Μετά από πολλές εκθέσεις, προγράμματα και δράσεις σε διαφορετικά σημεία της Αθήνας, η locus athens, που ιδρύθηκε το 2004 από τη Μαρία Θάλεια Καρρά και τη Σοφία Τουρνικιώτη, με σκοπό την εξερεύνηση της σχέσης του δημόσιου χώρου στην Αθήνα με τη σύγχρονη τέχνη, διανύει μια νέα δημιουργική περίοδο μετασχηματισμών σχεδιάζοντας το δικό της μόνιμο χώρο στον Δήμο Ταύρου. Ο Tavros εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2019 και είναι το όχημα μέσα από το οποίο η locus athens επιχειρεί να ακουμπήσει επίκαιρα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα σχετικά με τη δημοκρατία, την ισότητα και την οικολογία.
Το όραμα του Tavros – Μια συνομιλία με τη Μαρία Θάλεια Καρρά
Αυτό που κινητοποίησε τη Μαρία Θάλεια Καρρά είναι «η δημιουργία ενός μεσαίου χώρου που θα απαντήσει σε ανάγκες και θα μιλήσει για ενίοτε δύσκολα και συνάμα τρυφερά θέματα, να ανοίξει άξονες σε πολιτισμούς με άλλο προσανατολισμό. Ένας χώρος που αφήνει πολλές φωνές να μιλήσουν αλλά σε μια μεσαία ισχύ, που θα έχει ρίζες και σε ένα τοπικό επίπεδο, άλλωστε η τέχνη μπορεί να είναι αυτόνομη αλλά οφείλει να είναι και ετερόνομη, να κοιτάει προς το κοινωνικό σύνολο».
Στην ερώτηση γιατί επέλεξε τον Ταύρο για τον χώρο αυτό, η Μαρία-Θάλεια Καρρά μου απαντάει ότι «Ο Ταύρος ως γειτονιά δεν ήταν μια τυχαία επιλογή, έχει πολύ ενδιαφέρον, αυτή η στρωματογραφία του πληθυσμού δημιουργεί γόνιμο έδαφος, και φυσικά είναι μια αχαρτογράφητη γειτονιά. Ήταν το επόμενο λογικό βήμα αν κοιτάξει κανείς τη δράση μας μέχρι σήμερα γιατί με αυτή τη γειτονιά τώρα, η δράση μας μοιάζει με έναν αστερισμό μέσα στο χάρτη της Αττικής».
Και αυτό το επιτυγχάνει με διαφορετικά οχήματα όπως εκθέσεις, κοινοτικά προγράμματα, ανοιχτά καλέσματα και εκδηλώσεις ανάμεσά τους οι θεματικές κινηματογραφικές προβολές. Συναντήθηκα λοιπόν ένα πρωινό με ανθρώπους-κλειδιά αυτών των δράσεων και μιλήσαμε για τα προγράμματά τους.
«Μια από τις πεποιθήσεις μου είναι ότι υπάρχουν πολλοί καλλιτέχνες που αναζητούν ένα σπίτι. Εδώ δημιουργείται ένα δίκτυο από μέσα και προς τα έξω, ένας διάλογος ανάμεσα σε όλους αυτούς τους ανθρώπους. Ο πολιτισμός θα είναι πάντα οι κεραίες μας. Αν δεν τις έχουμε θα συρρικνωθούμε. Μια κοινωνία χωρίς πολιτισμό αρχίζει να φοβάται».
Κοινοτικά προγράμματα
Project «Ανοιχτή Βιβλιοθήκη» – Μαριάννα Στιβαχτά
H Ανοιχτή Βιβλιοθήκη είναι ένα κοινοτικό πρόγραμμα, στο οποίο συμμετέχουν μία τάξη φοιτητών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αμβούργου, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Ταύρου και οι κάτοικοι της περιοχής, που έχει στόχο να ενθαρρύνει την τοπική κοινωνία να αναπτύξει κοινωνικές σχέσεις και συνήθειες μέσω του σχεδιασμού. Πυρήνας έμπνευσης του προγράμματος είναι ο πολυεθνικός, πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της γειτονιάς του Ταύρου.
«Η Όλγα Χατζηδάκη και η Βαλεντίνα Κάργα, εικαστικός και καθηγήτρια, αντίστοιχα, στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου συντόνισαν ένα δίκτυο ανθρώπων με βασικό χρηματοδότη το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου και πιο συγκεκριμένα με το τμήμα design, και το Ινστιτούτο Γκαίτε της Ινδίας αλλά και τη συμμετοχή του Γεωπονικού Πανεπιστημίου για να προβούν σε βελτιώσεις της λειτουργίας της Δημοτικής Βιβλιοθήκης.
Κύριο μέλημά τους η βελτίωση της λειτουργίας και της προσβασιμότητάς της. Μετά από 20 σχεδόν χρόνια λειτουργίας της αναβαθμίστηκε πολυεπίπεδα, με αισθητικές και χρηστικές βελτιώσεις για την προσέλκυση της κοινότητας αλλά και τον εμπλουτισμό της βιβλιοθήκης με βιβλία στη γλώσσα της ευρύτερης κοινότητας. Πλέον βιβλία από την Ινδία, το Πακιστάν και την Αλβανία μπορεί κανείς να βρει στα ράφια της βιβλιοθήκης ενώ έγιναν και προσθήκες πράσινου και μικροέπιπλα που σχεδιάστηκαν», μας περιγράφει η Μαριάννα Στιβαχτά.
Ο αρχικός σχεδιασμός του προγράμματος σε συζήτηση με τους καθηγητές Βαλεντίνα Κάργα και Jesko Fezer προέβλεπε μία δια ζώσης επίσκεψη δύο τμημάτων φοιτητών από το Τμήμα Σχεδίου της Σχολής Καλών Τεχνών του Αμβούργου στον Ταύρο διάρκειας δύο εβδομάδων. Λόγω της πανδημίας του covid-19, το πρόγραμμα Ανοιχτή Βιβλιοθήκη, υλοποιήθηκε εξ’ αποστάσεως.
«Ένα ενδιαφέρον ταξίδι, ακόμα και σε προσωπικό επίπεδο αυτή η όλη συνομιλία με την κοινότητα, σε ένα χώρο πολιτισμού και γνώσης όπως είναι μια βιβλιοθήκη. Μέσα από τα διαδικτυακά μαθήματα της τάξης, τις ψηφιακές συζητήσεις με ανθρώπους από διαφορετικές χώρες, που καταδεικνύει τον τρόπο που το κοινωνικό design μπορεί να προσφέρει δημιουργικές ιδέες και προτάσεις στην τοπική κοινότητα. Να εντάξει τους ανθρώπους μιας κοινότητας στον ίδιο τον σχεδιασμό, αλλά και να την ενισχύσει, είτε όταν δεν διαθέτουν τους οικονομικούς πόρους είτε απλώς γιατί δεν είχαν μια τέτοια σκέψη και πρόθεση αρχικά», μας υπογραμμίζει η Μαριάννα Στιβαχτά.
Και πώς να μην είναι όταν ξαφνικά μέσα σε δύσκολους, χαλεπούς καιρούς που η επικοινωνία ήταν περιορισμένη, δημιουργείται ένα διεθνές δίκτυο συνεργασίας που στρέφει το βλέμμα του σε μια μικρή κουκίδα πάνω στην υφήλιο, σε μια μικρή γειτονιά της Αττικής και με πάθος δουλεύει για ένα έργο που θα βελτιώσει τη ζωή των κατοίκων.
Ανοιχτά Καλέσματα καλλιτεχνών – “I speak”- Γιώτα Αργυροπούλου
Τα ανοιχτά καλέσματα σε καλλιτέχνες προσκαλούν να παρουσιάσουν το έργο τους, να συνεργαστούν και αποτελούν έναν ακόμη σημαντικό και πολυδιάστατο δρόμο επικοινωνίας που το Tavros επιδιώκει. Έτσι κάπως ξεκινάει και η συνεργασία με την ηθοποιό Γιώτα Αργυροπούλου, συνδημιουργού μαζί με τον σκηνοθέτη Μιχάλη Κωνσταντάτο της ομάδας Blind Spot κατά τη διάρκεια του δύσκολου εγκλεισμού της πανδημίας.
«Οι έφηβοι προσπαθούν να αρθρώσουν τον λόγο τους και μέσα από την τεχνολογία. Μια ηλικία του ανθρώπου που με ενδιαφέρει πολύ, λίγο πριν μπεις στη ζούγκλα, αυτή η αθωότητα και η εύθραυστη εποχή του ανθρώπου με οδήγησε πριν από λίγο καιρό, σε συνεργασία με δραματουργούς, να δουλεύω με έναν έφηβο. Μου αρέσει αυτή τη συνεύρεση επαγγελματιών με νέους», μου αναφέρει η Γιώτα Αργυροπούλου. «Όταν λοιπόν το Tavros space έκανε ένα ανοιχτό κάλεσμα σε κάποιους καλλιτέχνες να δουλέψουν στον χώρο, ένα γεγονός σπουδαίο για την εποχή αυτή του εγκλεισμού, όπου δεν υπήρχε τίποτα ανοιχτό για δράση, μου έδωσε μια τρομερή ανάσα», περιγράφει η Γιώτα Αργυροπούλου.
Έτσι κάπως ξεκίνησε το έργο τους με έναυσμα την ανάγκη καλλιτεχνικού ξυπνήματος μέσα από τον κώδικα της σύγχρονης τέχνης των εφήβων με στόχο την καλλιτεχνική τους εκπαίδευση out of the box. «Τώρα έχουμε ξεκινήσει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα “I speak” μαζί με τη Μαρία Θάλεια-Καρρά που έχει να κάνει με την κινητοποίηση των νέων: τι έχουν στο μυαλό τους, τι σκέφτονται, σε συνεργασία με ένα γυμνάσιο στην Καλλιθέα.
Πρόκειται για εργαστήρια με διαφορετικές θεματικές, τώρα αυτό που τρέχουμε έχει θέμα “Από τον Άμλετ στην Γκρέτα” και τα παιδιά καλούνται σε συνεργασία με τον καλλιτέχνη να γράψουν με τα δικά τους λόγια ένα θεατρικό. Με θεατρικά εργαλεία, δουλεύουμε στο τώρα και την εποχή τους». «Η τέχνη είναι φοβερή υπόθεση για τα σχολεία, γιατί αλλάζει και την ιεραρχία. Μέσα στην τάξη υπάρχουν οι καλοί μαθητές αλλά στο μάθημα της τέχνης, του θεάτρου μπορεί οι χειρότεροι μαθητές σε άλλα μαθήματα να είναι ξαφνικά οι καλύτεροι», θα υπογραμμίσει η Γιώτα Αργυροπούλου .
Ένα πρόγραμμα που παρέχεται δωρεάν στα παιδιά που τους ενδιαφέρει και γίνεται στον χώρο του σχολείου και μέχρι τώρα το έχουν αγκαλιάσει στη γειτονιά. Η θεματική, το περιεχόμενο, η τεχνολογία και η κοινωνική ταυτότητα είναι τα βασικά συστατικά του προγράμματος που θα οδηγήσει τελικά σε μια θεατρική παραγωγή στο τέλος -σε κάποια μορφή που θα ορίσει και το κλείσιμο του προγράμματος.
Εκδηλώσεις – Δυστυχώς, ήταν παράδεισος- Delphine Leccas
Mε μερική ελληνική καταγωγή η Delphine γεννημένη στη Γαλλία και μετά από 15ετή παραμονή της στον Λίβανο έχει επιστρέψει εδώ και αρκετά χρόνια στην Ελλάδα. Και η πρώτη της διαπίστωση είναι τα κοινά σημεία που συναντά κανείς στη Δαμασκό, τον Λίβανο και την Αθήνα, από την αρχιτεκτονική, τον πολιτισμό, τους οικογενειακούς δεσμούς. Σημεία που δυστυχώς δεν έχουν προβληθεί γιατί πάντα, σε όποιο σημείο και αν βρίσκεσαι το βλέμμα είναι στραμμένο προς τη Δύση. Ο κινηματογράφος, οι ταινίες είναι ένας δρόμος για να ανακαλύψουμε αυτές τις κοινές μας αναφορές.
Το πρόγραμμα «Δυστυχώς ήταν παράδεισος» ξεκίνησε πριν από μερικούς μήνες με την προβολή 7 κινηματογραφικών ταινιών, σε ένα διάλογο ανάμεσα στον ελληνικό και αραβικό κινηματογράφο. Μέσα από επτά θεματικές με ένα διαφορετικό κάθε φορά περιεχόμενο αλλά με κοινό παρονομαστή κοινωνικά θέματα, όπως η μετανάστευση, ένα θέμα που αντικατοπτρίζει ιδιαίτερα την κοινωνική μορφολογία της γειτονιάς του Ταύρου, η οποία κατοικήθηκε τη δεκαετία του 1920 από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, ενώ τα τελευταία έτη, νέα κύματα πληθυσμών έχουν εγκατασταθεί στην περιοχή, διαμορφώνοντας μια νέα εργατική ισχύ καθώς και το περιεχόμενων πολλών νέων ιστοριών.
«Πάντα με ενδιαφέρει να εξετάζω τον τόπο και τα χαρακτηριστικά του τόπου που θα αναπτύξω ένα έργο μου», αναφέρει στην κουβέντα μας η Delphine Leccas. Τα κοντινά σφαγεία και οι αγορές τροφίμων βοήθησαν στην ανάπτυξη της περιοχής και ο προσφυγικός πληθυσμός έγινε το εργατικό δυναμικό των γύρω βιοτεχνιών και βιομηχανιών. Όσο η πόλη αναπτυσσόταν, τόσο το τοπίο μεταβαλλόταν, οι ελαιώνες εξαφανίζονταν και τα ρυάκια τσιμεντώνονταν.
Τη δεκαετία του 1950 το Υπουργείο Πρόνοιας ανέλαβε την οικοδόμηση εργατικών κατοικιών, οι οποίες αντικρίζουν σήμερα το χώρο μας “Tavros”. Οι κάτοικοι της περιοχής έπαιξαν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση μιας ταξικής ταυτότητας και ο Ταύρος έγινε κέντρο αντίστασης τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μετέπειτα ταξικές μάχες καθώς και αρχηγείο νεο-Μαρξιστικών ομάδων αργότερα.
Ο Ταύρος σήμερα είναι μια περιοχή υβριδικών χαρακτηριστικών, στην οποία συναντάμε μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις, ανθρωπιστικούς και πολιτιστικούς οργανισμούς, σχολές και σχολεία, παλιές και νέες βιοτεχνίες, προσφυγικά σπίτια του 1950, όλα να στέκουν πλάι πλάι. Είναι επίσης μία από τις λιγοστές περιοχές της Αθήνας που βρίσκει κανείς ακόμα ανοιχτωσιές πρασίνου αφήνοντας το περιθώριο για όνειρα.
«Αν το καλοσκεφτείς, η ιστορία του Ταύρου, είναι η ιστορία ολόκληρου του κόσμου και ταυτόχρονα και η ιστορία του κινηματογράφου. Η πρόθεσή του να δώσει φωνή σε όλους όσους πάλευαν καθημερινά, κάτι που συναντάμε πολύ έντονα στους κινηματογραφιστές της Μέσης Ανατολής, εκεί όπου τα πολιτικά πράγματα είναι ακόμα πιο περίπλοκα».
Σε πολιτικά και κοινωνικά ταραχώδεις καιρούς- από τον μαχητικό κινηματογράφο του 1960 μέχρι σήμερα στην Ελλάδα και τον αραβικό κόσμο- οι κινηματογραφιστές στοχεύουν να αποκαλύψουν δευτερεύουσες ιστορίες, οι οποίες συνειδητά δεν είχαν κάλυψη από τα μέσα ενημέρωσης. Διαφορετικές σε μορφή και δομή, οι ταινίες ποικίλλουν από ταινίες φαντασίας, ντοκιμαντέρ, πειραματικές έως και μία κινηματογραφική συναυλία.
Έτσι κάπως ξεκίνησαν τη σειρά εκδηλώσεων, Συλλογικό σινεμά επιλέγοντας ταινίες που προέρχονται από σύγχρονους κινηματογραφιστές, αλλά και πρωτοπόρους, των οποίων το έργο αποτελεί μέρος της κινηματογραφικής μας κληρονομιάς. Ανάμεσα στις ταινίες αυτές και μια βραδιά που ποτέ δεν θα ξεχάσουν οι παρόντες ήταν η ταινία Cairo Station αναγνωρισμένη ως ένα κλασικό έργο του διεθνούς κινηματογράφου, η ταινία αποδίδει φόρο τιμής στη χρυσή εποχή των αμερικανικών μιούζικαλ του Αιγύπτιου Youssef Chahine.
«Για να υπογραμμίσουμε αυτήν τη μουσικότητα, προσκαλέσαμε τους Γιώργο Σταυρίδη, Γιώργο Στενό και Γιώργο Μυζήθρα- μέλη του σχήματος Trigger Happy – να χρησιμοποιήσουν τους ηχητικούς πειραματισμούς τους για να εκτελέσουν ένα νέο soundtrack για την ταινία», σημειώνει η Μαρία-Θάλεια Καρρά. «Εθελοντές μέσα από την κοινότητα εργάστηκαν μαζί μας, απόλαυσαν την ταινία και αυτό είχε το δικό του ενδιαφέρον. Μπορεί να μην καταλάβαιναν όλη την ταινία αλλά έδειχναν μεγάλο ενθουσιασμό», συνεχίζει.
Εκτός από τις προβολές φυσικά βάζουν τα θεμέλια για πολλαπλές διασταυρώσεις με ένα δίκτυο καλλιτεχνών σε ολόκληρο τον κόσμο μέσα από συζητήσεις, και θεματικές αφηγήσεις γύρω από τον κινηματογράφο.
Τώρα δουλεύουν σε ένα νέο project συλλογικού σινεμά με το ενδιαφέρον τους στραμμένο στα Βαλκάνια, στην Αλβανία, το Κόσοβο, την Κροατία. Το πρόγραμμα μέσα από διάφορα οχήματα θα προβάλλει τις ομοιότητες και τα κοινά σημεία της ιστορίας που μοιραζόμαστε με αυτές τις χώρες. Υπάρχει ένα μεγάλο κοινό αφήγημα που ωστόσο μπροστά του στεκόμαστε όλοι με μεγάλη ευαισθησία αλλά και ένα μικρότερο, αυτό που ίσως μοιράζονται και βιώνουν οι άνθρωποι σε αυτές τις πόλεις και είναι τόσο κοινό μεταξύ των λαών. «Θέλω να δει κάποιος μια ταινία και όταν φύγει από αυτήν, να έχει κάτι πάρει, μπορεί να είναι ένα όνειρο, μια εικόνα, και κατά κάποιον τρόπο να νιώθει διαφορετικός», αναφέρει χαρακτηριστικά η Delphine.
Και αυτό που παρατηρεί η Delphine είναι ότι εκτός από τη Θεσσαλονίκη και το Διεθνές Φεστιβάλ της, είναι σπάνιο να προβληθούν διαφορετικές φωνές μέσα από τον κινηματογράφο και τα ντοκιμαντέρ. Γιατί τότε είναι που τελικά θα κατανοήσουμε τις ομοιότητες και όχι τις διαφορές μας. Η αλληλεπίδραση φαντασίας και πραγματικότητας διαπερνά ολόκληρο αυτό το project που μακάρι να καταφέρει να απλωθεί και γιατί όχι να αποκτήσει τον χαρακτήρα ενός Φεστιβάλ.
Μια μικρή γειτονιά σηκώνει το κεφάλι της ψηλά και κοιτάει γύρω, ασπάζεται και προσπαθεί να κατανοήσει τα θέματα των κατοίκων της, αναζητά συνεργασίες και ένα δίκτυο καλλιτεχνών, εικαστικών, συγγραφέων και εν γένει δημιουργικών φωνών που μέσω της Τέχνης θα ακουμπήσουν ποικίλα θέματα, θα τα αναδείξουν γλυκά, θα τα φωτίσουν μέσα από τις διάφορες εκφάνσεις τους, θα ευαισθητοποιήσουν και τελικά ίσως, να προσθέσουν ένα λιθαράκι προς τη βελτίωση της ζωής, πνευματικής και λειτουργικής των κατοίκων της.
Εκθέσεις – “Counting Days”
Αυτή τη στιγμή παρουσιάζεται η έκθεση Counting Days, ένας τίτλος άκρως επίκαιρος που αποτελείται από δύο έργα, τα οποία βρίσκονται σε διάλογο για πρώτη φορά. Το έργο Jole Dobe Na, το όνομα ενός τραγουδιού με τίτλος “Those Who Do Not Drown”, (αυτοί που δεν πνίγονται), μια ταινία του Νεοϋορκέζου καλλιτέχνη Naeem Mohaiemen (υποψήφιος για Turner Prize στο Λονδίνο), με βασική υπόθεση του τραγουδιού ότι όσοι αγαπιούνται δεν πεθαίνουν, η οποία πραγματεύεται μία ιστορία φροντίδας (care) και απώλειας, που σκέφτεται πολύ την έννοια του χρόνου. Μια ποιητική ταινία, με ήρωες της τον Jyoti και τη Sufiya, διάρκειας 60 λεπτών.
Από την άλλη, έχουμε το Untold Intimacy of Digits ή UID, ένα ψηφιακό animation από την καλλιτεχνική τριάδα με έδρα το Δελχί, Raqs Media Collective, που επικεντρώνεται στις τεχνολογίες αυτόματης αναγνώρισης. Στο έργο Untold Intimacy of Digits παρουσιάζει το πρώτο αποτύπωμα χεριού, την πρώτη καταγραφή του αγρότη Raj Konai από τη Βεγγάλη το 1858, μια πρώτη προσπάθεια ταξινόμησης αλλά καθώς βρίσκεται σε μια διαρκή κίνηση μοιάζει να ξεφεύγει από τη μέτρηση και να περνάει στην αιωνιότητα.
«Σαν ο χρόνος να διαστέλλεται, ο διάλογος αυτών των δύο έργων μας κάνει να σκεφτούμε την οικειότητα, την αιωνιότητα», παρατηρεί η Μαρία Θάλεια Καρρά.
«Η κινούμενη παλάμη φαίνεται να μετράει ξανά και ξανά τα δάχτυλα καθώς οι άνθρωποι μετατρέπονται σε μια μετρήσιμη έννοια», αναφέρει χαρακτηριστικά η επιμελήτρια της έκθεσης, Ελένη Ρήγα που συνεχίζει στην ανάλυσή της για αυτά τα δύο έργα:
«Η λέξη στην αγγλική της εκδοχή (intimate) προέρχεται από το λατινικό intimus, δηλαδή το εσώτερο τμήμα, και έχει ως πρώτο συνθετικό τη λέξη “in” που μεταφράζεται ως “μέσα”. Στις περιπτώσεις που εξετάζουμε, δεν μπορώ παρά να αναρωτηθώ αν υπάρχει κάτι πιο οικείο από το ίδιο το σώμα. Επιπλέον, θεωρώ ότι ο συγκεκριμένος ορισμός της οικειότητας υποδηλώνει μια διαλεκτική σχέση, μια δυαδική κίνηση “μέσα- έξω” με πολλαπλές συσχετίσεις που μπορούν να πάρουν τη διάσταση της επιθυμίας ή της αντίστασης, ανάμεσα σε άλλες.
Ο Mohaiemen αμφισβητεί την εξουσία του ιατρικού βλέμματος πάνω στην εμπειρία των ασθενών παρουσιάζοντας την προσωπική σχέση της Sufiya και του Jyoti. Ορισμένες σκηνές αξίζουν ιδιαίτερης μνείας: Για παράδειγμα, όταν ο Jyoti σπρώχνει το αναπηρικό αμαξίδιο της Sufiya στην αυλή του νοσοκομείου ενώ εκείνη παιχνιδιάρικα του ζητά να τρέξει γρηγορότερα ή η ρομαντική στιγμή που μοιράζονται κάτω από τη χειρουργική λάμπα. Η οικειότητα που παρουσιάζεται εδώ έχει πολιτική διάσταση, καθώς αποσταθεροποιεί τις ιεραρχίες που επιβάλλει ο μηχανισμός των φαρμακοϊατρικών ιδρυμάτων και τις ιδεολογικές κατασκευές που απορρέουν από αυτόν».
