Τάσος Σαγρής: «Ο Κάφκα στη “Μεταμόρφωση” μας καλεί να αναστοχαστούμε την υπακοή μας σε παράλογες καθημερινές νόρμες»

«H Μεταμόρφωση ξεσπά μέσα στο σώμα, σαν μια έκρηξη του ασυνειδήτου, η ριζική επιθυμία για αγάπη και ελευθερία ανατινάζεται μέσα στο σώμα μετατρέποντας έναν απλό συνηθισμένο άνθρωπο σ' ένα ακατανόητο για τους πάντες ον»

«Ήρθε η ώρα για τη δικιά μας Μεταμόρφωση…»

Η «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα, ένα από τα πιο εμβληματικά λογοτεχνικά κείμενα του 20ού αιώνα, συνεχίζει τις παραστάσεις του στο Θέατρο Πόρτα. Ένα πρωί ένας υπάλληλος μετά από δέκα χρόνια συνεχούς επανάληψης του σταθερού καθημερινού του προγράμματος αδυνατεί να σηκωθεί από το κρεβάτι του και να επαναλάβει τις ίδιες κινήσεις. Γίνεται ένα παράσιτο. Ο πατέρας και η μάνα του, η αδερφή του, ο προϊστάμενός του γίνονται εχθροί του, ενώ η αδυναμία του ν’ ανταπεξέλθει στη ρουτίνα και τους ρόλους που του έχουν επιβάλλει κάνει εκείνον δικό τους εχθρό.

Με αφορμή την ιστορία αυτή του καφκικού ήρωα που ξεδιπλώνεται στο θεατρικό σανίδι ο σκηνοθέτης της παράστασης και μέλος του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών, Τάσος Σαγρής, μιλάει στο ελc για την υπακοή μας σε παράλογες καθημερινές νόρμες και για τη ριζική επιθυμία για αγάπη και ελευθερία που ανατινάζεται μέσα στο σώμα μετατρέποντας έναν απλό συνηθισμένο άνθρωπο σ’ ένα ακατανόητο, για τους πάντες, παράξενο ον που αδυνατεί να υπακούσει στις κοινωνικές επιταγές.

Μετά τις Δούλες του Ζαν Ζενέ, το Πεθαίνω σαν χώρα του Δημήτρη Δημητριάδη, την Ψύχωση της Σάρα Κέιν και τη Νύχτα της Ρεμπέκα Πρίτσαρντ ανεβάζετε τη Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα. Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο;

Το 2011 «Οι δούλες» του Ζαν Ζενέ ούρλιαξαν «Να Μην Ζήσουμε σαν Δούλοι», η φράση ξεπήδησε από την παράσταση και έγινε σύνθημα στους δρόμους σε μια Ελλάδα που εξεγείρονταν ενάντια στην καταστροφή της ζωής. Το 2012 με το έργο «Πεθαίνω σαν χώρα» του Δημήτρη Δημητριάδη έγινε μια λεπτομερής καταγραφή της διάλυσης μιας κοινωνίας. Από το 2013 έως το 2015, η παράσταση «Ψύχωση» (4.48 Psychosis) της Σάρα Κέιν μελέτησε την κατάρρευση του υποκειμένου στον σύγχρονο κόσμο. Το 2017-2018 η παράσταση «Νύχτα!» (Υard Gal) της Ρεμπέκα Πρίτσαρντ εξερεύνησε τη βία, τα αδιέξοδα και τις ελπίδες των νέων ανθρώπων σήμερα. Η Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα έρχεται να αποκαλύψει τα ερείπια της ζωής που κρύβονται μέσα μας, να μας προειδοποιήσει ότι σε αυτό τον κόσμο, όποιος δεν μπορεί να υπακούσει στις διαταγές και τους κανόνες μεταμορφώνεται ξαφνικά σε παράσιτο.

Εδώ και 100 χρόνια τίποτα δεν έχει αλλάξει στον ανθρώπινο ψυχισμό, τις ανάγκες, τις ελπίδες και τις ριζικές επιθυμίες. Για αυτό τον λόγο άλλωστε έχει τόση δύναμη το κείμενο του Κάφκα, όπως και άλλα ποιητικά και λογοτεχνικά έργα μέσα στους αιώνες. Ο Κάφκα, στη Μεταμόρφωση, μας καλεί να αναστοχαστούμε την υπακοή μας σε παράλογες καθημερινές νόρμες, τη διαρκή επανάληψη κινήσεων χωρίς νόημα, απολαύσεων χωρίς καμιά απόλαυση, μιας εργασίας χωρίς κοινωφέλεια. Τι απομένει μέσα μας τελικά από όλα αυτά; Ποια είναι τα ψυχικά αποτυπώματα της υπακοής μας σε ένα σύστημα που οδηγεί τη Γη στην καταστροφή και το μέλλον μας σε μια διαρκή αβεβαιότητα; Υπάρχει μια στιγμή που το υποσυνείδητο ξεσπά, έρχεται στην επιφάνεια, δεν μπορείς πλέον να κρύβεσαι από τον εαυτό σου. Οι μικρές και μεγάλες εξεγέρσεις που κρύβονται στο έργο του Κάφκα δεν γίνονται με πολιτικά μανιφέστα και θεαματικές πολιτικές διακηρύξεις- γίνονται ξαφνικά, αναπάντεχα, αστραπιαία, με ένα ξέσπασμα, μια κραυγή απελπισίας- όπως και οι εξεγέρσεις της εποχής μας άλλωστε.

Τάσος Σαγρής

Αντιμετωπίσατε προκλήσεις κατά τη θεατρική διασκευή της Μεταμόρφωσης;

Είχα την τύχη να παρακολουθήσω τη Μεταμόρφωση στην παράσταση του Δ. Ποταμίτη στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και η παράστασή μας τιμά τη μνήμη του. Αυτός ο σπουδαίος υπηρέτης του θεάτρου, όσο και αν περιθωριοποιήθηκε στην εποχή του, βρίσκει στο έργο μας την αγάπη που του αξίζει. Όντας μαθητής στην τελευταία τάξη του λυκείου και πολύ ερωτευμένος, η βραδιά εκείνη ήταν καθοριστική για τον τρόπο με τον οποίο τελικά συγκροτήθηκα ως ποιητής και ως άνθρωπος. Είναι απίστευτος ο τρόπος με τον οποίο μια παράσταση μπορεί να χαράξει τη μνήμη μας και να αλλάξει την πορεία της ζωής μας. 30 χρόνια μετά, η ανάμνηση όχι τόσο από την ίδια την παράσταση αλλά κυρίως από την αίσθηση που άφησε στον ψυχισμό μου,- εγώ ένας νέος, απέναντι σε έναν υπάλληλο που δεν μπορεί να πάει ένα πρωί στη δουλειά του γιατί μετατράπηκε σε παράσιτο-, η ίδια η μνήμη της δικιάς μου συγκλονισμένης αθωότητας, μου δημιούργησε την ανάγκη να τιμήσω τον δάσκαλο Ποταμίτη διαφυλάττοντας αυτή την αθωότητα που έμεινε μέσα μου σαν δώρο από την παράστασή του. Αυτό επιδιώκει ο Κάφκα με το κείμενό του, αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση της παράστασής μας και αυτό τον στόχο υπηρετεί όλος ο θίασος και οι θαυμάσιοι ηθοποιοί. Να υπερασπιστούμε την αθωότητα. Να τολμήσουμε να αποκαλύψουμε ο ένας στον άλλον, ό,τι πιο τρυφερό, ό,τι πιο ευάλωτο, ό,τι πιο πληγωμένο κρύβουμε μέσα μας, ακόμα και αν αυτός ο κόσμος είναι έτοιμος να συνθλίψει κάθε τρυφερότητα.

Ποια είναι για εσάς η σημασία της «μεταμόρφωσης»;

Η σύνδεση της εργασίας με την επιβίωση είναι βαρβαρισμός, ζούμε στην προϊστορία της ανθρωπότητας. Ένας απλός συσχετισμός των μισθών με τις τιμές των αγαθών και τους λογαριασμούς οδηγεί τον καθένα μας σε απελπισία, σε μια έκρηξη οργής που θα πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το κυρίαρχο σύστημα είναι παράλογο. Ως όντα δεν έχουμε εξασφαλισμένο ούτε καν ένα μέρος να ζήσουμε και κάτι ελάχιστο να φάμε κάθε μέρα, προβλήματα που έχουν λύσει εδώ και εκατομμύρια χρόνια ακόμα και τα σπουργίτια. Πρέπει να δουλεύεις υπάκουος 8 με 10 ώρες την ημέρα για να εξασφαλίσεις τις βασικές σου ανάγκες! Και τολμούν οι πολιτικοί να κορδώνονται για σπουδαίοι και οι καπιταλιστές να διατείνονται πως το σύστημα τους είναι μονόδρομος προς το μέλλον; Ποιο μέλλον; Ποιανού το μέλλον; Η σύνδεση της εργασίας μας με το κέρδος των επιχειρηματιών, των τραπεζικών ομίλων και των πολιτικών είναι μια απάνθρωπη συνθήκη που δεν έχει κανένα μέλλον για εμάς που την στηρίζουμε με το σώμα μας και τον χρόνο μας. Το μέλλον του καπιταλισμού δεν μας αφορά και δεν μας συμπεριλαμβάνει.

Μέσα στη νεκρική γαλήνη της καραντίνας, πρώτα είπαμε «τι τέλεια, θα ξεκουραστούμε επιτέλους» σαν να περιμέναμε μια καταστροφή για να νιώσουμε την αγαλλίαση της ησυχίας, το ξαφνικό σταμάτημα από το τρέξιμο προς το πουθενά. Μετά από λίγο καιρό όμως αρχίσαμε και βλέπαμε ξεκάθαρα πως το σύστημα δεν μπορεί να μας προστατέψει από τίποτα και δεν έχει τίποτα να μας προσφέρει, παρά μόνο άγχος και σκουπίδια. Πού είναι η ζωή σε όλα αυτά, πού είναι η κοινότητα, ο έρωτας, η αλληλοβοήθεια, η ψυχική ηρεμία, η τέχνη, η δημιουργικότητα, η υγεία, η ειρήνη, η φροντίδα του ενός για τον άλλον; Ο Κάφκα κατάφερε να σταθεί στην άκρη μιας αδιάκοπης ροής και να κοιτάξει όλα αυτά που μένουν σταθερά μέσα στα χρόνια, είδε τις κολάσεις αλλά και τους παραδείσους, που βρίσκονται εδώ, μπροστά στα μάτια μας. Ο Κάφκα έζησε όλη του τη ζωή σε καραντίνα, και κατάλαβε όσα κατάλαβε και όσα καταλάβαμε και εμείς. Καιρός είναι τώρα να μοιραστούμε τα συμπεράσματα, σαν μια συνομωσία των αδύναμων. Η Μεταμόρφωση αυτό τον στόχο έχει.

Πιστεύετε ότι η αλλοτρίωση του ανθρώπου, την οποία πραγματεύεται με αλληγορική διάθεση ο Κάφκα, είναι χαρακτηριστικό των σημερινών κοινωνιών;

Βρισκόμαστε μπροστά στη φρίκη απολυταρχικών καθεστώτων που οδηγούνται ξανά στον πόλεμο. Οι καπιταλιστικές δυνάμεις απαντούν στην οικονομική ύφεση βομβαρδίζοντας τις πόλεις του κόσμου, παράγοντας προσφυγιά και τρόμο, οι κυβερνήσεις αποπειρώνται να συνθλίψουν τα οράματα για ελευθερία και τους αγώνες για κοινωνική δικαιοσύνη. Όλοι μας ζούμε πλέον ένα καθημερινό πανικό για την κάλυψη των απλών βιοτικών αναγκών, τα χρήματα στη Δύση δεν φτάνουν ούτε για το νοίκι και το ρεύμα, ενώ στον υπόλοιπο κόσμο άνθρωποι ζουν με λίγα κέρματα την ημέρα στην τσέπη τους. Το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα είναι μια μηχανή καταστροφής που συνεχίζει να λειτουργεί μετατρέποντας όλες τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας σε εμπόρευμα και τα σώματά μας σε μπαταρίες. Θα μπορούσαμε να αντιστρέψουμε τη ροή της ιστορίας; Αυτή είναι μια απάντηση που πρέπει να δοθεί άμεσα, ο χρόνος τελειώνει, δεν υπάρχει περιθώριο για άλλη απάθεια και ιδιώτευση. Ήρθε η ώρα για τη δικιά μας Μεταμόρφωση.

Από το 2008 μέχρι το 2012 η Ελλάδα έζησε μια ιστορική κοινωνική εξέγερση, η οποία τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας όλου του κόσμου, ενώ δημιούργησε εκατοντάδες συνελεύσεις κατοίκων σε κάθε γειτονιά της χώρας, 250 αυτο-οργανωμένα κοινωνικά κέντρα αλληλοβοήθειας και πολιτισμού, άνοιξε νέα πεδία διαλόγου πάνω σε πρωτόγνωρα θέματα για την ελληνική κοινωνία, όπως ζητήματα που αφορούν την οικονομική και κοινωνική ανισότητα, τα LGBTQI άτομα και τις γυναίκες, τους ανάπηρους, τους καλλιτέχνες, τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, τους κοινωνικά αποκλεισμένους. Αυτές οι συζητήσεις συνεχίζονται και κοινωνικά κινήματα ξεσπούν συνεχώς μέσα από αυτές- δεν βλέπω κάποια απραξία. Φόβο, απογοήτευση και έλλειψη οργάνωσης βλέπω. Η κοινωνία, ακόμα και μπροστά σε μια τραγική πανδημία, ακόμα και αντιμετωπίζοντας την πιο αυταρχική κυβέρνηση της μεταπολιτευτικής ιστορίας, δεν είναι αδρανής- η αλλοτρίωση δεν έχει ακόμα φτάσει στο μεδούλι αυτής της κοινωνίας, συνεχίζουμε να αντιστεκόμαστε, δεν έχουμε παραδοθεί ακόμα και αν πολλοί θέλουν να μας πείσουν για το αντίθετο. Όλοι μας είμαστε σε εσωστρέφεια, σε πολιτική αμηχανία, φοβισμένοι από τον ιό, ανοργάνωτοι και ηττοπαθείς, αλλά όχι σε αδράνεια. Η συζήτηση είναι ανοιχτή και τα ερωτήματα θα βρουν τις απαντήσεις τους. Άλλωστε, με επιστημονική βεβαιότητα πλέον γνωρίζουμε πως, κάθε εξέγερση που ξεσπά, ξεκινά από όλες τις επιθυμίες που άφησε ανολοκλήρωτες η προηγούμενη. Έτσι προχωράνε οι κοινωνίες μέσα τους αιώνες. Η ιστορία σίγουρα δεν έχει τελειώσει.

Ποια είναι τα στοιχεία που κάνουν το έργο αυτό του Κάφκα να φαντάζει σήμερα τόσο επίκαιρο;

H Μεταμόρφωση ξεσπά μέσα στο σώμα, σαν μια έκρηξη του ασυνειδήτου, η ριζική επιθυμία για αγάπη και ελευθερία ανατινάζεται μέσα στο σώμα μετατρέποντας έναν απλό συνηθισμένο άνθρωπο σε έναν ακατανόητο για τους πάντες, παράξενο ον, που αδυνατεί να υπακούσει στις κοινωνικές επιταγές, αρνείται να επιτελέσει τον καταναγκαστικό ρόλο του στον μηχανισμό της επιβίωσης, γίνεται ένα παράσιτο. Η παράσταση, μας καλεί να στοχαστούμε μαζί για αυτή τη ριζική επιθυμία, όλα όσα κρύβουμε από τον εαυτό μας και ο ένας από τον άλλον. Ζητάμε ένα νέο νόημα για τις λέξεις, νέους λόγους για να ζούμε και να γεννάμε τα παιδιά μας. Ζητούμε ένα μέλλον που δεν θα μοιάζει αβέβαιο και τρομακτικό, ζητάμε κοινωνική φροντίδα για όλους, όλες, όλα, πραγματικές ζωντανές κοινότητες ισότητας και ελευθερίας, μέσα στις οποίες θα εξαφανίσουμε τις σχέσεις κυριαρχίας και θα αγωνιστούμε μαζί ενάντια στις κυρίαρχες σχέσεις.

Μιλήστε μας για τις δράσεις του Ινστιτούτου Πειραματικών Τεχνών. Ποια είναι τα μελλοντικά σας σχέδια;

Η Μεταμόρφωση ολοκληρώνεται για φέτος στην Αθήνα το Σάββατο 16 Απριλίου στο Θέατρο Πόρτα- και θα ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη στα τέλη του Μαΐου στο Θέατρο Αυλαία. Με το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών παρουσιάσαμε πρόσφατα τη δωρεάν ψηφιακή πλατφόρμα με εκατοντάδες πειραματικά φιλμ, ενώ βρισκόμαστε στη διαδικασία επιλογής ανάμεσα σε 2000 βίντεο από 70 χώρες που κατατέθηκαν για το εορταστικό δέκατο International Video Poetry Festival, που θα παρουσιαστεί τον Σεπτέμβριο. Μαζί με χιλιάδες άλλους καλλιτέχνες παίρνουμε μέρος στον αγώνα υπεράσπισης του Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου Εμπρός ως έναν ανοιχτό, δημόσιο χώρο έκφρασης και δημιουργίας που αυτή τη στιγμή απειλείται από τα καταστροφικά σχέδια των επιχειρηματιών και των πολιτικών. Ετοιμάζω επίσης την τρίτη ποιητική συλλογή μου με τίτλο «Ο Ωκεανός του Χρόνου» από τις εκδόσεις Κενότητα.

Αισθάνομαι σαν να δημιουργούμε τέχνη μέσα σε μια χιονοθύελλα. Ό,τι και αν στήνεις μέσα σε μερικά λεπτά μπορεί να καταρρεύσει. Φυσικά πολύ πιο τραγικό είναι πως χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά σε όλο τον κόσμο χτυπημένοι από μια πρωτόγνωρη για την εποχή μας ασθένεια, ενώ την ίδια στιγμή βλέπουμε τον πλανήτη να βρίσκεται στα πρόθυρα ενός γενικευμένου πολέμου ανάμεσα σε συμφέροντα που αισχροκερδούν με δολοφονικούς τρόπους εις βάρος των κοινωνιών. Το πένθος είναι πολύ μεγάλο και το μοιράζονται εκατομμύρια άνθρωποι την ίδια στιγμή. Για το θέατρο αυτή η συνθήκη είναι μια μεγάλη πρόκληση. Οφείλουμε στους εαυτούς μας και την κοινωνία να πρωτοστατήσουμε σε μια ριζική και καθοριστική αλλαγή πορείας, να διηγηθούμε ιστορίες και να μεταδώσουμε μύθους που θα ανακόψουν την καταστροφική προοπτική του πολιτισμού μας, να σταθούμε με ξεκάθαρο βλέμμα ενάντια στον εκφασισμό της ζωής και την απολυταρχία, να βρούμε τρόπους για  να συναντηθούμε με τους φόβους και τις αγωνίες των ανθρώπων γύρω μας. Από μεριάς του καλλιτέχνη απαιτείται μεγάλη προσήλωση στην ιεροπραξία της Τέχνης και στο κοινωνικό της λειτούργημα, τη σύνδεση της πηγαίας έμπνευσης με το πνεύμα της εποχής.

Η Μεταμόρφωση | 9 & 16 Απριλίου στις 19.00 | Θέατρο Πόρτα 

Θεσσαλονίκη, 27 – 29 Μαΐου και 3 – 5 Ιουνίου 2022 | Θέατρο Αυλαία

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.