Σε μια περίοδο εξαιρετικά φορτισμένη, προεκλογική και με τις καταλήψεις θεάτρων και σχολών σε προσωρινή (;) εκτόνωση, αλλά με το κλίμα να παραμένει τεταμένο, στη συνέντευξη τύπου του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου 2023, η καλλιτεχνική διευθύντρια Κατερίνα Ευαγγελάτου ανακοίνωσε τον καλύτερο καλλιτεχνικό προγραμματισμό της θητείας της ως σήμερα. Η υπουργός πολιτισμού καθώς κι ο υφυπουργός -για πρώτη φορά μετά από χρόνια- προτίμησαν να μην παραστούν κι εκπροσωπήθηκαν από τη γενική γραμματέα. Καλύτερα. Μάλλον γνώριζαν πως η δημοφιλία τους στον καλλιτεχνικό κόσμο δεν βρίσκεται ακριβώς στα υψηλότερα σημεία της αυτό το διάστημα, κι η παρουσία τους μάλλον θα αποπροσανατόλιζε από το περιεχόμενο.
Παρόλες τις τρανταχτές μετακλήσεις από το εξωτερικό -είναι πολλές και θα τις δούμε παρακάτω- θεωρώ πως τα καλύτερα νέα σχετικά με τη φετινή έκδοση του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου είναι –επιτέλους- η παρουσία σε αυτό σημαντικών δημιουργών του ελληνικού θεάτρου που είτε είχαν πολλά χρόνια να λάβουν μέρος, είτε εμφανίζονται για πρώτη φορά. Αναφέρομαι στον Γιώργο Βαλαή και το “Run”, τον Δημήτρη Μπαμπίλη με την «Καταστροφή», τους 4Frontal με τις «Σπυριδούλες», την Έλλη Παπακωνσταντίνου με τις «Βάκχες» που ήδη έκαναν πρεμιέρα στη Μυλούζ, και τον νεώτερο όλων, την προσωπική μου αδυναμία Mario Banushi, ώριμο καλλιτέχνη στα 24 του, με το «Taverna Miresia – Mario, Bella, Anastasia».
Σε αυτούς συγκαταλέγεται και ο Γιάννης Σκουρλέτης και οι bijoux de kant με τα «Τραγούδια του ελληνικού λαού – Drag ορατόριο» -μόνο που πιστεύω πως ο Σκουρλέτης δικαιούται από καιρό μια Επίδαυρο, καθώς έχει αποδείξει τις ικανότητές του και στη μεγάλη φόρμα. Ο παραπάνω κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός: το ελληνικό πρόγραμμα του 2023 είναι σίγουρα το πιο ενδιαφέρον και αντιπροσωπευτικό εδώ και καιρό, και αξίζει να το παρακολουθήσει κανείς. Προσωπικά θα προσπαθήσω να μη χάσω καμία από τις δουλειές που ανέφερα.
Σε ό,τι αφορά τις ξένες παραστάσεις, ίσως αυτή που θα συζητηθεί περισσότερο να είναι το “Der Wij / Βίι” του Κιρίλ Σερεμπρένικοφ και του Μπόνταν Πανκρουχίν, όμως η δική μου ψήφος πάει στην επάνοδο, μετά από χρόνια, στο Φεστιβάλ του τεράστιου Κριστόφ Μαρτάλερ με τον «Λυγμό(Καημό)». Κάθε παράσταση του ιδιοφυούς Ελβετού είναι κι ένα σοφό μάθημα θεάτρου για θεατές και καλλιτέχνες. Όσο για τον «Κήπο των ηδονών» του Φιλίπ Κεν στο Ηρώδειο… ο θεός μαζί μας. Ο ιδιοσυγκρασιακός Γάλλος είναι απόλυτα ικανός είτε για μια αξέχαστη και απολαυστική βραδιά, είτε για μια άσκοπη ασυναρτησία που να μοιάζει πράγματι με εφιάλτη του Μπος –και όχι με την καλή έννοια. Στο παρελθόν έχει παρουσιάσει δείγματα και από τα δύο…
Σε ό,τι αφορά τον χορό, έχω δύο προτάσεις: μία προς θέαση και μία προς αποφυγήν. Η πρώτη είναι –φυσικά- η Μέτε Ίνγκβαρτσεν και το “The Dancing Public”. Όσοι είχαν την τύχη να δουν στο Φεστιβάλ το 2017 τις «69 στάσεις» της, δεν χρειάζονται εξηγήσεις. Οι υπόλοιποι, κάντε ένα δώρο στον εαυτό σας και δείτε το. Η δεύτερη είναι το πόνημα του Γιαν Μάρτενς «κάθε απόπειρα θα καταλήγει σε κομματιασμένα κορμιά και τσακισμένα κόκαλα». Ανέκαθεν είχα μια δυσπιστία στα θεάματα με δεκάδες χορευτές από 15 έως 105 ετών, οι οποίοι περιφέρονται πέρα-δώθε στη σκηνή μεταφέροντας, δήθεν, κάποιο πολιτικό μήνυμα –η λέξη-κλειδί εδώ είναι «δήθεν». Το συγκεκριμένο μου φάνηκε αφόρητο.
Από ελληνικής πλευράς στον χορό προτείνονται όλα ανεξαιρέτως: βρισκόμαστε σε μια στιγμή που στον χορό ανθούν στη χώρα μας πολλά και διαφορετικά όμορφα λουλούδια. Κι αν κάποια ονόματά σας είναι λιγότερο οικεία, δώστε τους μια ευκαιρία και δεν θα χάσετε…
Σε ό,τι αφορά τη μουσική, έχω γίνει γραφικός: κάθε χρόνο η ίδια γκρίνια. Πάμε πάλι… Θα περίμενα από το Φεστιβάλ Αθηνών προτάσεις πιο τολμηρές, διαφορετικές από αυτές που θα επέλεγαν οι ιδιώτες διοργανωτές, που έχουν τη δυνατότητα να ενοικιάσουν το Ηρώδειο την περίοδο μετά το πέρας των φεστιβαλικών εκδηλώσεων. Στην περίπτωσή μας, τα περισσότερα ονόματα τα έχουμε ξαναδεί στη χώρα μας. Το Βραβείο Πλήξης το παίρνουν άνετα οι James. Ενδεχομένως να ακούγομαι υπερβολικός, καθώς ο φετινός προγραμματισμός περιλαμβάνει πράγματι σπουδαία ονόματα. Είχα την τύχη να δω τον John Cale στο Παρίσι στο πλαίσιο της τωρινής του περιοδείας, κι απλώς αδημονώ να τον ξαναδώ: δεν χάνεται με τίποτα αυτή η συναυλία. Αναλόγως και αυτή του τιτάνα Herbie Hancock. Η μόνη επιλογή που ταιριάζει στο προφίλ που περιέγραψα πιο πάνω ως ιδανικού, είναι αυτή του Nils Frahm. Και παραδέχομαι πως το Ηρώδειο πιθανότατα ταιριάζει στους Sigur Rós. Κι υπάρχουν- και το ελληνικό αυτονόητο: ο Σταύρος Ξαρχάκος δεν χάνεται… Και η σκέψη της Τρίτης του Μάλερ υπό την μπαγκέτα του Θεόδωρου Κουρεντζή είναι τόσο δελεαστική…
Αλήθεια, στη συναυλία του Γιάννη Αγγελάκα θα αναμένεται να παραμείνουμε καρφωμένοι στη θέση μας στην κερκίδα και να μην πάμε κάτω από τη σκηνή, για να μην αντιμετωπίσουμε τους αγχωμένους ταξιθέτες που θα προσπαθούν αμήχανα να μας επαναφέρουν στην τάξη όπως συνέβη στην Patti Smith; Την πρόσφατη εμφάνιση της Patti Smith εννοώ –γιατί στην παλαιότερη ήταν αλλιώς…
Να μην το ξεχάσω: ΝΤΕΠΛΑ! ΝΤΕΠΛΑ. Η γαλλική γλώσσα έχει την ιδιορρυθμία το s στη μέση μιας λέξης ακολουθούμενο από σύμφωνα να μην προφέρεται. Ως εκ τούτου ο Alexandre Desplat εις πείσμα όλων προφέρεται Ντεπλά.
Η Επίδαυρος παραμένει, σε ό,τι αφορά μια συνολική πρόταση που να υπερβαίνει την απλή ανάθεση διαφόρων κειμένων της αρχαίας σε διαφορετικούς σκηνοθέτες, ο Μεγάλος Ασθενής. Για να αλλάξει αυτό θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις γενναίες και τολμηρές που δεν θα μπορούσε –για να είμαστε δίκαιοι- κανένας καλλιτεχνικός διευθυντής να πάρει μόνος του: απαιτείται ένας συνολικός διεθνής καλλιτεχνικός σχεδιασμός. Πέραν αυτού, ο Φρανκ Κάστορφ είναι μια ιδιοφυία τέτοιου διαμετρήματος που ακόμα και μια ενδεχόμενη αποτυχία του να παραμένει εξόχως ενδιαφέρουσα. Αλλά και στο ελληνικό πρόγραμμα θα βρει κανείς προτάσεις που να του ερεθίσουν την περιέργεια –πράγμα που δεν συμβαίνει κάθε χρόνο.
Μιας που μιλήσαμε περί δικαιοσύνης: πρέπει να επισημάνω εκ νέου πως σε όλα τα φεστιβάλ, αλλά και τα μεγάλα θέατρα του κόσμου, όταν ο καλλιτεχνικός διευθυντής είναι κι ο ίδιος καλλιτέχνης, είναι αναμενόμενο -επιβάλλεται σχεδόν- να παρουσιάζει και δικές του δουλειές. Άρα δεν έχουν καμία βάση μομφές κατά της Κατερίνας Ευαγγελάτου επειδή θα σκηνοθετήσει τον «Ιππόλυτο» -ή επειδή σκηνοθέτησε πέρυσι τον «Ριγολέττο». Τα ίδια ακριβώς είχα γράψει και επί Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου. Οι διαφωνίες και η αμφισβήτηση είναι θεμιτές και επιβεβλημένες –οι άδικες κατηγορίες όχι.
Στη Μικρή Επίδαυρο υπάρχει ένα άλλο πρόβλημα δυσεπίλυτο. Η συγγραφή κατά παραγγελίαν νέων έργων εμπνευσμένων από το αρχαίο δράμα δεν νομίζω πως έχει ως τώρα αποδώσει τα αναμενόμενα. Ποτέ δεν μου έκατσε καλά αυτό το Contemporary Ancients, ,αλλά θα απαντήσω στη γλώσσα του: It seemed like a good idea at the time. Το πρόβλημα είναι πως από την ιδέα μέχρι την πραγμάτωση, ο διάβολος δεν κρύβεται μόνο πίσω από τις λεπτομέρειες, αλλά συχνά φανερώνεται εξ αρχής. Μακάρι οι φετινές επιλογές να αποδειχτούν ευτυχέστερες. Και βέβαια, Ψαραντώνης και Κραουνάκης δεν χάνονται…
Έχοντας σίγουρα παραλείψει και αδικήσει πολύ κόσμο –είναι τέτοια η χωροχρονική έκταση του προγράμματος που είναι δυστυχώς αναπόφευκτο- θα καταλήξω στο εμφανές: είναι ένα Φεστιβάλ Αθηνών που περιέχει πολλές από ενδιαφέρουσες ως συναρπαστικές επιλογές. Θα ήθελα όμως να μην ξεχνάμε κάτι: ο ελληνικός καλλιτεχνικός κόσμος είναι ακόμα ανάστατος και βαθιά προσβεβλημένος από τη γνωστή ιστορία του Προεδρικού Διατάγματος. Οι Έλληνες ηθοποιοί, σκηνοθέτες, χορευτές, μουσικοί που θα λάβουν μέρος φέρουν πλέον τη στάμπα του αποφοίτου λυκείου. Υπέβαλα μια σχετική ερώτηση στην καλλιτεχνική διευθύντρια, η οποία με παρέπεμψε σε παλαιότερη δήλωσή της, προσωπικά ήλπισα σε μια απάντηση που θα περιείχε τη λέξη «συμπαράσταση»: ας μην ξεχνάμε πως πρόκειται για ζήτημα όχι μόνο πρακτικό, αλλά και ηθικό. Παρόλα αυτά, οι επιλογές του καθενός είναι απολύτως σεβαστές.
