Ένα από τα σημαντικότερα, κατά γενική ομολογία, ψυχολογικά δράματα του 20ού αιώνα, «Ταξίδι μεγάλης μέρας μέσα στη νύχτα» είναι διαποτισμένο με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία. Ο -βραβευμένος με Νόμπελ Λογοτεχνίας (1936) και τέσσερα Πούλιτζερ- συγγραφέας Ευγένιος Ο’ Νηλ ξεκίνησε να το γράφει τη δεκαετία του 1930, το ολοκλήρωσε το 1941 και το παρέδωσε στον εκδότη του την ίδια χρονιά, δηλώνοντας την επιθυμία του να μη δημοσιευθεί πριν περάσουν 25 χρόνια από τον θάνατό του.
Στο έργο, που διαδραματίζεται μια καλοκαιρινή ημέρα του 1912 και παρουσιάζει μια τετραμελή αμερικανική οικογένεια να μετεωρίζεται ανάμεσα σε αισθήματα αγάπης και μίσους, ο μεγάλος Αμερικανός δραματουργός, σε πλήρη ωριμότητα, ουσιαστικά αναμοχλεύει όσα σχεδόν τραυματικά έζησε ως παιδί και όσα σημάδευσαν τη νεότητά του.
Ο Δημήτρης Καραντζάς, που σκηνοθετεί το έργο στο Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, σημειώνει σχετικά: «Τα μέλη της οικογένειας Τάιρον (που στην πραγματικότητα είναι η οικογένεια του συγγραφέα) ξεφλουδίζουν το τραύμα τους, σ’ ένα σκηνικό στο οποίο επικρατούν η ομίχλη και οι ψευδαισθήσεις. Ένα τοπίο γεμάτο αντανακλάσεις επεκτείνεται σε όλο το θέατρο και ανάμεσα στους θεατές. Το τραύμα, τα οικογενειακά τραπέζια, οι εξαρτήσεις και οι εθισμοί αρχίζουν σιγά-σιγά να “ξεθολώνουν”, τα πρόσωπα προσεγγίζουν οδυνηρά την αλήθεια και τα φαντάσματα ζωντανεύουν προκειμένου να κλείσουν την πληγή και να συμφιλιωθούν με τις ανεπάρκειές τους».
Ο αυτοβιογραφικός χαρακτήρας του κειμένου, που όμως αγγίζει τον πυρήνα κάθε οικογένειας, είναι από τα πρώτα πράγματα που σχολιάζουμε στη συνάντησή μας με τον Αινεία Τσαμάτη, που συμπρωταγωνιστεί στην παράσταση μαζί με τους: Μπέττυ Αρβανίτη, Αλέξανδρο Μυλωνά, Βασίλη Μαγουλιώτη και Ελίνα Ρίζου ερμηνεύοντας έναν από τους δύο γιους της οικογένειας Τάιρον:
Στην προμετωπίδα του κειμένου υπάρχει ένα γράμμα προς τη γυναίκα του που αναφέρει ότι είναι ένα έργο γραμμένο με «αίμα και δάκρυα» και της το εμπιστεύτηκε για να βγει μετά θάνατον. Νομίζω ότι αυτό συνέβη γιατί είναι έργο εντελώς αυτοβιογραφικό.
Όλη η πλοκή εκτυλίσσεται σε μια ημέρα, ξεκινώντας από ένα χαρούμενο πρωινό που καταλήγει στο σκοτεινό βράδυ της ίδιας ημέρας, ενώ κυριαρχεί ένα πέπλο ομίχλης. Τα πράγματα είναι θολά. Κάποια πρόσωπα του έργου θέλουν να δουν τα πράγματα καθαρά, κάποια άλλα επιμένουν στο να μη βλέπουν. Είναι στην ουσία η προσπάθεια μιας οικογένειας να μιλήσει για τα προβλήματά της ανοιχτά, χωρίς να προσποιείται, χωρίς να παίζει θέατρο στην καθημερινή ζωή για να πείσει ότι όλα είναι καλά.
Όταν ειπωθούν τα πράγματα έρχεται κάπως η ανακούφιση, αλλά έρχεται με κόπο, με πόνο, με τέτοιο τρόπο που ναι μεν δεν βλέπεις το φως αλλά παραμένει λυτρωτική.
Νομίζω ότι όλοι έχουμε βρεθεί σε μια οικογενειακή κατάσταση βιώνοντας δυσκολίες ή απόρριψη. Συμβαίνουν αυτά, σε εμάς, γύρω μας. Έτσι μπορούμε να ταυτιστούμε και με το έργο του Ευγένιου Ο’ Νηλ. Είναι ένα κείμενο που σε πιάνει από τα μούτρα.
Αν και είναι ένα αμερικάνικο έργο ταυτόχρονα είναι και πολύ ελληνικό, γιατί η τάση του Έλληνα είναι να κουκουλώνει, να κλείνει τα παντζούρια. Για παράδειγμα, την εξάρτηση, όπως αυτή με τα ναρκωτικά και το αλκοόλ που είναι μέρος του έργου, την κρύβουμε κάτω από το χαλί γιατί δεν πρέπει να μας κακολογήσει κανείς. Στην τελική κι αν το μάθει ο γείτονας τι θα γίνει; Αυτή η λογική ορίζει αυτόματα τον γείτονα ως εχθρό. Ποτέ δεν αγαπήσαμε τον γείτονα, ούτε ο γείτονας αγάπησε εμάς. Το δράμα είναι ότι άνθρωποι έχουν τραυματιστεί ψυχικά, έχουν καταστραφεί από τη νοοτροπία του «μην το μάθει ο γείτονας». Κι αυτό είναι σοκαριστικό.
Το κείμενο μιλάει για το ότι πρέπει να αναγνωρίσεις την παθογένεια, όχι να τη γιατρέψεις απαραίτητα, αλλά για να δεις τι θα την κάνεις και πώς θα φροντίσεις και θα αγκαλιάσεις τον άνθρωπο.
Πρόκειται ουσιαστικά για ένα έργο μνήμης, που αφορά τη στιγμή που ξεκινάς να σκάβεις το τραύμα. Ο ίδιος ο Ο’ Νηλ που αποφάσισε ότι πρέπει να εκδοθεί αφού θα έχουν πεθάνει όλοι οι πρωταγωνιστές του είναι σαν ανοίγει ξανά τον οικογενειακό τάφο, να φέρει πάλι κοντά τα πρόσωπα, να θυμηθεί και να λυτρωθεί μέσω της μνήμης.
Ποιος δεν έχει υπάρξει ψυχικά διαλυμένος; Υπάρχει ένα κόστος στο να ανατρέχεις σε έναν τέτοιο εαυτό.
Πέρα από το στίγμα για την εξάρτηση από τις ουσίες υπάρχει στίγμα και για τη θλίψη. Γελάω με όλο αυτό, δηλαδή με την εμμονή να είμαστε πάντα καλά. Από την άλλη τι να απαντήσεις όταν σε ρωτούν τι κάνεις; Να πεις «σκατά» σαν να τα ρίχνεις στη μούρη του άλλου; Όμως σίγουρα είναι τρομακτικό να ισχυρίζεσαι ότι πάντα όλα είναι τέλεια. Ειδικά, με όσα έχουμε περάσει, με την πανδημία.
Δεν ξέρω αν θα πήγαινα τώρα να δω μια παράσταση που μιλά για την πανδημία γιατί τελικά η ζωή ξεπερνά την Τέχνη. Πρόκειται για μια κατάσταση που δεν φανταζόμασταν ποτέ. Πώς να την πιάσεις λοιπόν; Πώς να τη μετατρέψεις σε κάτι που θα έχει δραματουργικό ενδιαφέρον ενώ η ίδια η ζωή γέννησε αληθινές ιστορίες, όπως των ανθρώπων που πέθαναν σε ένα νοσοκομείο χωρίς τους δικούς τους δίπλα, χωρίς κάποιον να τους κρατά το χέρι.
Από την άλλη, το έργο του Ο’ Νηλ μιλάει για μια οικογένεια που αναγκάστηκε να έρθει κοντά και να μιλήσει για τα προβλήματά της, κι αυτό έγινε μέσα στην πανδημία και τις καραντίνες έστω και για καθαρά πρακτικούς λόγους.
Υπάρχει μια ατολμία στη δράση και στην επαναστατικότητα. Γίνονται μπροστά μας εκτρώματα και μέχρι να αντιδράσεις φτάνεις να λες «ντάξει μωρέ». Όμως πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έχουν γίνει και μεγάλα βήματα στην κοινωνία μας. Θεωρώ ότι το μεγαλύτερο βήμα σε αυτή τη φάση είναι το κίνημα του #ΜeΤoo. Η συγκρότηση γυναικείων ομάδων για την καταπολέμηση της πατριαρχίας, το ότι βρίσκουν βήμα να μιλήσουν οι γυναίκες καλλιτέχνιδες που έχουν υποστεί κακοποίηση και ότι θα μπουν επιτέλους στη φυλακή αυτοί που πρέπει να μπουν στη φυλακή είναι τεράστια βήματα.
Όλο αυτό ξεκίνησε μέσα στην πανδημία. Ίσως τελικά, η «επανάσταση του καναπέ» είναι αποτελεσματική κάποιες φορές. Μακάρι να βρουν τη δύναμη, γυναίκες και από άλλους χώρους, να μιλήσουν και να δικαιωθούν.
