Ο Γιώργος Κουτλής διανύει μια περίοδο που θα έκανε τους περισσότερους συνομήλικους ομοτέχνους του να πεθαίνουν από ζήλια: όλοι τον θέλουν, όλοι μιλούν γι’ αυτόν. Με όχημα κυρίως την εμπορική επιτυχία των «Παιχτών» -που συνεχίζονται και φέτος- ο νέος (σχετικά) σκηνοθέτης είχε παράσταση στο Φεστιβάλ Αθηνών, τώρα στο Εθνικό Θέατρο, ανέλαβε για φέτος υπεύθυνος της Πειραματικής Σκηνής, υπογράφει ένα μονόλογο στο «Πορεία», κι εξ όσων πληροφορούμαι η ατζέντα του είναι ήδη γεμάτη για τα επόμενα 2-3 χρόνια. Φυσικά κι αυτό είναι ευλογία. Εύχομαι μόνο να κατανοεί πως αυτό το ενδιαφέρον απαιτεί όλο και μεγαλύτερη επιβεβαίωση όσο μεγαλώνει η φήμη του. Και με το συγκεκριμένο του πόνημα, φοβάμαι πως δημιουργούνται ερωτηματικά.
Το πρόβλημα εντοπίζεται στο ίδιο το κείμενο. Καθώς «Ο άνθρωπος απ’ το Παντόλσκ» του Ντιμίτρι Ντανίλοφ δεν είναι αστυνομικό ούτε θρίλερ μυστηρίου, δεν θα φοβηθώ τα σπόιλερς. Το έργο ξεκινάει ως ο κλασικός καφκικός εφιάλτης: ο ήρωας συλλαμβάνεται από την αστυνομία χωρίς να γνωρίζει γιατί, κι όλα όσα συμβαίνουν στο αστυνομικό τμήμα όπου κρατείται είναι εντελώς παράλογα: του ζητούνται λεπτομέρειες για την πόρτα και τους διαδρόμους της πολυκατοικίας όπου μένει, για τη διαδρομή που ακολουθεί καθημερινά από το σπίτι ως τη δουλειά του. Τον βάζουν να χορέψει, να τραγουδήσει τον ύμνο της Μόσχας που ο ίδιος αγνοεί. Όταν διαμαρτυρηθεί πως όλο αυτό είναι παράλογο, θα τον βάλουν να φωνάζει: μου αρέσει το παράλογο.
Και ξαφνικά, γίνεται η αποκάλυψη: ο Κόλια, ο άνθρωπος από το Παντόλσκ, δεν εκτιμά τη ζωή του: δεν προσέχει τα χρώματα και τις ομορφιές της γειτονιάς του, των διαδρομών που διασχίζει, της κοπέλας του, της δουλειάς του. Γι’ αυτό και συνελήφθη! Τον απελευθερώνουν μεν, αλλά θα τον ξανασυλλάβουν, αν ξεχάσει και πάλι να χαίρεται τη ζωή κι όσα αυτή του προσφέρει. Και κάπως έτσι ο καφκικός εφιάλτης μετατρέπεται σε τηλεοπτικό μάθημα περί θετικής ενέργειας.
Εδώ υπάρχουν δύο ενδεχόμενα: το πρώτο είναι ότι ο σκηνοθέτης, παρόλο που, αν διαβάζω σωστά το σκηνοθετικό σημείωμα, κατανόησε το έργο, δεν συνειδητοποιεί πως η μορφική του διατύπωση μάλλον δεν υπηρετεί το περιεχόμενο, αποτυγχάνοντας να επισημάνει επαρκώς τις σκοτεινότερες πλευρές του. Διαφορετικά, απλώς ανέβασε ένα κείμενο εντελώς αντιδραστικό.
Τείνω να πιστέψω την πρώτη εκδοχή. Παρασυρμένος και από την περσινή του επιτυχία, ο Κουτλής στήνει μια παράσταση που παραείναι διασκεδαστική για να συμπεριλάβει τις εφιαλτικές διαστάσεις του έργου. Κι όσο ο εφιάλτης ατονεί, τόσο η ειρωνεία χάνεται και γίνεται κυριολεξία. Κι όσο πιο ευτυχής μοιάζει ο Κόλια όταν χορεύει στο φινάλε στο ρυθμό (κυριολεκτικά!) που του βαράει η αστυνομία, τόσο λιγότερο ορατή γίνεται η δυστοπία για το κοινό. Κανείς δεν λέει πως είναι κακό να γελάνε οι θεατές. Εάν, όμως, το κείμενο –όπως στην περίπτωσή μας- προσδοκά να υπογραμμίσει ζητήματα όπως αυτό της κοινωνικώς επιβεβλημένης ευτυχίας, τότε οφείλει το γέλιο κάποιες στιγμές να τους παγώνει στο στόμα.
Είναι πραγματικά κρίμα, γιατί ο Γιώργος Κουτλής δείχνει εδώ αληθινές σκηνοθετικές αρετές, επιτυγχάνοντας έναν εξαιρετικό ρυθμό και αποσπώντας θαυμάσιες ερμηνείες από ένα λαμπρό σύνολο συνεργατών. Νοηματικά, όμως, το εγχείρημά του παραμένει θολό, γιατί δεν τολμά να το εξωθήσει στην κατεύθυνση που (μάλλον) απαιτεί το κείμενο: επιλέγει να παραμείνει διασκεδαστής, καθώς πέρυσι διαπίστωσε πως το κάνει με επιτυχία. Θέλω να πιστέψω πως αυτό οφείλεται στο νεαρό της ηλικίας και στην σχετική απειρία του.
Κι είναι τόσο χάρμα οφθαλμών οι ηθοποιοί… Ο Δημήτρης Ήμελλος, σε χρυσή ωριμότητα, είναι ένας απολαυστικός υπαστυνόμος. Ο Άρης Μπαλής με κάθε νέα του ερμηνεία καθιερώνεται ως ένας από τους πιο σταθερούς ηθοποιούς της γενιάς του: είναι ένας έξοχος Κόλια. Ο Γιλμάζ Χουσμέν, ως συγκρατούμενος, αποκαλύπτει μια σπουδαία, φυσική κωμική φλέβα που δημιουργεί μεγάλες προσδοκίες για το μέλλον. Αληθινά υπέροχη η Ελένη Κουτσιούμπα, επικίνδυνη και όμορφη, μητρική και σέξι, χτίζει ίσως τον πιο σύνθετο ρόλο της παράστασης. Σωστότατος ο Αλέξανδρος Σιάτρας ως δεύτερος αστυνόμος, στον λιγότερο πολυδιάστατο χαρακτήρα του έργου. Ο Panu (Παναγιώτης Μανουηλίδης) εξελίσσεται σε πολύτιμο συνεργάτη για τον σκηνοθέτη που θα του εμπιστευτεί τον ήχο της παράστασής του. Ρεαλιστικά και αναμενόμενα τα σκηνικά και τα κοστούμια του Πάρι Μέξη –αλλά ενδεχομένως αυτό ακριβώς να του ζητήθηκε. Άρτιοι ως συνήθως οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου.
Μακάρι ο Γιώργος Κουτλής να συνειδητοποιήσει σύντομα πως τα φώτα που έχουν πέσει πάνω του τόσο έντονα είναι ευλογία, αλλά και κίνδυνος. Η απειρία δικαιολογεί κάποιες επιπολαιότητες, αλλά η μεγάλη προβολή δημιουργεί και μεγάλες απαιτήσεις. Του εύχομαι, επίσης, από καρδιάς καλή επιτυχία στο έργο του στην Πειραματική Σκηνή, που είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό του σκηνοθέτη.
–
Μία Απάντηση
Ενδιαφέρουσα κριτική αν και πρέπει να πω ότι διαφωνώ στην ουσία της. Ως θεατής πάγωσε πολλές φορές το χαμόγελο στα χείλη μου καθώς ενιωθα πραγματική λύπηση για τον Κόλια και αγωνιούσα για την τύχη του. Μου δημιούργησε σκέψεις για το πως βιώνω τη δίκη μου ζωή και πως πράγματι περνάμε τις μέρες μας χωρίς να τις ζούμε. Μέσα σε αυτό αναγνώρισα και την εξουσία βέβαια που θα ήθελε να είμαστε ευχαριστημένοι με τα λίγα ακόμα και όταν αυτά είναι πραγματικά ελάχιστα και άσχημα.