Σε μια συζήτησή του με τον Φίλιπ Ροθ στις Κουβέντες του σιναφιού, ο Ισραηλινός συγγραφέας Άαρον Άππελφεντ λέει σε κάποιο σημείο: «Το Ολοκαύτωμα ανήκει σε εκείνο το είδος της εμπειρίας που οδηγεί κάποιον στη σιωπή. Οποιαδήποτε δήλωση, οποιαδήποτε απάντηση, είναι μικροσκοπική, χωρίς κανένα νόημα, ενίοτε και γελοία».
Στα έργα του Άππελφεντ το Ολοκαύτωμα και η εμπειρία του στρατοπέδου συγκέντρωσης είναι μια μαύρη τρύπα που καθορίζει τις ζωές των χαρακτήρων αλλά για την οποία δεν γίνεται ποτέ άμεση αναφορά, ποτέ δεν υπάρχει καμία περιγραφή. Ο Άππελφεντ προτιμάει να σιωπήσει για αυτό το γεγονός, διότι δεν υπάρχουν λόγια που να μπορούν να εκφράσουν τον βαθμό της απάνθρωπης φρίκης, συνεπώς προτιμάει να εστιάζει στο πώς κουβαλάνε όσοι επιβίωσαν αυτό το τραύμα και αυτό το τεράστιο βάρος της ευθύνης. Πώς πίνουνε το «μαύρο γάλα» που έλεγε ο Πάουλ Τσέλαν, ή πως πορεύονται στη ζωή τους σαν νεκροζώντανοι, σαν ζόμπι που όσο κι αν δείχνουν να το έχουν ξεπεράσει, τελικά ένα τμήμα τους έχει πεθάνει από τότε.
Ο Άππελφεντ υπήρξε και αυτός ένας από εκείνους που κατάφεραν να επιζήσουν από στρατόπεδο συγκέντρωσης, όταν δέκα χρονών κατάφερε να δραπετεύσει. Για μερικά χρόνια κρυβόταν μέσα στα δάση και κατόπιν κατέφυγε στην Ιταλία μέχρι που στα δεκατέσσερά του έφτασε στις ακτές της Παλαιστίνης μαζί με τους χιλιάδες άλλους Εβραίους πρόσφυγες του πολέμου.
Ο πρωταγωνιστής του σύντομου μυθιστορήματος «Ο Αθάνατος Μπάρτφους» ζει μια ζωή εμποτισμένη στην τοξικότητα. Ο Μπάρτφους μισεί θανάσιμα τη γυναίκα του και τον μισεί κι εκείνη με αντίστοιχο μένος. Είναι αποκομμένος από τις δύο κόρες του και δεν μιλάει σε κανένα. Περνάει όλη του την ημέρα στα καφενεία της Γιάφα ή κάνει περιπάτους μέχρι αργά και επιστρέφει σπίτι μόνο για να κοιμηθεί. Δεν μιλάει σε κανέναν για το παρελθόν αν και έχει γίνει θρύλος λόγω του ότι επέζησε από το στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το μόνο που τον γεμίζει υπερηφάνεια είναι ο θησαυρός του, ο χρυσός και τα χρήματα που έβγαλε από το λαθρεμπόριο και κρατάει κρυμμένα από την οικογένειά του.
Ο Άππελφεντ είναι βαθιά επηρεασμένος από τον Κάφκα και τον Μπέκετ. Και πώς να μην είναι άλλωστε; Οι εμπειρίες του τον οδηγούν στο να ενστερνίζεται την αίσθηση του παραλόγου ως κάτι απολύτως φυσιολογικό, την πραγματικότητα ως πολύ πιο απρόβλεπτη από την πιο οργιώδη φαντασία. Έτσι, στο «Ο Αθάνατος Μπάρτφους» τα πάντα μοιάζουν στατικά και επαναλαμβανόμενα, χωρίς εξέλιξη, χωρίς κίνηση προς τα εμπρός. Λογικό, αφού το μέλλον δεν δείχνει να έχει υπόσταση, το παρελθόν συντρίβει τα πάντα, το βάρος της μνήμης είναι ισοπεδωτικό. Έτσι, η καθημερινή ρουτίνα παραμένει αναλλοίωτη, τα πάντα δείχνουν να βρίσκονται κλειδωμένα στα ίδια μοτίβα.
Εδώ βέβαια ο Άππελφεντ εγείρει διάφορα ζητήματα. Το βασικότερο εξ’ αυτών είναι το ερώτημα του πώς πρέπει να ζήσουν τη ζωή τους όσοι έχουν επιβιώσει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης; Είναι δική τους η ζωή ή έχουν γίνει εξ’ ανάγκης σύμβολα; Φαίνεται πως ο Άππελφεντ θεωρεί ότι όσο φριχτό και μνημειώδες είναι αυτό που τους συνέβη, οι ίδιοι οι άνθρωποι είναι απόλυτα συνηθισμένοι. Αυτό που τους βρήκε είναι ιστορικά κομβικό, όχι οι ίδιοι. Δεν μπορεί συνεπώς να περιμένει κανείς από αυτούς ότι απλά και μόνο λόγω του ότι έτυχε να επιβιώσουν από τα έγκατα της κόλασης, αυτό τους μετατρέπει αυτομάτως σε αγίους. Είναι κανονικοί άνθρωποι με τις αδυναμίες και τα ελαττώματά τους, με το επιπλέον βάρος ενός ανείπωτου τραύματος. Ο ίδιος ο Μπάρτφους δεν είναι σε καμία περίπτωση ένας χαρακτήρας που αξίζει να ζηλεύει κανείς. Στρυφνός και τσιγκούνης, χωρίς τρυφερότητα και ενδιαφέροντα, ο Μπάρτφους είναι ένα κέλυφος, ένα τεκμήριο της πιο φριχτής όψης της ανθρώπινης ιστορίας.
Ο Άππελφεντ είναι σκληρός τόσο ως προς τον αντιήρωά του όσο και προς την ευρύτερη κοινότητα των Εβραίων προσφύγων στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ. Τους περιγράφει χωρίς ίχνος ιδεαλισμού, αδιαφορώντας για το αν η αυτοκριτική του ματιά πατάει πάνω σε ευαίσθητα νεύρα. Στόχος του είναι να τονίσει τη δυσκολία της αρμονικής συμβίωσης μπροστά στο εκτυφλωτικό παράλογο, με φόντο το ασήκωτο βάρος της ιστορίας. Γι’ αυτό άλλωστε και δεν υπάρχει η παραμικρή νύξη στη θρησκεία ως μια πιθανή διέξοδο λύτρωσης. Για την ακρίβεια, δεν υπάρχει πουθενά κάποια ορατή διέξοδος. Σε κάποιο σημείο ο Μπάρτφους νιώθει την ανάγκη να συνεισφέρει, συμμετέχει σε ένα σύλλογο που υποτίθεται ότι συντελεί κοινωνικό έργο, μόνο που ο σύλλογος κλείνει λόγω χρεών. Και αυτή η επιλογή δείχνει χρεωκοπημένη.
Έτσι είναι το σύμπαν του Άππελφεντ, μουντό, χωρίς εύκολες λύσεις και πνευματικές διεξόδους. Δεν υπάρχει λωτός για να φας και να ξεχάσεις. Απλά αν μπορείς, συνεχίζεις να περπατάς. Ίσως κάτι είναι κι αυτό.
