Δίπλα στον φυσικό κόσμο αναπτύσσεται ολοένα και πιο ξεκάθαρα ένας παράλληλος ψηφιακός κόσμος. Και δίπλα στη φυσική μας υπόσταση, ολοένα και πιο ξεκάθαρα αναπτύσσεται η ψηφιακή μας υπόσταση, η ψηφιακή της προβολή στον ολοένα και πιο αναμφισβήτητο ψηφιακό κόσμο. Χρόνο με τον χρόνο αυτό ακούγεται ολοένα και λιγότερο ως παραδοξολόγημα, ως υπερβολή κι ως μεταφορά και ολοένα και περισσότερο ως αλήθεια και αντικειμενικό δεδομένο. Ναι υπάρχουμε ως άνθρωποι εκεί έξω, αλλά παράλληλα υπάρχουμε και ως περσόνες εδώ μέσα. Κι αν εκεί έξω πολύ δύσκολα θα εμπιστευόμαστε σε εντελώς αγνώστους στοιχεία της προσωπικής μας σφαίρας, εδώ μέσα εκουσίως ο ιδιωτικός μας κόσμος μετατρέπεται ολοένα και περισσότερο σε δημόσιο ή πάντως διαθέσιμο σε κοινή θέα.
Δημοσιευμένος πριν 4 χρόνια, άρα γραμμένος ακόμη πιο πριν, «O Kύκλος», το μπεστ σέλερ του Ντέιβ Έγκερς μοιάζει να μιλάει για θέματα που σήμερα μοιάζουν ήδη αυτονόητα. Μια εταιρία κολοσσός τύπου Facebook ή Google ή συνδυασμός τους, μια εταιρία δυνατότερη από κράτη, μια εταιρία που συγκεντρώνει μέσα της όλον τον κόσμο, ο οποίος οικειοθελώς ζει ολοένα και περισσότερο μέσα της, ο οποίος οικειοθελώς μοιράζεται ολοένα και περισσότερα στοιχεία της ζωής του εκεί, μέχρι που η ατομική θέληση μετατρέπεται σε κοινωνική νόρμα και παύει να είναι τόσο ατόφια ατομική θέληση.
Αλλά ως πού θα φτάσει αυτό το μοίρασμα; Η προκλητική σκέψη του βιβλίου και της ταινίας είναι η εξής: το τράβηγμα αυτής της συνθήκης ως τα άκρα, μέχρι του σημείου να φτάσουμε στην ολοκληρωτική κατάργηση της ιδιωτικής σφαίρας και της διάκρισης ιδιωτικού – δημοσίου χώρου. Η διάκριση ιδιωτικού – δημόσιου χώρου δεν στηρίχθηκε ποτέ σε κάποιο θρησκευτικό πιστεύω, δεν στηρίχθηκε καν σε κάποιο ιδεολογικό σύστημα ως θεμελιώδης αρχή του. Ναι, νομικά έχει αναγνωριστεί ως απαραβίαστη η προστασία της ιδιωτικής σφαίρας. Αλλά αυτό έχει προκύψει περισσότερο ως ανάγκη κοινωνική, παρά έχει στηριχθεί στα αλήθεια σε κάποια διακηρυγμένα ιδανικά. Κι αν το ένα στάδιο κατάλυσης όσων ξέραμε ότι συνέθεταν τον κόσμο μας είναι το τέλος της διάκρισης ιδιωτικού – δημοσίου, ένα δεύτερο είναι το να τρυπώσουμε και μέσα στο μυαλό σου μέχρι να πάψεις να κρύβεις οτιδήποτε, μέχρι να αποκαλύψεις όλα όσα έχεις κάνει και όλα όσα έχεις σκεφτεί. Δεν είναι άραγε η αλήθεια το και καλά ζητούμενο όλων; Το θέλω να ξέρω την αλήθεια; Το αν είναι να έχεις μυστικά, δεν έχει νόημα; Δεν ανακηρύσσουν όλοι το ψέμα ως το μέγιστο έγκλημα; Την υποκρισία, την απάτη, τη διπροσωπία; Ο Κύκλος διακηρύσσει το «κανένα μυστικό», το «όλα στο φως». “Secrets are lies”: τα μυστικά είναι ψέματα. Μα τι έχεις να κρύψεις; Τι κακό υπάρχει στην απόλυτη διαφάνεια; Στην απόλυτη λογοδοσία; Υπάρχει άραγε δικαίωμα στο μυστικό; Αντίθετα, ένα νέο θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα ανατέλλει από τα λόγια της ηρωίδας, η πρόσβαση σε όλη την ανθρώπινη εμπειρία. Μέχρι η πλήρης κατάργηση της ιδιωτικότητας να φτάσει στην πλήρη κατάργηση της ατομικότητας και να στηθεί στη θέση της ένα συλλογικό ψηφιακό εγώ.
Ο Τζέιμς Πόνσολντ αποδείχτηκε ότι δεν είχε το σκηνοθετικό όραμα, την κλάση και την κράση να φτιάξει έναν δικό του κόσμο πάνω στον «Κύκλο», το μπεστ σέλερ του Ντέιβ Έγκερς. Ακόμη και αυτή καθαυτή η ιστορία που κινηματογραφεί έχει σημεία που δεν σε πείθουν καθόλου, όντας βεβιασμένα σε βαθμό αμηχανίας, όπως κατεξοχήν η σκηνή με την παρακολούθηση του Ελαρ Κολτρέιν (του παιδιού που μεγάλωσε στο “Βοyhood“). Επίσης μολονότι η Έμμα Γουάτσον το παλεύει, ο χαρακτήρας της δεν έχει γραφτεί αρκετά καλά ώστε να δικαιολογούνται τα άλματα από την μια απόφασή της στην επόμενη και μετά στην μεθεπόμενη. Με μια λιγότερο αποτυχημένη αντιμετώπιση ο χαρακτήρας της θα μπορούσε να γίνει μέχρι και σημείο αναφοράς. Γιατί οι χαρακτήρες που έχτισαν την εταιρία, όπως ο χαρακτήρας του Τομ Χανκς, δεν πιστεύουν στα αλήθεια όσα κηρύττουν. Δεν είναι αληθινοί προφήτες του νέου κόσμου. Ανήκουν ακόμη στον παλιό και στον νέο βρήκαν ένα μαγικό όχημα κυριαρχίας. Εκείνη όμως γίνεται η απόστολος τους που ανήκει ψυχή τε και σώματι στον νέο κόσμο. Δεν είναι υποκρίτρια σαν αυτούς, είναι ιδεολόγος. Και μάλλον και αυριανή φανατική.
Είναι «Ο Κύκλος» μια καλή ταινία, μια ταινία που πετυχαίνει να μετατρέψει σε δυνατό κινηματογράφο ένα πολύ καίριο θέμα και μια προκλητική κεντρική ιδέα; Όχι, σαφώς και δεν είναι. Αλλά φοβάμαι ότι οι κατεδαφιστικές διεθνείς κριτικές παραγνωρίζουν κάτι σημαντικό. Αν μια ταινία προσεγγίζει ένα πεδίο γόνιμο και μας λέει κάτι πάνω σε αυτό το πεδίο, ακόμη κι αν δεν το λέει με όρους καλού σινεμά, είναι μια ταινία για -τόσο πολύ- πέταμα; Μήπως γινόμαστε φτηνοί στο αλεύρι κι ακριβοί στα πίτουρα; Μήπως παγκοσμίως οι κριτικοί κινηματογράφου έχουν αποκτήσει, δια της συνεχούς τριβής με το «γνωστικό» αντικείμενό τους, μια διαστροφή βάσει της οποίας, αν αυτό που βλέπουν δεν ανταποκρίνεται από πλευράς μορφής στις προδιαγραφές που έχουν στο μυαλό τους (που δικαίως έχουν στο μυαλό τους), πετάνε όλο το προϊόν; Θα μπορούσε να απαντήσει κανείς εύλογα, αν ενδιαφέρεσαι τόσο για τις ιδέες του «Κύκλου» αγόρασε το μυθιστόρημα του Ντέιβ Έγκερς πάνω στο οποίο βασίστηκε η ταινία του Τζέιμς Πόνσολντ, βρες τες στον φυσικό τους χώρο, διάβασε το βιβλίο, ή εν πάση περιπτώσει βρες στο ίντερνετ ατάκες από το βιβλίο, κι άσε μας εμάς να ασχολούμαστε με το σινεμά. Θα είχε σε ένα βαθμό δίκιο, αλλά ξαναλέω μια μη επιτυχημένη μεταφορά μυθιστορήματος η οποία πάντως καταφέρνει να μεταδώσει έναν βασικό προβληματισμό, μπορεί να κρίνεται ως εξίσου κακή ταινία με το κάθε τελευταίο σκουπίδι; Προφανώς ο κινηματογράφος δεν είναι όχημα μεταφοράς ιδεών, προφανώς και η κάθε ταινία κρίνεται ως αυτόνομο καλλιτεχνικό σύνολο, προφανώς ο κινηματογράφος δεν μπορεί να είναι η απλή αναπαράσταση όσων έχουν γραφτεί σε ένα βιβλίο ή σε ένα σενάριο. Αλλά και πάλι. Όταν έστω κι έτσι ένα έργο έχει μέσα του δυο ελκυστικές ιδέες, δεν μπορεί να του πιστωθεί τουλάχιστον αυτό; Ας πιστώσουμε λοιπόν στον «Κύκλο» ότι μέσα στην αποτυχία του μιλάει για κάτι που αξίζει να ακουστεί.
Και μια παρεμπίπτουσα αλλά σχετική απορία: αν «Ο Κύκλος» ήταν επεισόδιο του “Black Mirror“, θα ήμασταν λιγότερο ή περισσότερο αυστηροί μαζί του; Όταν παραληρούμε -και πάρα πολύ καλά κάνουμε και παραληρούμε- για τα επεισόδια του “Black Mirror” και είμαστε κατεδαφιστικοί εδώ, είναι άραγε επειδή σε κάθε επεισόδιο του “Black Mirror” γίνονται σε επίπεδο εικόνας και αφήγησης πράγματα και θαύματα ή επειδή μας συνεπαίρνει η ιδέα που αναπτύσσουν; Γιατί πολύ σωστά λέμε ότι η τηλεόραση ανεβάζει διαρκώς τον πήχυ, αλλά μήπως της παραδίνουμε λάσκο και έχουμε ένα τυφλό σημείο σε σχέση με τις απαιτήσεις που έχουμε από αυτή και τις απαιτήσεις που έχουμε από το σινεμά;
—
Κεντρική φωτογραφία άρθρου: © 2017 – STX Entertainment
