Eπιμέλεια: Κατερίνα Παρρή
Ο έρωτας, η πλάνη και η έμφυλη ταυτότητα όπως τα πραγματεύτηκε ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ σε τέσσερις από τις πιο χαρακτηριστικές κωμωδίες του αποτελούν τα θέματα της φετινής σειράς δραματοποιημένων αναλογίων του ΚΠΙΣΝ. Οι Παραβάσεις επανέρχονται για έκτη συνεχή χρονιά στον Φάρο με τον γενικό τίτλο «Αγάπης Αγώνες» και την καλλιτεχνική επιμέλεια του Έκτορα Λυγίζου.
Τη σκηνική υλοποίηση των αναλογίων αναλαμβάνουν τέσσερις σκηνοθέτιδες/-ες της νεότερης γενιάς που, ενώ διακρίνονται για την προσωπική μέθοδο και ματιά τους, τις/τους ενώνει η αγάπη για τα κείμενα και ο γόνιμος πειραματισμός με τον σκηνικό λόγο.
Οι Μάνος Βαβαδάκης, η Εύα Βλασσοπούλου, η Κατερίνα Γιαννοπούλου και ο Άρης Μπαλής, οι σκηνοθέτες των φετινών Παραβάσεων του ΚΠΙΣΝ μιλούν για την πλάνη στις 4 πιο χαρακτηριστικές κωμωδίες του Σαίξπηρ:
Άρης Μπαλής
Στο «Αγάπης αγώνας άγονος» η σαιξπηρική πλάνη ήταν ένα από τα βασικά εμπόδια που έπρεπε να ξεπεραστούν, ώστε να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε τι μπορεί να κρύβεται κάτω από το κείμενο. Οι έμφυλες σχέσεις, όπως είναι διαμορφωμένες στο συγκεκριμένο έργο του Σαίξπηρ, δημιουργούσαν ένα βασικό ερώτημα όσον αφορά στον τρόπο που οι άντρες προσεγγίζουν τις γυναίκες, τι ζητούν από αυτές και πώς το διεκδικούν και σημαντικότερο όλων: πώς οι ίδιες οι γυναίκες προσλαμβάνουν αυτή τη συμπεριφορά και πώς εν τέλει αντιδρούν σε όλο αυτό.
Θα μπορούσε να πει κανείς ότι κυριαρχεί μια πολύ στερεοτυπική αντίληψη της έμφυλης πραγματικότητας, η οποία συμπυκνώνεται κυρίως στην ερωτική πλάνη, και αυτό ήταν που όλους μας προβλημάτιζε διαρκώς στη διαδικασία των προβών. Αυτό που καταλαβαίνω εν τέλει είναι ότι η πλάνη στο «Αγάπης Αγώνας Άγονος» περισσότερο είναι μια διαδικασία έρωτα με το ίδιο το ερωτικό παιχνίδι, παρά μεταξύ των υποκειμένων που παίζουν και για αυτό ίσως και είναι άγονο αυτό το παιχνίδι.
Κατερίνα Γιαννοπούλου
Η ερωτική πλάνη απαντάται πολύ συχνά στις κωμωδίες του Σαίξπηρ. Το αντικείμενο του πόθου είναι πολύ συχνά αναπάντεχο και ανατρεπτικό και ο έρωτας απόλυτος. Η πλάνη δεν είναι παρά ένα μέσο για να αποκαλυφθούν οι αδυναμίες μας.
Στη Δωδέκατη Νύχτα η Βιόλα, έπειτα από ένα ναυάγιο, αποφασίζει να φορέσει τα ρούχα του αδερφού της για να καταφέρει να εισχωρήσει στην υπηρεσία του Δούκα Ορσίνο.
Με μία σημερινή ανάγνωση, ο Σαίξπηρ, χρησιμοποιώντας το στοιχείο της μεταμφίεσης, αντιμετωπίζει το φύλο ως επιτέλεση και δημιουργεί ένα περίπλοκο ερωτικό σύμπλεγμα, διερευνώντας την έννοια του κοινωνικού φύλου και της σεξουαλικής ταυτότητας. Οι ήρωες και οι ηρωίδες του ερωτεύονται ακαριαία και παράφορα, απαλλαγμένοι από κοινωνικά στερεότυπα. Ο έρωτας είναι εκείνος που τους πλανεύει και όχι τα πρόσωπα.
Το φύλο στη Δωδέκατη Νύχτα είναι ρευστό και θέτει την ετεροκανονικότητα και τα έμφυλα στερεότυπα υπό αμφισβήτηση.
Σάββατο 11/02 & Κυριακή 12/02, 17.00 | Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Δωδέκατη Νύχτα
Μάνος Βαβαδάκης
Η σκέψη πως, σε κάποιο σημείο του σύμπαντος, υπάρχει κάποιος που μου μοιάζει, λειτουργούσε από την παιδική μου ηλικία ως αντίβαρο στην υποχρεωτική παρουσία στο σχολείο, στο φροντιστήριο, στο σπίτι. Είναι πάντα λυτρωτικό να σκέφτεσαι πως, κάποιος που σου μοιάζει, μπορεί να πάρει τη θέση σου στις υποχρεώσεις και συ μπορείς να χαρείς τη ζωή, μακριά από τα «πρέπει» και τις απαγορεύσεις. Αν και απίθανο, δεν μου φαινόταν ανέφικτο. Σωσίες χρησιμοποιούσαν πολλές ηγετικές μορφές της ιστορίας. Αρκεί να ‘βρισκα τον Σωσία* μου.
Θα ήταν όμως τόσο απλό να με αντικαταστήσει κάποιος με την ίδια εμφάνιση; Αρκεί η ομοιότητα, για να πειστούν οι οικείοι σου; Η αγάπη μας προς ένα πρόσωπο απευθύνεται μονάχα προς την εξωτερική εικόνα; Δεν υπάρχουν, και μοτίβα στη συμπεριφορά του άλλου, τα οποία ερωτευόμαστε, πέρα από ένα ζευγάρι πράσινα μάτια ή πεταχτά αυτιά;
Στην Κωμωδία των Παρεξηγήσεων η πλάνη της ομοιότητας επιβεβαιώνεται, όχι με ένα, μα με δύο ζευγάρια δίδυμων αδελφών. Δύο δίδυμοι αφέντες και δύο δίδυμοι δούλοι, με τραγική μοίρα να χωριστούν σ’ ένα ναυάγιο, όντες βρέφη. Και κάθε αφέντης με τον δούλο του, αναζητώντας το έτερο ζεύγος, μπλέκονται σε συνεχείς φαρσικές καταστάσεις, ωσότου στο τέλος η ίδια μοίρα που τους χώρισε, μας χαρίσει ένα από τα πρώτα δραματουργικά “happy endings”. Τα αδέλφια ενώνονται, οι γονείς τους ξανασμίγουν, ο ανύπανδρος αδελφός βρίσκει και αυτός τον έρωτα στα μάτια της αδελφής της κουνιάδας του και το έργο κλείνει με την υπόσχεση μιας γιορτής, ένα τραπέζι, δηλαδή με φαΐ και ποτό, το σωστό φινάλε για κάθε τι ανθρώπινο.
«Τέλος καλό, όλα καλά» που θα έλεγε κι ο Σαίξπηρ, κλείνοντας μας το μάτι. Το ερώτημα όμως παραμένει αναπάντητο. Ποια είναι μεγαλύτερη πλάνη; Αρκεί η εξωτερική ομοιότητα να καταφέρει κάποιους, ακόμη και προσφιλή μας πρόσωπα, να μας μπερδεύουν; Πόσο καλά μας γνωρίζουν οι άλλοι για να υποκύπτουν σε μια τέτοια πλάνη; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που μας κάνουν να είμαστε μοναδικοί; Γιατί δεν αναγνωρίζει η Αδριανή τον σύζυγό της, γιατί δεν αναγνωρίζονται από τα αφεντικά τους οι δύο δούλοι;
Πόσο σύγχρονη γίνεται αυτή η κωμωδία, αυτή η φάρσα, σε μια εποχή που βασιλεύει η εικόνα; Αν μια φωτογραφία σε μια εφαρμογή αρκεί για να μας χαρακτηρίσει, πόση δύναμη έχουμε πια σε έναν κόσμο που κυριαρχεί το «κατ’ εικόνα», και όχι ο Λόγος; Εμείς πόσο ανοικτοί είμαστε να παίξουμε έναν ρόλο, να ενστερνιστούμε τα χαρακτηριστικά που μας κάνουν αποδεκτούς, που μας κάνουν αγαπητούς; Πόσο απαραίτητη είναι η πλάνη, για την κοινωνική συμβίωσή μας; Και μήπως πλάνη δεν είναι, κι ο μερικός εαυτός μας μπροστά στους γονείς μας;
Δεν νομίζω πως θα απαντηθούν τούτα τα ερωτήματα σε αυτό το αναλόγιο. Αλλά και μόνο που γεννήθηκαν, φανερώνουν τη δύναμη των σαιξπηρικών κειμένων, και της ποίησης, σε ένα σκληρά ορθολογιστικό κόσμο.
*Σωσίας: τη λέξη οφείλουμε στον Πλαύτο. Στο έργο του Αμφιτρύωνας, φέρει αυτό το όνομα ο υπηρέτης του Ερμή, τη μορφή του οποίου χρησιμοποιεί κατά βούληση ο θεός.
Σάββατο 11 & Κυριακή 12/03 | Η Κωμωδία των Παρεξηγήσεων
Εύα Βλασσοπούλου
Το ημέρωμα της στρίγγλας είναι μια ρομαντική κωμωδία με θέματα τον γάμο ως οικονομική συμφωνία, τον έρωτα, τη χρήση της γυναίκας ως ανταλλακτικό νόμισμα αλλά και τη θέση της στην κοινωνία.
Στο έργο παρακολουθούμε τις συνέπειες της πλάνης του έρωτα. Οι χαρακτήρες εδώ, όπως και σε άλλες κωμωδίες του Σαίξπηρ, ερωτεύονται από απόσταση, πριν καλά-καλά γνωριστούν, χωρίς πραγματικά να ξέρουν ο ένας τον άλλον. Εξαιτίας του αλλάζουν ταυτότητες, μεταμφιέζονται, παραπλανούν τρίτους, λένε ψέματα, κάνουν ό,τι μπορούν προκειμένου να πλησιάσουν και να κατακτήσουν το αντικείμενο του πόθου τους. Ο έρωτας αυτός έχει μια τέτοια, απόλυτη αλήθεια που αποκλείεται να μην κρύβει μέσα του κάτι το ψευδές. Είναι λες και «ερωτεύονται» τη λέξη έρωτα παρά το πρόσωπό απέναντι τους.
Πιστεύω ότι ο Σαίξπηρ με τις τεχνικές της μεταμφίεσης ή της λανθασμένης ταυτότητας που χρησιμοποιεί για να αναπτύξει τους ρομαντικούς χαρακτήρες στις κωμωδίες του αλλά και με τον τρόπο γραφής του, πάνω απ’ όλους πλανεύει τους ηθοποιούς του. Δημιουργεί για αυτούς κόσμους τόσο πολυεπίπεδους, περίπλοκους και συναρπαστικούς που για τον ηθοποιό το να περιπλανηθεί σ’ έναν από αυτούς, δεν μπορεί παρά να είναι μια δημιουργική περιπέτεια.
Σάββατο 8 & Κυριακή 09/04 | Το Ημέρωμα της Στρίγγλας
