Βαδίζουμε προς τα Χριστούγεννα του 1970 και βρισκόμαστε σε τοπ ιδιωτικό σχολείο αρρένων με οικότροφους, κοντά στη Βοστώνη. Αποφοιτώντας από εδώ, τα αγόρια των ιδιαίτερα ευπόρων οικογενειών περιμένουν, εκτός από τις ουσιαστικές βάσεις, να έχουν και τους ανάλογους βαθμούς, προκειμένου να γίνουν δεκτά στα πιο ελίτ Πανεπιστήμια της χώρας, για τα οποία κατά τα άλλα τα λεφτά υπάρχουν. Η καλή εκπαίδευση είναι ουσιώδης και απαιτεί θυσίες, το μέλλον των παιδιών απαιτεί θυσίες, τα παιδιά ως πρότζεκτ, κάπως δύο σε ένα, και το μέλλον τους βάζεις από νωρίς τις προδιαγραφές για να εξασφαλίσεις, και από το βάρος να είσαι συνεχώς μαζί τους όσο εκείνα μεγαλώνουν απαλλάσσεσαι. Ακόμα κι έτσι, στις γιορτές τα παιδιά επιστρέφουν τουλάχιστον στις οικογένειές τους. Σωστά; Όχι πάντα – όχι όλα τα παιδιά. Πέντε από αυτά, διαφορετικών ηλικιών (από πιο μικρά ως τελειόφοιτοι έφηβοι) και για διαφορετικές αιτίες, θα μείνουν πίσω, θα μείνουν εδώ, δεν θα επιστρέψουν σπίτια τους, θα παραμείνουν στο σχολείο.
Και δεν είναι δυσβάσταχτο μόνο για τα ίδια, είναι δυσβάσταχτο και για τον καθηγητή που θα κληθεί να είναι ο επόπτης τους. Ποιος θέλει να μένει χριστουγεννιάτικα στον χώρο εργασίας του; Ο καθηγητής που φέτος ήταν κανονικά επιφορτισμένος με το συγκεκριμένο καθήκον βρίσκει μια πρόφαση για να γλιτώσει. Και κάπως έτσι το μπαλάκι πέφτει από τη διεύθυνση στον Πολ Τζιαμάτι, που, ναι, σε αντίθεση με όλους τους υπόλοιπους συναδέλφους του, θα έμενε ούτως ή άλλως εκεί. Οικογένεια δεν έχει, φίλους δεν έχει, ζωή δεν έχει, στην πόλη σπάνια πάει, ως καθηγητής είναι αυστηρός και τιμωρητικός, πάσχει από στραβισμό αλλά είναι και διαρκώς στραβωμένος, μυρίζει και περίεργα εξαιτίας μιας περίεργης ορμονικής πάθησης, είναι ένα ζωντανό κλισέ του αντιδημοφιλούς καθηγητή. Ποιος στη χάρη των μαθητών, που δεν τους έφτανε η χριστουγεννιάτικη απομόνωση, έχουν να την περάσουν και μαζί του.
Όλα τα κακά επάνω του δηλαδή; Δεν υπάρχει τίποτα καλό να του πιστώσει κανείς; ΟΚ, φαίνεται από πλευράς γνώσεων (όχι όμως και μεταδοτικότητάς τους) να είναι παραπάνω από επαρκής. Επίσης η αυστηρότητά του συνοδεύεται από ένα αίσθημα δικαιοσύνης και ακεραιότητας. Δεν κάνει τα στραβά μάτια (pun intented), δεν κάνει πολιτική, δεν γλείφει, όποιον είναι να κόψει θα τον κόψει, κι ας είναι ο πατέρας του δωρητής στο σχολείο. Κι επίσης, όσο σκληρός είναι απέναντι στα προνομιούχα παιδιά, άλλο τόσο μαλακός και φιλικός είναι απέναντι στη μαύρη αρχιμαγείρισσα, που θα μείνει κι εκείνη μαζί τους για το διάστημα των διακοπών, γιατί κάποιος πρέπει να τους ταΐζει κιόλας.
Εκείνη δεν γεννήθηκε μέσα στα προνόμια, αντίθετα είδε τον γιο της να πηγαίνει στο Βιετνάμ. Το μοναδικό προνόμιο που πρόλαβε ο γιος της ήταν ότι είχε την ευκαιρία να φοιτήσει στο σχολείο, επειδή η μητέρα του ήταν μέρος του προσωπικού. Και απόφοιτοι τέτοιων σχολείων δεν πάνε κανονικά στον πόλεμο, αλλά στο Πανεπιστήμιο. Αλλά ήταν απόφοιτος άλλου τύπου, άλλου χρώματος, κυρίως άλλης τάξης. Λεφτά για το Πανεπιστήμιο δεν υπήρχαν. Αν πήγαινε στον πόλεμο όμως, μετά υπήρχαν ειδικές προβλέψεις και διευκολύνσεις για όσους υπηρέτησαν. Αλλά έπρεπε να γυρίσει κιόλας. Και δεν γύρισε ποτέ.
Ο Τζιαμάτι έχει επίγνωση και συναίσθηση αυτών των προνομίων, προνόμια όμως που ήταν και δικά του όταν ήταν παιδί. Με τη συνεχή εκδήλωση δυσαρέσκειας και αποδοκιμασίας απέναντι στους μαθητές του, εκδηλώνει ίσως μια αποστροφή και έναντι στον ίδιο του τον εαυτό, στη δική του ιστορία, στο δικό του παρελθόν, βλέποντας στο πρόσωπό τους κάτι από τον ίδιο. Κι εκείνος εδώ είχε φοιτήσει ως υπότροφος κι εκείνον ο πατέρας του εδώ τον είχε παρατημένο. Απόσταση κυριολεκτική, απόσταση ψυχική, αποξένωση, τι να τα κάνεις τα προνόμια, όταν συνοδεύονται από τέτοιου είδους συναισθηματικό τίμημα; Εντάξει, σίγουρα κάτι θα τα κάνεις, αλλά και το κόστος – κόστος.
Από τα πέντε παιδιά που θα μείνουν για τις γιορτές, τα τέσσερα το ήξεραν ήδη και οι λόγοι είναι πιο κατανοητοί ή έστω οι δικαιολογίες πιο εύσχημες, ο πέμπτος όμως το μαθαίνει την τελευταία στιγμή κι ενώ ήταν με τη βαλίτσα στο χέρι, έτοιμος να φύγει. Η μητέρα του είναι με τον νέο της σύζυγο, αν και παντρεμένοι απ’ το καλοκαίρι ο νέος σύζυγος θέλει να πάνε μήνα του μέλιτος τώρα, ας δείξει λίγο κατανόηση ο γιος, του ζητά απ’ το τηλέφωνο η μαμά.
Όσο βλέπεις «Τα Παιδιά του Χειμώνα» και περνάει ας πούμε η πρώτη ώρα τους, προφανώς σου κάνει αυτό που βλέπεις, είσαι όμως και εντελώς σίγουρος ότι αυτή την ταινία την έχεις ξαναδεί αρκετές φορές, όπως είσαι και σχεδόν σίγουρος ότι ξέρεις τόσο ποιες είναι οι προθέσεις της όσο και ποια θα είναι η κατάληξή της. Ισχύουν οι βεβαιότητες κι οι υποψίες σου; Ως προς το πρώτο σκέλος, ναι, την έχεις ξαναδεί, αλλά είναι κι από το είδος των ταινιών που γενικά αγαπάς. Ως προς το δεύτερο, η προβλεψιμότητα στο γενικό της πλαίσιο δεν θα διαψευστεί, τα πράγματα στο ψυχικό – συναισθηματικό – πεδίο εξέλιξης των ηρώων και των μεταξύ τους σχέσεων εκεί που περιμένεις θα πάνε, ωστόσο κατά τη διάρκεια της ιστορίας θα προκύψουν μυστικά των ηρώων που δεν περίμενες.
Άρα τελικά όλα καλά με «Τα Παιδιά του Χειμώνα»; Είμαστε επιεικείς; Ίσως ναι. Ίσως όχι. Ίσως κάτι που βρίσκεται ανάμεσά τους. Σκεπτόμενος «Τα Παιδιά του Χειμώνα» και ξαναβλέποντας κάποιες από τις παλιότερες ταινίες του Αλεξάντερ Πέιν (στα λινκ σχετικά κείμενα για τους «Aπόγονους», τη «Νεμπράσκα» και τον «Μικρόκοσμο», ενώ επίσης μπορείτε να διαβάσετε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που ο Πέιν έδωσε στο ελculture και την Πέπη Νικολοπούλου), μου ήρθε ως συμπέρασμα η εξής παραδοξολογία: ο Αλεξάντερ Πέιν είναι δικαίως υπερτιμημένος. Η αναγνώριση, η αποδοχή και η επιβράβευση που διαχρονικά έχει εισπράξει είναι όχι μόνο μεγάλη, αλλά ενδεχομένως και αναντίστοιχη του έργου του. Από την άλλη όμως δικαίως την έχει εισπράξει. Ξέρω, δεν στέκει λογικά αυτό που λέω. Ωστόσο κάπως μου βγάζει και νόημα, κάπως έτσι μπορώ και να το συνοψίσω.
Εξαίρεση στην αποδοχή δεν θα μπορούσαν να αποτελούν «Τα Παιδιά του Χειμώνα», που είναι υποψήφια για πέντε όσκαρ (Καλύτερης ταινίας, πρωτότυπου σεναρίου για τον Nτέιβιντ Χέμινγκσον, μοντάζ, Β’ ανδρικού για τον Πολ Τζιαμάτι, Β’ γυναικείου για την Ντα’Βάιν Τζόι Ράντολφ), με τον Τζιαμάτι και τη Ράντολφ να έχουν κερδίσει ήδη και τις Χρυσές Σφαίρες.
Ο Αλεξάντερ Πέιν δεν αφηγείται ιστορίες για ευχάριστους ανθρώπους, οι ήρωές του είναι γεμάτοι ζόρια και γεμάτοι τρωτά σημεία. Αλλά δεν παριστάνουν και κάτι άλλο από αυτό που είναι. Και το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις ταινίες του. Ούτε οι ήρωές του πουλάνε μούρη, ούτε το σινεμά του. Τα μούτρα των ηρώων του είναι σπασμένα. Το σινεμά του δεν θα τα μακιγιάρει, δεν θα τα φωτοσοπάρει, δεν θα τα κρύψει, θα προσπαθήσει όμως να τους χαρίσει το δειλό και μετρημένο χάδι που τους αναλογεί.
Κι αν σπανίζει τελικά το σινεμά του, σπανίζει στην ακρίβεια με την οποία είναι σχεδιασμένο και εκτελεσμένο, στην εύρεση κάθε φορά της κατάλληλης ισορροπίας, του σωστού τόνου, των σωστών αποχρώσεων, στον τρόπο που οι ιστορίες ρέουν στον κινηματογραφικό χρόνο και που, όσο ξεδιπλώνονται, οι ήρωές του -άνθρωποι πάντα της διπλανής πόρτας- βρίσκουν την ευκαιρία μέσα τους, αλληλεπιδρώντας με άλλους ανθρώπους, να εκπέμψουν και να λάβουν όχι μόνο κουσούρια, όχι μόνο μια ήττα που δεν θυμίζει σε τίποτα το ιδεώδες του αμερικάνικου ονείρου, αλλά και μια βαθιά ανθρωπινότητα.
Ένα κύμα ζεστής ανθρωπίλας εκπέμπεται από το σώμα του σινεμά του Αλεξάντερ Πέιν. Αλλά για να φτάσουμε σε αυτήν ακριβώς τη θερμοκρασία, ο Πέιν γεμίζει κάθε φορά τις μπανιέρες του με την ιδανική αναλογία ζεστού και κρύου νερού. Και για να φτάσει κάθε φορά εκεί, έχει προηγηθεί μια, εν μέρει ιδιοσυγκρασιακή και ενστικτώδης και εν μέρει τεχνική και μαστορική, ενασχόληση με την κάθε του ταινία. Να, αυτό κάνει πάντα: θες να μιλήσεις για τις ενστάσεις σου και καταλήγεις να τον επαινείς με όλη την καρδιά σου.
Μία Απάντηση
κ. Old Boy, λυπηθείτε τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες…”Ένα κύμα ζεστής ανθρωπίλας εκπέμπεται από το σώμα “, δηλαδή πάλι καλά που δεν είναι ένα κύμα ζεστής ποδαρίλας… Ωστόσο, θα δω την ταινία, γιατί το πολυφορεμένο γίνεται μέσα από την καλαισθησία και την τρυφερή ματιά και καλοφορεμένο. Αυτό κατάλαβα από την κριτική σας.
Ευχαριστώ
Μ.Παπαδοπούλου