Κάνω βουτιά στη θάλασσα κι ακούω τιτιβίσματα στον βυθό. Λίγο πιο κάτω ένα άσπρο κέλυφος απλωμένο στο νερό σαν μήτρα με προσκαλεί να γλιστρήσω και να βγω στην επιφάνεια. Πάω να κάτσω στα βραχάκια της πεντακάθαρης παραλίας και βλέπω μαύρες σακούλες σκουπιδιών – όχι, δεν είναι πραγματικές τελικά, είναι γλυπτά! Σ’ έναν κήπο παρακάτω ακούγονται απόκοσμοι ήχοι, σαν άνεμοι και μουσικές, ανάλογα με το πού στέκομαι και πώς φυσάει ο άνεμος. Προχωράω παραπέρα και εμ… αυτός ο ανεμόμυλος είναι πειραγμένος, μου θυμίζει τον Δον Κιχώτη!
Στον καταπράσινο κήπο ενός ξενοδοχείου στην Κρήτη, επισκέψιμο για το κοινό και όχι μόνο τους ενοίκους, κάθε σου βήμα μπορεί να αποκαλύψει ένα έργο τέχνης που μιοσοκρύβεται ή που δεσπόζει στοn χώρο, ανάμεσα σε θάμνους, στοn βυθό της θάλασσας, στα βράχια, πίσω από μια τυχαία κολόνα, σε μια σκάλα.
Πώς ξεκίνησε όλο αυτό; Ήδη από το 1988 – πριν τη δημιουργία του Ιδρύματος Γ. & Α. Μαμιδάκη το 1993 – η Τζίνα Μαμιδάκη διοργάνωσε στο ξενοδοχείο Minos Beach art hotel, στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, το πρώτο Συμπόσιο Τέχνης, με την πεποίθηση ότι τέχνη και φιλοξενία πάνε μαζί, σε μια ολιστική προσέγγιση. Με τη φροντίδα λοιπόν ανθρώπων της τέχνης και επιμελητών, όπως η Βίκη Δράκου και ο Δημήτρης Κορομηλάς, προσκλήθηκαν περίπου 40 Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες και θεωρητικοί της τέχνης, οι οποίοι έμειναν εκεί, εμπνεύστηκαν από το περιβάλλον και δημιούργησαν 32 site specific έργα. Ανάμεσα στους καλλιτέχνες ήταν οι Opy Zouni, Dennis Oppenheim, Βλάσης Κανιάρης, Lynda Benglis, Κώστας Τσόκλης, Κώστας Βαρώτσος, Anish Kapoor, Yiannes (Iordanides), Yannick Vu, Paul Waldman, κ.ά.
Το ίδιο έγινε και στα επόμενα συμπόσια με επιμελητή τον Δημήτρη Κορομηλά: Το 1990 με θέμα την αναζήτηση μιας νέας μεσογειακής πολιτιστικής ταυτότητας στη σύγχρονη τέχνη, συμμετείχαν 23 καλλιτέχνες και ομιλητές από την Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Κύπρο και Τουρκία, όπως οι Νίκος Αλεξίου, Γιώργος Γυπαράκης, Andrea Fogli, Vettor Pisani, Antonio Sosa, Serhat Kiraz, Θεόδουλος, κ.ά.
Το τρίτο Συμπόσιο πραγματοποιήθηκε το 1993 με θέμα την Τέχνη στην Πολιτική. Η ιδέα γεννήθηκε αμέσως μετά την άνοδο του Γιέλτσιν στην εξουσία και τη διαφαινόμενη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσής και συνέπεσε με τον διεθνή εορτασμό για τα 2.500 χρόνια από τη γέννηση της δημοκρατίας. Κεντρικός στόχος του Συμποσίου ήταν να παρουσιαστούν δημιουργοί, οι οποίοι έζησαν τον περιορισμό της καλλιτεχνικής τους έκφρασης και δραστηριότητας από ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Από τους 22 προσκεκλημένους καλλιτέχνες και ομιλητές, αρκετοί προέρχονταν από τη Ρωσία, την Πολωνία, την Τσεχία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, ενώ άλλοι κατάγονταν από την Αυστρία, το Περού, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και την Ελλάδα. Για παράδειγμα οι Magdalena Abakanowicz, Boris Orlov, Boris Despodov, Άγγελος Σκούρτης, Ludwika Ogorzelec, Κωστής Τριανταφύλλου, Jaroslav Rona κ.ά.
Στο πέρασμα του χρόνου πραγματοποιήθηκαν και άλλες εκθέσεις και αναθέσεις, όπως η έκθεση Χιλιανής Τέχνης το 1999 με έργα μεταξύ άλλων της Cecilia Campos και της Lily Gazafulic, η έκθεση Κυπρίων καλλιτεχνών το 1996 με συμμετοχές, όπως των Μαρία Λοϊζίδου, Νίκου Κουρούσιη, Νίκου Χαραλαμπίδη ή τα Μηχανικά του Γιώργου Παρμακέλη με επιμελητή τον Τάκη Μαυρωτά το 2006, η έκθεση ανέκδοτων φωτογραφιών του Δημήτρη Παπαδήμου με επιμελήτρια τη Μαρία Στέφωση το 2007, του Κώστα Ιωαννίδη με επιμελήτρια την Κατερίνα Γρέγου το 2016 και της Γεωργίας Κοτρέτσου με επιμελητή τον Σωτήρη Μπαχτσετζή το 2018 ή το Blue Nights το 2019 με προβολές έργων μικρού μήκους video art στους εξωτερικούς χώρους του κήπου με έργα των Αλέξανδρου Κακλαμάνου, James Lane και Θεόδωρου Ζαφειρόπουλου.
Η λογική είναι σταθερή: Οι καλλιτέχνες προσκαλούνται να μείνουν εκεί, εμπνέονται από το τοπίο, συναποφασίζουν για τον χώρο των έργων, που συνήθως είναι μεσαίας κλίμακας, και δημιουργούν ένα έργο που μένει πλέον στη μόνιμη έκθεση του sculpture garden του ξενοδοχείου, σε μια βιωμένη συνθήκη, καθώς ο κήπος είναι ανοικτός στο κοινό, τον επισκέπτονται μικροί και μεγάλοι.
Άλλωστε διοργανώνονται εκπαιδευτικές δράσεις και εργαστήρια για παιδιά, σεμινάρια, δράσεις σε συνεργασία με την τοπική κοινότητα και με την κοινωνία των πολιτών, όπως με το We dive we clean. Σύντομα, η συλλογή θα είναι διαθέσιμη στη γνωστή εφαρμογή SMARTIFY, προσφέροντας σε όλους τους επισκέπτες τη δυνατότητα να περιηγηθούν στον χώρο του Sculpture Garden απλώς σκανάροντας κάθε έργο με το κινητό τους τηλέφωνο.
Όπως μας εξηγεί ο Σωτήρης Μπαχτσετζής, ιστορικός τέχνης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη, ο οποίος είχε και την πρωτοβουλία θέσπισης του Βραβείου Τέχνης που ξεκίνησε το 2019:
«Τα έργα ξεκινούν από τη γενιά του ’60 και του ’70 και φτάνουν ως τη σημερινή. Φροντίζουμε πάντα να υπάρχει ίση κατανομή σε Έλληνες και ξένους καλλιτέχνες, άντρες και γυναίκες. Διέπονται έτσι από μια ιστορικότητα, δείχνουν τις τάσεις μέσα στο πέρασμα του χρόνου και, όσο κι αν φαίνεται το τοπίο να είναι ευνοϊκό, πάντα ενέχει τον κίνδυνο, επειδή ακριβώς είναι τόσο όμορφο, να “καταπιεί” τα έργα».
«Οι Έλληνες καλλιτέχνες δεν έχουν εκπαιδευτεί στη δυνατότητα δράσης σε μεγάλη κλίμακα», επισημαίνει ο κ. Μπαχτσετζής. «Υπάρχει ένα ζήτημα που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με την κατάλληλη παιδεία, τις σχολές, την προώθηση της τέχνης. Ο θεσμός του Βραβείου Τέχνης του Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη λειτουργεί τόσο υποστηρικτικά, όσο και εκπαιδευτικά. Στόχοι του είναι η στήριξη και η ενίσχυση της καλλιτεχνικής παραγωγής, η στήριξη στη δημιουργία έργων τέχνης, η επαφή με τους θεσμούς και η δημιουργία δικτύων, καθώς και η εκπαίδευση στη γλυπτική μεγάλων διαστάσεων σε δημόσιο χώρο».
Το Βραβείο υποστηρίζει σύγχρονους καλλιτέχνες προσφέροντάς τους – εκτός από το χρηματικό έπαθλο των 10.000 ευρώ – τη δυνατότητα να δημιουργήσουν ένα site specific εικαστικό έργο, το οποίο όχι μόνο θα αποτελέσει μέρος της συλλογής του Ιδρύματος που βρίσκεται σε μόνιμη έκθεση στο Sculpture Garden του Minos Beach art hotel στην Κρήτη, αλλά θα ενταχθεί και σε μια σημαντική πολιτιστική κληρονομιά.
Από τις προτάσεις που υποβάλλονται, δημιουργείται μια βραχεία λίστα και οι επικρατέστεροι επισκέπτονται τον χώρο για να αναπροσαρμόσουν τις προτάσεις και μελέτες τους συνεπικουρούμενοι από την επιτροπή αξιολόγησης και τον επιμελητή. Στη συνέχεια ψηφίζεται ο νικητής, που θα ξεκινήσει να δουλεύει παράλληλα και στον χώρο. Η επιτροπή αποτελείται από τους: Γεώργιο Γυπαράκη – Εικαστικό, Καθηγητή στην Αρχιτεκτονική Σχολή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Πολίνα Κοσμαδάκη – Ιστορικό Τέχνης, Επιμελήτρια Μοντέρνας και Σύγχρονης Τέχνης του Μουσείου Μπενάκη, Σωτήριο Μπαχτσετζή – Καλλιτεχνικό Επιμελητή Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη, Ιστορικό Τέχνης & Επιμελητή, Νίκο Ναυρίδη – Εικαστικό, Καθηγητή Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας και Αλέξανδρο Ψυχούλη – Εικαστικό, Καθηγητή στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Παν/μίου Θεσσαλίας.
Την πρώτη χρονιά του Βραβείου Τέχνης, το 2019, είχαν υποβληθεί 55 πρωτότυπες προτάσεις και το βραβείο έλαβαν οι Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος και Γιώργος Ρυμενίδης για το έργο τους “Come with the wind” (Πατήστε εδώ από κινητό και ζήστε την εμπειρία των ήχων των ανέμων). Μετά από μια διετή διακοπή λόγω της πανδημίας, το Βραβείο Τέχνης 2022 μέσα από 70 προτάσεις έλαβαν οι Ιλεάνα Αρναούτου και Ισμήνη Κινγκ για το έργο τους “Tender shell geophilia“.
Πέρα από το Βραβείο Τέχνης, το Ίδρυμα σχεδιάζει ένα νέο Πρόγραμμα Καλλιτεχνικής Έρευνας και Φιλοξενίας που θα ξεκινήσει τους επόμενους μήνες, ένα πρόγραμμα residency, δηλαδή, που απευθύνεται σε επαγγελματίες και δημιουργούς από κάθε πεδίο του πολιτισμού. Το πρόγραμμα θα λειτουργεί με ανοικτή πρόσκληση και επιτροπή, σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα και θα περιλαμβάνει 10-14 άτομα σε μια άλλη μορφή συμποσίου – ένα συλλογικό εργαστήρι γεμάτο συζητήσεις, προβληματισμούς, επισκέψεις σε στούντιο και μουσεία, έρευνα και εξερεύνηση της τοπικής και ευρύτερης καλλιτεχνικής σκηνής.
Όπως σχολίασε η κ. Τζίνα Μαμιδάκη: «Ξεκίνησα από το 1986 την ενασχόληση με την τέχνη παράλληλα με την πορεία στα ξενοδοχεία, πιστεύοντας ότι τέχνη και τουρισμός συμπορεύονται και χρειάζονται στρατηγικές και πολιτική σύμπλευση. Διαπίστωσα ότι λειτουργεί εξαιρετικά καλά, ο κόσμος το αγάπησε πολύ και επιστρέφει σε αυτό ξανά και ξανά. Η τέχνη έχει μπει στη ζωή μου από την αγάπη που έχω στην ομορφιά, ως έκφραση κάλλους.
Δημιούργησα το Ίδρυμα για να μείνουν στο κοινό τα έργα, που συνολικά είναι πάνω από 70 και να κινήσουμε σοβαρά το θέμα της τέχνης, να κάνουμε τέχνη τοπίου, διαδραστικά έργα, να εμπνεύσουμε, να υποστηρίξουμε, να δημιουργήσουμε residencies, διαδρομές τέχνης, αλλά και το μουσείο. Την αγαπώ τη νέα γενιά και χαίρομαι να δίνω δυνατότητα σε νέους ανθρώπους να δημιουργήσουν, όπως επίσης αγαπώ τις συμπράξεις και τη συνεργασία. Οι πόρτες μας είναι ανοικτές και συνεργαζόμαστε στενά με την τοπική κοινωνία. Αλλά για να έρθει ο κόσμος, πρέπει να του δώσουμε μια ολιστική προσέγγιση των πραγμάτων. Να τον δεχτούμε με αγάπη και ειλικρινή προσφορά».
Το πρωί μετά τα εγκαίνια του φετινού βραβευμένου έργου αφήνομαι να με «ξεβράσει» η θάλασσα στο γλυπτό και να μου δίνει την αίσθηση της επιστροφής σε έναν ασφαλή τόπο. Οι δύο ενθουσιώδεις, νέες καλλιτέχνιδες, Ιλεάνα Αρναούτου και Ισμήνη Κινγκ, που έμειναν ενάμισι μήνα στο ξενοδοχείο στην Κρήτη, δημιουργώντας και προσαρμόζοντας το έργο τους στα βράχια και στη θάλασσα, μου εξηγούν:
«Η ιδέα μας βασίζεται σε ένα ερευνητικό πρότζεκτ που είχαμε κάνει με πλωτά γλυπτά. Πρόκειται για ένα γλυπτό, θαλάσσιο και στεριανό, που θελήσαμε να είναι επισκέψιμο και να χωρά διαφορετικές οπτικές. Το κατασκευάσαμε με καλούπια από τους βράχους και τον κολπίσκο, πατώντας με το σώμα μας, ως εργαλείο, σε μεταλλικές σίτες, σε μια αντίθεση του μαλακού σώματος και του σκληρού βράχου. Πρόκειται για το αφήγημα της Μεσογείου, ότι πάντα υπάρχει η στεριά και οι ασφαλείς χώροι γεωγραφίας, που εδώ αποτελούνται από τα λιθικά στοιχεία. Αυτό το δίκτυο γλυπτών είναι λοιπόν και χώροι περίεξης, που έχουν άμεση σχέση με το τοπίο και διαπνέονται από συναισθηματισμό και ερωτισμό:
Πώς δημιουργείς τη φόρμα μέσα από χάδι, αφή με την έννοια προστασίας αλλά και ερωτισμού, αυτή την ενσώματη συνθήκη που είναι ρευστή και μεταβάλλεται διαρκώς. Το βράδυ, το έργο φωτίζεται μέσα από το νερό και σε καλεί στη σκοτεινή κατά τα λοιπά ακτή. Είναι μια φωτεινή πηγή, σαν σωσίβια λέμβος, νησίδα, που σε προσκαλεί, ενώ το πρωί μοιάζει με μέρος ζωντανού οργανισμού.
Ήδη, ο κόσμος έρχεται και το χρησιμοποιεί. Δημιουργεί κοινότητα, μια κοινή εμπειρία και συνύπαρξη με ενσώματο τρόπο. Όταν είδαμε τον χώρο, που τον επιλέξαμε συνειδητά, συζητήσαμε με την επιτροπή και με τον επιμελητή και αναδιαμορφώσαμε το έργο αναλόγως, ήταν μια ρευστή και παραγωγική συνθήκη. Επίσης ήταν πρόκληση και είχε μεγάλη σημασία το ότι δουλέψαμε εδώ, in situ, όχι στο εργαστήριο υπό συνθήκες που φέρονται από στοιχεία της φύσης και απρόοπτα. Η εμπειρία αυτής της δουλειάς σε έντονη συνθήκη δημιουργίας έχει εμποτίσει πολύ τις ιδέες και τις σκέψεις μας. Θα το βάλουμε πιο στοχευμένα στο μυαλό μας για τέτοιες παρεμβάσεις μεγαλύτερης κλίμακας. Χρειάζονται ένα πλαίσιο αυτά τα έργα για να υλοποιηθούν».
Σύντομα θα ανακοινωθούν νεότερα για το πρόγραμμα φιλοξενίας καθώς και για το Βραβείο Τέχνης 2023.
