Συζητώντας προ ημερών με τον Ηλία Αδάμ, τον εξαιρετικό τριαντάχρονο σκηνοθέτη που παρουσιάζει αυτές τις μέρες στη Στέγη το “We are in the army now”, τον αποκάλεσα «επερχόμενη γενιά», για να αντιμετωπίσω την ένστασή του: μου είπε πως πιστεύει περισσότερο στους εικοσάρηδες, που είναι πολύ πιο τρελοί. Χωρίς να διαφωνώ στο ελάχιστο, τον θεώρησα ίσως λίγο υπερβολικό: παρόλο που οι σημερινοί εικοσάχρονοι, αυτοί που σχεδόν δεν έχουν αναμνήσεις που να μην έχουν να κάνουν με κάποιου είδους κρίση, έχουν και τη δική μου ψήφο εμπιστοσύνης, θεωρούσα -παλιό μυαλό γαρ- πως θα απαιτηθεί ένας χρόνος ωρίμασης, μια περίοδος δοκιμασίας πριν να μπορέσουμε να χαρακτηρίσουμε αυτούς ως «επερχόμενη γενιά».
Όμως οι δοκιμασίες από τις οποίες όλοι περάσαμε την τελευταία δωδεκαετία, προφανώς έκαναν αυτά τα παιδιά να ωριμάσουν με μια ταχύτητα αδιανόητη για τα δεδομένα των δικών μου χρόνων. Πού να φανταστώ πως δεν θα περνούσαν παρά λίγες μόνο μέρες μέχρι να συναντήσω, με συγκίνηση και ενθουσιασμό, τη δουλειά ενός εκπροσώπου τους, του Mario Banushi, και να ανακρούσω πρύμνα, συμφωνώντας με τον Ηλία Αδάμ;
Το «Θραύσματα της performance RAGADA» είναι από τις περιπτώσεις που δικαιώνουν την αναζήτηση νέων καλλιτεχνών που δεν γνωρίζουμε, σε χώρους απρόοπτους, συχνά απομακρυσμένους. Το Θέατρο στη Σάλα, κρυμμένο σε ένα δρόμο με κατοικίες στην Ηλιούπολη, είναι στην πραγματικότητα ένα σπίτι –και η ιδανική επιλογή από μεριάς του καλλιτέχνη για να παρουσιάσει το συγκεκριμένο έργο. Το βίωμα που είναι εγκατεστημένο στον χώρο, σε αυτά τα δωμάτια που θα μπορούσαν να μας έχουν δει κι εμάς να μεγαλώνουμε, ταιριάζει απόλυτα στην αίσθηση του οικείου που εγκαθιδρύει ο Banushi, έτσι ώστε να την ανατρέψει αμέσως μετά για μια βουτιά στο υποσυνείδητο μέχρι τη συνάντηση με τον εφιάλτη.
Η εγγύτητα του σκηνικού χώρου -του σαλονιού του σπιτιού- με τους θεατές, που δεν υπερβαίνουν τους είκοσι, επιτρέπει ποιότητες ασυνήθιστες, όπως τη σχέση με τις μυρωδιές, οι οποίες ανασύρουν ένα άλλο επίπεδο συνειρμού. Ο δε τρόπος που σκηνές που φλερτάρουν με τον ρεαλισμό απογειώνονται, μέσω μιας ματιάς εντελώς πλάγιας, στο επίπεδο του παραλόγου, αφήνουν τον θεατή απορημένο: αν αυτός ο νέος καλλιτέχνης πέτυχε αυτό τον βαθμό αφαίρεσης και ποιητικότητας σε αυτή την ηλικία, που θα τον πάνε τα επόμενα βήματά του;
Τέτοια μικρά διαμάντια προκύπτουν μόνο από τη γενναιότητα της προσωπικής έκθεσης: είναι φανερό πως οι ρίζες του “RAGADA” βρίσκονται στα βαθύτερα στρώματα των αναμνήσεων του Mario Banushi. Στην αλβανική του προέλευση, σε αφηγήσεις της μητέρας του, σε εικόνες της παιδικής ηλικίας από αυτές που εγγράφονται ανεξίτηλα για λόγους συχνά ανεξήγητους. Αυτό μου υπενθύμισε μια αλήθεια γνωστή: όταν μιλά κανείς με ευθύτητα και επώδυνη ειλικρίνεια για κάτι απολύτως προσωπικό, αυτό καταλήγει να αφορά τους πάντες. Μια τέτοια δημόσια εξομολόγηση, όσα στρώματα κωδικοποίησης κι αν μεσολαβήσουν ή όχι, όσο αφαιρετικά κι αν κατατεθεί, αγγίζει αναπότρεπτα αυτό που ονομάζουμε «μυθικό υλικό»: τα ζητήματα που αφορούν όλες τις ανθρώπινες υπάρξεις, κάθε τάξης, φυλής και φύλου.
Αυτό που παρατηρώ στους καλλιτέχνες που ανήκουν σε νεώτερες γενιές, αλλά και σε όσες άλλες σημαντικές ή ενδιαφέρουσες δουλειές παρακολουθώ το τελευταίο διάστημα, είναι πως γνωρίζουν την κεφαλαιώδη σημασία της ομάδας. Δεν ξέρω αν αυτό είναι αποτέλεσμα των βιωμάτων της τελευταίας δεκαετίας -οικονομική κρίση, πανδημία, εγκλεισμός, εγκατάλειψη της Τέχνης και των καλλιτεχνών στη μοίρα τους από το κράτος- αλλά το αποτέλεσμα είναι η επαναπροσέγγιση μιας ιδέας που ίσως, υπό το βάρος του κυρίαρχου νεοφιλελεύθερου αφηγήματος, είχε θεωρηθεί ξεπερασμένη. Ευτυχώς, δείχνει να αποκαθίσταται η έννοια της ομαδικότητας, κι έτσι μπορούμε να απολαύσουμε τα δώρα που φέρει. Γιατί το “RAGADA” δεν θα ήταν αυτό που είναι χωρίς τους συντελεστές του: τη δονούμενη ευαισθησία της Aulona Lupa στον ρόλο της νύφης, την απίστευτη φωνή και την ομορφιά της Ξένιας Ντάνια, τη σκηνική γενναιοδωρία, σχεδόν σε βαθμό άνευ όρων παράδοσης, της Χρυσής Βιδαλάκη, που όντως μεγάλωσε και έζησε μεγάλο μέρος της ζωής της στο συγκεκριμένο σπίτι –ιδού πώς το βίωμα μεταρσιώνεται σε Τέχνη χωρίς αυτό να γίνεται αυτοαναφορικό.
Η παρουσία του ίδιου του Mario Banushi επί σκηνής είναι επιβεβλημένη: αφενός ενορχηστρώνει εικόνες, χρόνους και αναμνήσεις, κι αφετέρου τηρεί την απαιτούμενη απόσταση, ώστε η συγκίνηση να προκύπτει αβίαστα, να μην εκβιάζεται ούτε στιγμή. Δεν θέλω να αποκαλύψω στιγμές και εικόνες στερώντας από όσους επιλέξουν να παρακολουθήσουν την παράσταση την ηδονή του αιφνιδιασμού. Πιστέψτε με, αυτό θα σας συμβεί αρκετές φορές κατά τη σύντομη χρονικά διάρκεια του θεάματος.
Το μέλλον, λοιπόν, γίνεται τάχιστα παρόν. Οι νέοι καλλιτέχνες διεκδικούν ήδη το μερίδιο που αξίζουν στην πολύπαθη ελληνική σκηνή. Δεν προτρέπω να τους το δώσουμε: θα το πάρουν μόνοι τους, με την αξία και το σπαθί τους. Αυτό που προτείνω είναι να τους παρακολουθήσουμε –για δικό μας όφελος: είχα καιρό να νιώσω τόση αισιοδοξία για το καλλιτεχνικό μας αύριο όση με κατέκλυσε βγαίνοντας από το “RAGADA”.
