Η επιλογή του να κάνει κανείς θέατρο πάνω σε ένα λογοτεχνικό βιβλίο εμπεριέχει προφανείς κινδύνους για το σκηνοθέτη. Ο ένας είναι οι χαρακτήρες να παραμείνουν «χάρτινοι», να μην αποκτήσουν αληθινή υπόσταση. Ο δεύτερος είναι το κείμενο να προδοθεί στη διασκευή και οι αρετές για τις οποίες επελέγη να μη φτάσουν ποτέ ως την παράσταση. Ο τρίτος είναι ο συνηθέστερος: κομμάτια του βιβλίου που είναι πυκνά και ενδιαφέροντα, να μην μπορούν να φτάσουν τον θεατή στην πλατεία γιατί –απλούστατα- έχουν γραφτεί για να διαβάζονται κι όχι για να εκφέρονται από σκηνής. Και φυσικά υπάρχουν και πολλοί ακόμη.
Δεν έχω διαβάσει το «Οι επτά τρελοί» του Ρομπέρτο Αρλτ. Όμως δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να βρει κανείς ποια στοιχεία του εντυπωσίασαν την Ελεάνα Τσίχλη ώστε να πάρει την απόφαση να το διασκευάσει για το θέατρο: ο λόγος του, ειρωνικός και φιλοσοφικός ταυτόχρονα. Το σουρρεαλιστικό σχεδόν ύφος της πλοκής. Το πόσο σύγχρονα ακούγονται πολλά από τα γραφόμενα. Και προφανέστατα, το πόσο προφητικός υπήρξε ο συγγραφέας. Άλλωστε, η σκηνοθέτις δεν παραλείπει να κλείσει την παράσταση με μια ημερομηνία που παραπέμπει στο έτος έκδοσης –ή συγγραφής;- του μυθιστορήματος: 1929. Πράγματι μοιάζει να προαναγγέλλει τον πόλεμο που θα ξεσπούσε λίγα χρόνια αργότερα, όπως και πολλά γεγονότα που ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες.
Το μεγάλο λάθος όμως της παράστασης είναι αυτό που ήδη αναφέρθηκε ως το συνηθέστερο σε περιπτώσεις μεταφοράς μη θεατρικών κειμένων: το να βάλει κανείς στο στόμα των επί σκηνής προσώπων σχοινοτενείς μονόλογους με πυκνό περιεχόμενο, είναι μια καταστροφική επιλογή. Ο θεατής δεν έχει τη δυνατότητα να ανατρέξει σε μια προηγούμενη φράση, όπως συμβαίνει με τον αναγνώστη. Κι όταν χαθεί μία ή δύο φορές μέσα στην πυκνότητα του λόγου, εγκαταλείπει την προσπάθεια. Μη έχοντας διαβάσει το βιβλίο, αδυνατώ να γνωρίζω αν το πρόβλημα οφείλεται στη διασκευή ή αν εξ αρχής πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ακατάλληλο προς θεατροποίηση –τουλάχιστον με τους όρους που αυτή επιχειρήθηκε.
Οι μόνοι απολύτως αθώοι του αίματος είναι οι ηθοποιοί. Όχι μόνο επειδή είναι εξαιρετικά επιλεγμένοι, ένας κι ένας, Εθνική Ελλάδος για τη γενιά τους, αλλά και γιατί είναι φανερό πως προσπάθησαν να εκτελέσουν στην εντέλεια τις οδηγίες που τους δόθηκαν και να υπηρετήσουν πιστότατα το εγχείρημα. Είναι κρίμα που το στοίχημα ήταν χαμένο εξ αρχής. Θα ήθελα πολύ να έβλεπα αυτή την ομάδα να επιχειρεί κάτι άλλο.
Κι όμως, από τις επιλογές που έγιναν για το φετινό Φεστιβάλ Αθηνών -εκτός του Γιάννη Χουβαρδά, αποκλειστικά νεώτεροι δημιουργοί- η Ελεάνα Τσίχλη ήταν ίσως η πιο εύλογη. Στα μάτια μου, ήταν αυτή που η παρουσία της στο Φεστιβάλ ήταν η πιο εύλογη. Το αποτέλεσμα μάλλον την αδικεί. Φυσικά και δικαιούται ένα στραβοπάτημα. Η γενικότερη εικόνα είναι το πρόβλημα, γιατί τα στραβοπατήματα στον προγραμματισμό ήταν αρκετά.
Σε ότι αφορά τη μουσική επένδυση, δεν μπορώ να μην το πω: χρονολογία: 1929, τόπος: Μπουένος Άιρες, άρα τάνγκο! Υποχρεωτικά! Σώνει και καλά! Μα τόση έλλειψη φαντασίας; Άλλωστε δεν παρατήρησα κάποιου είδους ρεαλισμό που να επιβάλει τη χρήση μουσικής που να συνδέεται τόσο άμεσα με το χώρο και το χρόνο.
Υστερόγραφο: Eχω χάσει πλέον το μέτρημα για το πόσες φορές έχω δει από την έναρξη της χειμερινής σεζόν τον Γιώργο Κριθάρα –τουλάχιστον πέντε! Και το πιο εντυπωσιακό: πάντα ήταν πολύ καλός. Ίσως να υπήρξαν συνάδελφοί του που να πραγματοποίησαν εξίσου πολλές ερμηνείες και να μην έτυχε να τους δω σε όλες. Πάντως, στα μάτια τα δικά μου ο Κριθάρας κερδίζει για φέτος τον τίτλο που κατείχε o James Brown: The hardest working man in show business!
