταδόρικο είναι να μιλάς για πράγματα ακίνδυνα. Αβανταδόρικο είναι να στρέφεσαι στο παρελθόν για πράγματα εν πολλοίς λυμένα. Αν τώρα θα μπορούσε να μιλήσει σφαιρικότερα και συνολικότερα για το ρατσισμό, ενδεχομένως ναι, θα μπορούσε, αλλά αφενός δεν θεωρώ ότι η ταινία είναι τόσο απλοϊκή όσο παρουσιάζεται κι αφετέρου κάθε ταινία δεν μπορεί να κρίνεται με βάση το ιδεατό, αλλά με βάση αυτό που είναι. Κι αυτό που είναι δεν το λες λίγο. Πολύ περισσότερο αστείες θεωρώ τις μομφές ότι για αυτά τα θέματα δεν είναι αρμόδιοι να μιλήσουν λευκοί ή ότι οι μαύροι ήρωες στην ταινία παραείναι παθητικοί. Εκτός από λυσάρια για το πώς πρέπει να δομείται κάθε σενάριο, έχουν αρχίσει και αναπτύσσονται λυσάρια της δέουσας απεικόνισης της κάθε κοινωνικής ομάδας.
Επειδή παραμιλήσαμε για το πόσο καίρια είναι πολιτικά όμως η ταινία, είναι και κινηματογραφικά πάρα πολύ γεμάτη. Η Μπίγκελοου αναπαριστά την εποχή υποδειγματικά, σε βάζει εντελώς μέσα στην εξέγερση, ενορχηστρώνει τις σκηνές της με σίγουρο χέρι. Κι αφηγηματικά η ταινία έχει τη δική της ταυτότητα. Μέχρι να φτάσει στο μοτέλ δεν παίρνει απλώς το χρόνο της, αλλά μεταχειρίζεται όλο το υλικό σαν να μην ήταν μόνο ένας πρόλογος, σαν να την αφορά εξίσου. Ακόμη και το ότι τελικά στο τέλος αποφασίζει να ρίξει περισσότερο το βλέμμα της σε έναν από τους ήρωες είναι ασυνήθιστο, είναι ευπρόσδεκτο, είναι τρυφερό, είναι συγκινητικό και μας λέει κάτι σημαντικό, φτιάχνοντας έναν ήρωα που μένει στην καρδιά, πολιτικά και κινηματογραφικά μαζί.
