Ανεβαίνω την ανηφόρα. Περιστρεφόμενα χρώματα άλλοτε μέσα σε κύβους, και άλλοτε σε σφαίρες, σκίζουν τον αέρα. Παίρνω μια ανάσα και στάση. Από μακριά βλέπω τα πρώτα «Σινιάλα», μας στέλνουν κωδικοποιημένα μηνύματα πριν την είσοδό μας. Τα πόδια μου, κουρασμένα από τη δύσκολη μέρα στο γραφείο δεν με βαστούν. Τα παιδιά μου όμως που δέχτηκαν με ενθουσιασμό να με ακολουθήσουν στην πρόσκληση για την ανοιχτή σε όλους Διεθνή Ημέρα Μουσείων, σηκώνουν χέρια στου ουρανό και δείχνουν προς όλες τις κατευθύνσεις.
– Κοίτα εκεί, την πράσινη μεγάλη σφαίρα
– Μία ακόμα εκεί δεξιά κόκκινη, μαύρη…
Γλυπτά σε μια συνεχή αέναη κίνηση, σχεδόν χορογραφημένη που στέκουν αγέρωχα στην είσοδο του χώρου του Ιδρύματος Τakis – Κέντρου Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες με την προσωπογραφία του στον τοίχο, μια μοντέρνα street art εικόνα. Όχι σε δημόσιο χώρο, εδώ στον δικό του, στο δικό του σπίτι που το 1964 αγόρασε. Μια έκταση περίπου 10 στρεμμάτων στον λόφο Γεροβουνό, ο οποίος βρίσκεται στους πρόποδες της Πάρνηθας ύψους 175 μέτρων, 19 μέτρα ψηλότερος από αυτόν της Ακρόπολης.
Ένα σημείο ξεχωριστής γεωγραφικής θέσης γι’ αυτό και στο παρελθόν ονομαζόταν Ιερό Βουνό. Εδώ βρίσκεται το δικό του ίδρυμα, το δικό του Μουσείο με βασική πρόθεση την προώθηση της τέχνης και των επιστημών.
Σύντομα θα μάθουμε περισσότερα για τα Σινιάλα του, τα οποία ο Takis εμπνεύστηκε κατά την παραμονή του στον σιδηροδρομικό σταθμό του Calais, και αποτελούν και την πρώτη σειρά έργων μέσω της οποίας ο καλλιτέχνης περνά από την παραστατική γλυπτική στην αφαιρετική και δημιουργεί τα πρώτα του κινητικά γλυπτά. Πρόκειται για έργα που λαμβάνουν διάφορες μορφές και ποικίλα στοιχεία καθ’ όλη την καλλιτεχνική πορεία του Takis και που τον κατέστησαν γνωστό στην παγκόσμια εικαστική σκηνή.
Οι ξεναγοί με κέφι, όρεξη και αρκετή γνώση του έργου του καλλιτέχνη μας οδηγούν στο εσωτερικό του κτιρίου που ο ίδιος ο καλλιτέχνης με μεράκι επιμελήθηκε για να φιλοξενεί τη συλλογή του αλλά και να απολαμβάνει ο ίδιος στις δικές του προσωπικές στιγμές.
Έργα ζωγραφικής, γύψινες προτομές, τηλεμαγνητικά έργα, εγκαταστάσεις που θυμίζουν εφευρέσεις από όλες τις φάσεις της καλλιτεχνικής του σταδιοδρομίας. Τα πλησιάζουμε και αμέσως αντιλαμβανόμαστε ότι εδώ δεν υπάρχει τίποτα απολύτως στατικό. Ο Takis έχει απωθήσει οποιαδήποτε σύμβαση με τα παραδοσιακά γλυπτά, έχει καταργήσει κάθε σύνορο που ορίζει την τέχνη του. Έχει πειραματική πρόθεση, παιχνιδιάρικη διάθεση.
Μία χορδή κιθάρας τεντωμένη σε ένα πάνελ και μία μεγάλη βελόνα που αιωρείται μπροστά της και μετακινείται με τη χρήση μαγνητών. Παράγει μυστήριες δονήσεις και μελωδίες, που μεταδίδονται στον χώρο. Όλα βρίσκονται υπό αμφισβήτηση. Έλξη και απώθηση. Ορατό και αόρατο.
Τέχνη και τεχνολογία, χέρι χέρι σε ένα κοινό δρόμο πρωτοπορίας. Δεν τον ενδιέφερε να δημιουργήσει στατικά αντικείμενα, θέλει να παίξει με τα γλυπτά του με έναν διαφορετικό τρόπο, και ο μαγνητισμός αλλά και ο ηλεκτρισμός είναι οι βοηθοί του που θα απογειώσουν την σκέψη του.
Τα έργα του έχουν κίνηση, διαθέτουν φως και βγάζουν ήχους, παίζουν μουσική. «Οι καλλιτέχνες δεν μπορούν να στέκονται εκτός της ζωής. Δεν είναι υπεράνω των αλλαγών που συγκλονίζουν τον κόσμο», έλεγε ο Takis.
Η μόνιμη συλλογή του Ιδρύματος μας επιτρέπει να εξερευνήσουμε τη γλυπτική πορεία ενός από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες του εικοστού αιώνα. Μιλάω συνεχώς στα παιδιά για το καλλιτεχνικό του στίγμα που κατάφερε να μείνει ανεξίτηλο στην παγκόσμια ιστορία της τέχνης χάρη στην πρωτοπορία και την καινοτομία.
Ανεβαίνουμε στον δεύτερο όροφο, εκεί που ο δημιουργός είχε διαμορφώσει το δικό του προσωπικό χώρο. Το επιβλητικό μαύρο πιάνο με την ουρά να δεσπόζει στον χώρο.
Tο Mur Magnetic ντυμένο στα κίτρινα, χαρακτηριστικό δείγμα της επίμονης και περιπετειώδους εφευρετικότητας του Takis προκειμένου να επιβληθεί στις διαστάσεις του χώρου, οι πίνακές του και φυσικά η ανεμπόδιστη θέα στην Αθήνα που σου κόβει την ανάσα. «Εδώ ήταν το ησυχαστήριό του», θα αναφέρει ο ξεναγός μας.
Και σε ένα δωμάτιο ξεχωριστό με έκπληξη θα δούμε τον «άνθρωπο που εκτοξεύεται στο διάστημα». Ένα έργο που πραγματοποιεί το 1960, όταν ο Takis πραγματοποιεί την performance L’Impossible – Homme dans l’Espace (Το Αδύνατον – Ο Άνθρωπος στο Διάστημα) σε συνεργασία με τον φίλο του Νοτιοαφρικανό ποιητή Sinclair Beiles.
Η performance πραγματοποιήθηκε στην γκαλερί Iris Clert στο Παρίσι, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Sinclair Beiles διάβασε το περίφημο μαγνητικό του μανιφέστο:
«Είμαι γλυπτό…Υπάρχουν κι άλλα γλυπτά σαν εμένα. Η κύρια διαφορά είναι ότι δε μπορούν να μιλήσουν…Θα ήθελα να δω όλες τις πυρηνικές βόμβες στη Γη να μετατρέπονται σε γλυπτά …» και «εκτοξεύεται στον αέρα» στιγμιαία αιωρούμενος από το μαγνητικό πεδίο ενός μαγνήτη που συνδέεται με τη ζώνη του.
Σε έναν τοίχο λίγο πριν αφήσω τον δεύτερο όροφο, μια αφίσα θα μου τραβήξει την προσοχή. “Αrt workers won’t kiss ass”. Τον Ιανουάριο του 1969 το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA) παρουσιάζει ένα από τα τηλεγλυπτά του με τίτλο «Η μηχανή» που παρουσιαζόταν στο πλαίσιο έκθεσης του μουσείου, ωστόσο χωρίς την προηγούμενη άδειά του, αν και ανήκει στη συλλογή του μουσείου. Ήταν τότε που ο Takis εισέβαλε στο Μουσείο, το άρπαξε, αφαίρεσε μέρος του έργου και βγήκε στον κήπο, όπου το τοποθέτησε κάτω και κάθισε γύρω του μαζί με φίλους του απαιτώντας να δει τον διευθυντή του μουσείου. Στα πόδια μιας κοπέλας υπάρχει ένα πλακάτ που γράφει “Art workers won’t kiss ass”.
Το περιστατικό γίνεται πρωτοσέλιδο και σύμφωνα με δηλώσεις του στους “New York Times” αργότερα, θα αναφέρει πως επρόκειτο για μια συμβολική κίνηση σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου μεταξύ καλλιτεχνών, διευθυντών μουσείων και κοινού. Ένας διάλογος θα ξεκινήσει για την τέχνη και τα δικαιώματα του καλλιτέχνη που ένα χρόνο μετά, θα οδηγήσει τον Takis μαζί με καλλιτέχνες και τεχνοκριτικούς στη δημιουργία του κινήματος Art Workers Coalition (Συνασπισμός των Καλλιτεχνών) για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών.
Τα γέλια των παιδιών από τον εξωτερικό χώρο μας έρχονται στα αυτιά. Ο ήχος μεταφέρεται, λέξεις και ήχοι ταξιδεύουν από κάτω προς τα πάνω, όλα σε κίνηση. Εξοικειώνονται και αυτά με τα έργα του εικαστικού – ηχητικού του κόσμου μέσα από βιωματικά καλλιτεχνικά και μουσικά εργαστήρια. Ανακαλύπτουν πώς «χορδές, σφαίρες, γρανάζια, κεραίες» δημιουργούν μουσική, ανακαλύπτουν τα χρώματα, τα σήματα και τα λουλούδια του καλλιτέχνη, εκφράζονται, κινητοποιούνται συναισθηματικά, αντιλαμβάνονται την αξία της συνεργασίας μέσα σε μία ομάδα, μεταμορφώνονται σε κινητικά γλυπτά, τα οποία κινούνται από τις «αόρατες» δυνάμεις της φύσης. Και δεν πρόκειται μόνο για δράσεις αυτής της όμορφης μέρας. Οι δράσεις αυτές για όλη την οικογένεια πραγματοποιούνται ένα Σάββατο κάθε μήνα.
Παράλληλα διοργανώνει μια ποικιλία εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκδηλώσεων για ηλικιωμένους, κοινοτικούς οργανισμούς, σχολικές ομάδες και εκπαιδευτικούς που έχουν άμεση σχέση με τους σκοπούς αυτούς. Τα προγράμματα πραγματοποιούνται στα ελληνικά και στα αγγλικά.
Μέχρι και λίγο πριν το τέλος της ζωής του ο Takis (γεννημένος Παναγιώτης Βασιλάκης το 1925) δημιουργούσε. Πολύ συχνά τον ρωτούσαν πως ακόμα αντέχει σε αυτή την ηλικία και παραμένει ακούραστος ασταμάτητος. Η απάντηση που έπαιρναν ήταν «Κάθε πρωί που ξυπνάω αποφασίζω πόσο χρονών είμαι».
Και με αυτή την σκέψη έστρεψα το βλέμμα μου προς τη δύση, κοντά στους μεγάλους «πλανήτες» του που βρίσκονται διάσπαρτοι κοντά στην έξοδο του Ιδρύματος Takis. Αισθάνομαι μια ανατριχίλα να διαπερνά τη ραχοκοκαλιά μου. Ατενίζω το μαβί ουρανό και νιώθω την ηρεμία της απεραντοσύνης του.
Υπάρχει μαγεία, την αισθάνεσαι, στον αέρα, στους ήχους, σε όλα αυτά που βλέπεις και ακούς, και σε όλα εκείνα που ξέρεις πως υπάρχουν αλλά δεν βλέπεις. Άλλωστε αυτό δεν είναι κάτι το μαγικό;
Κι όπως τόνιζε ο ίδιος ο Τakis: «Δεν υπάρχει κανένας επισκέπτης που να μην αισθάνθηκε αυτή τη μαγνητική ηρεμία που έδωσε ο χώρος στο κορμί του».
