«Ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821»: Η ποιητική έκφραση του Εικοσιένα από το δημοτικό τραγούδι μέχρι και τις μέρες μας

Ένα βιβλίο που ανθολογεί διττά την ποιητική έκφραση του Εικοσιένα: το δημοτικό τραγούδι από τη μία και τα έργα των Νεοελλήνων ποιητών από τα χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα μέχρι και τις μέρες μας

«Ίσως σήμερα κάποιοι να σκέφτονται ότι από το Εικοσιένα μας χωρίζει χρόνος αμείλικτος. Ισχύει βέβαια και αυτό, είναι απαραίτητη όμως μια μετατόπιση του βλέμματος στην κοινή συνείδηση: σ’ εκείνη την Επανάσταση χρωστάμε την ύπαρξή μας, τη σημερινή ελεύθερη ζωή μας», σημειώνει ο Κώστας Σταμάτης, επιμελητής της πολυσέλιδης (632 σελ.) ανθολογίας Ποίηση της Ελληνικής Επανάστασης 1821, μοναδικής στο είδος της.

Ένα βιβλίο που ανθολογεί διττά την ποιητική έκφραση του Εικοσιένα: το δημοτικό τραγούδι από τη μία και τα έργα των Νεοελλήνων ποιητών από τα χρόνια του Απελευθερωτικού Αγώνα (1821-1829) μέχρι και τις μέρες μας.

«Έκανα τη σκέψη ότι για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης ουσιώδες, τερπνόν και απολύτως χρηστικό θα ήταν και οι σημερινοί φιλαναγνώστες να έχουν στα χέρια τους το ποιητικό συναξάρι για την κατορθωμένη ελευθερία μας. Την ελευθερία που ούτε μας χαρίστηκε, ούτε μας παραχωρήθηκε, αλλά την κατορθώσαμε μ’ εκείνες τις ουσίες που θα ορίζει πάντοτε ο σολωμικός στίχος: “Ω θεϊκιά, κι όλη αίματα πατρίδα” (Δ. Σολωμός, Ο Κρητικός, απόσπ. 22)».

Στα ποιήματα του τόμου, μερικά από τα οποία ακολουθούν στη συνέχεια, διαβάζουμε για:

«την πιο αδιανόητη επανάσταση του 19ου αιώνα, η οποία παρά πάσαν επίσημη προσδοκία […] πραγματοποιήθηκε και πέτυχε να καταλύσει την ολέθρια δύναμη του κραταιού Τούρκου δυνάστη, με τους λιγοστούς να καταφέρνουν ν’ ανατρέψουν την εξουσία των αμέτρητων. Ποίηση και μπαρούτη ποτέ δεν βρέθηκαν εγγύτερα στης ελευθερίας τον ήλιο, κι ας παρέμενε κι αυτός αιώνες κυκλοδίωκτος, όπως λέει ο Κάλβος».

Νίκος Γκάτσος, Τσάμικος

Στα κακοτράχαλα τα βουνά
με το σουραύλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη
χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής
κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.

Δική τους είναι μια φλούδα γης
μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς
για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα
απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πώς χορεύει ο Νικηταράς
κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς.

Από την Ήπειρο στο Μοριά
κι απ’ το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια
στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός
και δραγουμάνος του ο λαός.

Νίκος Γκάτσος, 1976 (πρώτη εκτέλεση: Μανώλης Μητσιάς)

Το ποίημα περιλαμβάνεται στον τόμο Όλα τα τραγούδια, Εκδόσεις Πατάκη (πρώτη έκδοση 1999, νέα, αναθεωρημένη έκδοση 2018)

 

Δημήτρης Παπαδίτσας, Διονύσιος Σολωμός

Γιὰ τὸν Διονύσιο Σολωμὸ τί ἔχω νὰ πῶ; ἀπὸ γύρη
κι ἀνθοὺς ἡ κάθε λέξη του καὶ φῶς καὶ ὀνειροπύλη
στῆς λευτεριᾶς τὸ οὐράνιο πανηγύρι
ὅπου χορέψαν οἱ ἔρωτες μὲ τὸν ξανθὸν Ἀπρίλη.

Ποιός σ’ ἔστειλε καὶ ποιᾶς θεᾶς τὸ γάλα ἔχεις βυζάξει
ποὺ ἀπ’ τῆς Τουρκιᾶς τὰ σίδερα μιὰ νύχτα εἶχε λυθεῖ,
Μεγάλε μας, μᾶς ἔμαθες πὼς ἡ ἁρμονία καὶ ἡ τάξη
ἀστράψαν μέσα στὴ σκλαβιὰ σὰν δίκοπο σπαθί.

[…]

(Συλλογή Το Προεόρτιον-4, 1986)
Δημήτρης Παπαδίτσας, Ποίηση, Εκδόσεις Μέγας Αστρολάβος/Ευθύνη, 1997

 

Μενέλαος Λουντέμης, 25 του Μάρτη 1945

Του Μάρτη εικοσπεντάημερα, σα σήμερα μια μέρα
σύγκορμη εσείστηκε η φυλή σα θάλασσα αφρισμένη,
κυμάτισε το φλάμπουρο σα στάχυ στον αγέρα.
Κι ο μ α ύ ρ ο ς υ π ο τ α χ τ ι κ ό ς από τη γη εσηκώθη,
κάνει σπαθί τ’ αλέτρι του και στο φονιά χυμάει.
Χτύπησε και χτυπήθηκε, μάτωσε κι εματώθη.
Ώσπου στην Πύλο ερόδισε του λυτρωμού τ’ αστέρι.

Χρόνοι περάσαν μίζεροι από τότε και θλιμμένοι,
αγκομαχούσαν οι γενιές στο μάταιο μεροδούλι.
Και μιαν η μ έ ρ α τ’ Α π ρ ι λ ι ο ύ ξαναπλακώνει η νύχτα,
μια μαύρη νύχτα ανήμερη που τη φυλή θερίζει.
Ο ματωμένος ζώστηκε ξανά το καριοφίλι
και πιάνει τις ψηλές κορφές να τονε πολεμήσει.
Βόλι το βόλι τη φωτιά, κόμπο τον κόμπο το αίμα,
κάνει τον κ ο σ μ ο χ α λ α σ τ ή κι αναριγά απ’ τον τρόμο.

[…]

(Συλλογή Πυρπολημένη μνήμη, 1975)
Μενέλαος Λουντέμης, Άπαντα τα ποιητικά, Εκδόσεις Πατάκη, 2016

 

Θωμάς Γκόρπας, Περί ποιητικῆς παραδόσεως

Ἐγώ ἀγαπῶ τόν Κάλβο ἐσύ τό Σολωμό
μᾶς χωρίζει μι’ ἀλλαγή βλέμματος
ἤ ἄβυσσος;

(Συλλογή Γιουσουρούμ, 1976)
Θωμάς Γκόρπας, Στάσεις στο μέλλον, Εκδόσεις Έξοδος, 1979

 

Ντίνος Χριστιανόπουλος, [Καημένε Μακρυγιάννη]

καημένε Μακρυγιάννη νά ‘ξερες
γιατί τὸ τζάκισες τὸ χέρι σου
τὸ τζάκισες γιὰ νὰ χορεύουν σέικ
τὰ κωλόπαιδα

(Ενότητα Ιστορίες του γλυκού νερού, 1972)
Ντίνος Χριστιανόπουλος, Μικρά ποιήματα, Εκδόσεις Ιανός, 2016

 

Τάκης Παπατσώνης, Ἡ ἐθνεγερσία

Δὲν πρόκειται γιὰ τὴ Δόξα,
αὐτὴ ὁπωσδήποτε ἔχει καταμερισθεῖ·
δὲν πρόκειται οὔτε γιὰ τὴ Μέρα,
γιατὶ συχνὰ κι’ αὐτὴ ἀμφισβητεῖται·
δὲν πρόκειται γιὰ τὸν τόπο,
γιατὶ πολλοὶ τόποι ἐρίζουσιν.

Ἀλλ’ ἀκέραιο μένει κι’ ἀδιαίρετο
τὸ μέγα Μυστήριο τῶν ἑνωμένων ἀνθρώπων
(κι’ ἂς εἶναι τόσες οἱ διαίρεσές τους)
κι’ ἡ πρόοδό τους μὲ ζῆλο πανηγυριοῦ
γιὰ τὸ Μαρτύριο τὸ θελημένο τοῦ πληρώματος.

[…]

(Ενότητα Του Γένους και των Μαρτύρων στη συλλογή Εκλογή Βʹ, 1962)
Τ. Κ. Παπατσώνης, Εκλογή Αʹ-Ursa Minor, Εκλογή Βʹ, Εκδόσεις Ίκαρος, 1975

 

Μαρία Λαϊνά, Τα Ψαρά

Το τέλος του κόσμου θα ’ναι
μια μέρα τρυφερή
με βήματα ανθρώπων

Τότε μπορεί
στην ερημιά ενός απέραντου ουρανού
να βαδίσει, μπορεί, ένα πουλί
ίσως σπουργίτης
γιατί μου είπαν πως αυτός περισσότερο απ’ τα πουλιά
επιθυμεί τον έρωτα
μπορεί λοιπόν
χωρίς δόξα καμιά
και τυλιγμένες τις φτερούγες του στους ώμους
να κλάψει μουγγός
την παρουσία του θανάτου
που τη σκιά του απ’ τη γη στον ουρανό θα ρίχνει
και δεν θα χρησιμεύει πια το πέρασμά του
για προφητείες
παρά για αυτοψία.

(Συλλογή Αλλαγή τοπίου, 1972)
Μαρία Λαϊνά, Σε τόπο ξερό (Ποιήματα 1970-2012), Εκδόσεις Πατάκη, 2015

 

Κώστας Καρυωτάκης, Βyron

Ἔνιωσεν ὅτι
τοῦ ἦσαν οἱ στίχοι
ἄχαρη τύχη
καὶ ματαιότη.

Ἡ ὁρμή του ἡ πρώτη
πιὰ δὲν ἀντήχει,
ἀλλά, στὰ τείχη,
ἔνδοξη νιότη.

[…]

(Ενότητα Ηρωική τριλογία στη συλλογή [Τα] Ελεγεία και σάτιρες, 1927)
Κ. Γ. Καρυωτάκης, Ποιήματα και πεζά, επιμ.: Δημήτρης Ελευθεράκης, Εκδόσεις Πατάκη, 2010

 

Στα έργα των ποιητών το νόημα της Ελληνικής Επανάστασης αναδύεται μέσα από μια —πολυεπίπεδη— έννοια: ελευθερία. Βρισκόμαστε πλέον στο 2021, 200 χρόνια μετά, και η έννοια αυτή παραμένει το ίδιο επίκαιρη, το ίδιο άπιαστη, το ίδιο πλούσια.

To βιβλίο «Η ποίηση της Ελληνικής επανάστασης 1821» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.