Η κάθοδος στην Άβυσσο της σύγχρονης εικαστικής δημιουργίας και η αναγέννηση ενός μοναδικού χώρου

ΝΕΟΝ: Flying over the Abyss – Η Υπέρβαση της Άβυσσος

Οι επιμελητές Μαρία Μαραγκού και Δημήτρης Παλαιοκρασσάς, μας μιλούν για την έκθεση "Flying over the Αbyss – Η Υπέρβαση της Άβυσσος"

Στα υπόγεια του Ωδείου Αθηνών κατέβηκα για πρώτη φορά, από τη μαρμάρινη σκάλα στην πλευρά της Βασιλέως Κωνσταντίνου. Όσοι έχουν θαυμάσει τους χώρους που χρησιμοποιούσε το ΕΜΣΤ, τα υπόγεια του κτιρίου από την οδό Ρηγίλλης, θα εκπλαγούν από τη δαιδαλώδη αρχιτεκτονική των χώρων που έφτιαξε ο αρχιτέκτονας Ιωάννης Δεσποτόπουλος.

Ο νέος αυτός χώρος πολιτισμού, ο οποίος αναμορφώθηκε και χρηματοδοτήθηκε από το ΝΕΟΝ, θα παραχωρηθεί μετά την έκθεση στη διαχείριση του Ωδείου, με σκοπό να εμπλουτίσει την πολιτιστική σκηνή της Αθήνας. Στο κέντρο του κυρίως χώρου που είναι φτιαγμένος αρχιτεκτονικά σαν αμφιθέατρο, στο ημίφως, δεσπόζει ένα καθηλωτικό έργο της Ιωάννας Πανταζοπούλου, με τα κοινά παραφερνάλια ενός οικογενειακού δείπνου, καρέκλες, μαχαίρια, ποτήρια, πιάτα, ο πολυέλαιος και το τραπέζι να ανατινάζονται και να παγώνουν στον αέρα τη στιγμή ενός Big Bang. Η διάλυση της οικογένειας και η ανασύνθεσή της σε ένα παράξενο, οικείων στοιχείων, αλλά και εξωπραγματικό γλυπτό, είναι μια πρώτη γεύση για το φωτεινό διάλειμμα που λέγεται ζωή,  ανάμεσα στην σκοτεινή  Άβυσσο από την οποία ερχόμαστε και στην οποία καταλήγουμε κατά τον Νίκο Καζαντζάκη.

Ιωάννα Πανταζοπούλου R.E. Reconfigured Etiquette, 2012 Τραπέζια, καρέκλες, γυαλί, μαχαιροπίρουνα, αφρός υψηλής διόγκωσης, σύρμα, σίδηρος Διαστάσεις μεταβλητές Installation view ©NikosMarkou & Paul Chan My birds... trash... the future., 2004 Δικάναλη ψηφιακή βίντεο-εγκατάσταση διάρκεια 16 λεπτά κ αι 36 δευτερόλεπτα Έκδοση των 5 + 3 APs Διαστάσεις μεταβλητές Installation view ©NikosMarkou
Ιωάννα Πανταζοπούλου R.E. Reconfigured Etiquette, 2012  & Paul Chan My birds… trash… the future., 2004  ©NikosMarkou

Για όσους αναρωτιούνται ποια σχέση μπορεί να έχει ο Καζαντζάκης και η «Ασκητική» του με τη σύγχρονη δημιουργία και το οδοιπορικό στην ιστορία της σύγχρονης τέχνης, την οποία αποτελεί η έκθεση “Flying over the Αbyss – Η Υπέρβαση της Άβυσσος“, η διευθύντρια του ΝΕΟΝ Ελίνα Κουντούρη μας δίνει το πρώτο κλειδί.

Ο Δημήτρης Παλαιοκρασσάς επιλέγει έξι έργα σαν μικρό οδηγό – εισαγωγή στο θεατή της έκθεσης

«Η έκθεση ανοίγει το διάλογο για τη δύναμη του χρόνου, τη σημασία του ηθικού χρέους, το φωτεινό διάστημα ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο. Η έκθεση εμπνέεται από την ανατρεπτική προσωπικότητα, τη στάση και το λόγο του Καζαντζάκη στην «Ασκητική», παρουσιάζοντας εμβληματικά έργα από 34 σύγχρονους δημιουργούς, που με τη σειρά τους συγκρούστηκαν με τη στερεοτυπική σκέψη της εποχής τους».

Στη διάρκεια της συνέντευξης τύπου, μια μεγάλη οθόνη προβάλλει κάτι αλλόκοσμο, που τραβά αμέσως την προσοχή μου. Είναι η βίντεο-εγκατάσταση του Πολ Τσαν, “My birds… trash…the Future”, έργου που ανήκει στη συλλογή του ΜοΜΑ,  με ψηφιακούς πρωταγωνιστές τον Παζολίνι και τον ράπερ Biggie Smalls,, που παίρνουν τη θέση των ηρώων του Μπέκετ σε ένα τοπίο που παραπέμπει στην Αποκάλυψη και στο ηθικό κενό που προκαλεί η φρίκη του πολέμου. Ενώ ο Τσαν συσσωρεύει μια λιτανεία φρίκης στο έργο του, η απόλυτη και τραγική ομορφιά της δημιουργικής του πράξης οδηγεί σε μια ελεγειακή και σπαρακτική κάθαρση. Και δίνει ένα ακόμα κλειδί στον θεατή: Να ενεργοποιήσει τη φαντασία του ως δώρο, βλέποντας τα έργα και να υπερβεί τη λογική σκέψη.

Βλάσης Κανιάρης The Big Swing (Η μεγάλη κούνια), 1974 Μικτή τεχνική 330 x 410 x 150 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Αλίκη Παλάσκα Breathing Space, 2015 Μικτή τεχνική Διαστάσεις μεταβλητές Έργo κατ’ ανάθεση του Πολιτιστικού και Αναπτυξιακού Οργανισμού κοινής ωφέλειας ΝΕΟΝ Δ.Δασκαλόπουλος Installation view ©NikosMarkou & Kiki Smith Untitled (Pink Bosoms), 1990-92, χρονολογούμενο το 1990 Σετ από 4 μεταξοτυπίες με gouache σε χαρτί Έκδοση 7/16 24 × 32.3 x 1.5 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Kiki Smith Untitled, 1992 Γραφίτης, σε μεθυλοκυτταρίνη με χαρτί Νεπάλ 160 x 47 x 138 εκ. Installation view ©NikosMarkou
Βλάσης Κανιάρης The Big Swing (Η μεγάλη κούνια), 1974  & Αλίκη Παλάσκα Breathing Space, 2015 & Kiki Smith Untitled (Pink Bosoms), 1990-92,  & Kiki Smith Untitled, 1992 ©NikosMarko

Τι θα δούμε στα δωμάτια της Αβύσσου; ρωτώ τον ένα εκ των δυο επιμελητών της έκθεσης, Δημήτρη Παλαιοκρασσά. «Το σημείο αφετηρίας είναι το πνεύμα του Καζαντζάκη, μεταφρασμένο ελεύθερα, σε μια εικαστική διαδρομή από το τραύμα της γέννησης μέχρι το θάνατο. Ζήτημα που απασχολεί τον άνθρωπο και τον καλλιτέχνη από τότε που βγήκε από τα σπήλαια, μέχρι το τέλος της ζωής. Ξεκινάμε από το δωμάτιο της Γέννεσης-γέννησης. Συνεχίζουμε με το δωμάτιο της υπέρτατης αβύσσου, που έχει την έννοια ότι μετά τη γέννηση και έχοντας αυτή την κληρονομιά επάνω μας, πρέπει να παλέψουμε με αυτά  τα πράγματα που μας φορτώθηκαν στη γέννηση και ως κληρονομιά.

«Σημείο αφετηρίας είναι το πνεύμα του Καζαντζάκη, μεταφρασμένο ελεύθερα»

Το τρίτο  δωμάτιο λέγεται «από τη δημιουργικότητα στην αιωνιότητα». Η καλλιτεχνική κυρίως δημιουργικότητα είναι κάτι που μας δίνει την ελπίδα, ή πιο κυνικά την ψευδαίσθηση, ότι ξεφεύγουμε από το πεπερασμένο της ύπαρξής μας, ότι κάτι από εμάς θα μείνει μετά το βιολογικό μας θάνατο. Όταν ένας καλλιτέχνης δημιουργεί, εγγράφεται στην αιωνιότητα μέσω της δημιουργικότητάς του. Το επόμενο δωμάτιο, το τέταρτο,  το ονομάζουμε «αγγίζοντας τον άλλο» και έχει να κάνει με τις σχέσεις που αναπτύσσει ο άνθρωπος και κυρίως με την υπέρτατη σχέση ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα. Είναι και η πλήρωση του βιολογικού ρόλου του ανθρώπου, αλλά είναι και άλλος ένας τρόπος ο έρωτας,  με τον οποίο προσπαθούμε να υπερβούμε το μοιραίο τέλος μας. Το πέμπτο δωμάτιο λέγεται λυκόφως και είναι ένας όρος πιο περιγραφικός πλησιάζοντας στο τέλος της αβύσσου».

Σάββας Χριστοδουλίδης Ladders Joined Together, 2012 Ξύλο, αλουμίνιο 220 x 280 x 100 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Asta Gröting Space between two people having sex, 2008 Σιλικόνη 77 x 52 x 106 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Lynda Benglis Tres, 1976 Συρματόπλεγμα, βαμβακερό ύφασμα, γύψος, βαμμένο με σπρέι αλουμίνιο και χαλκός 61 x 152.4 x 30.5 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Bruce Nauman Untitled (Hand Group), 1997 Φωσφορούχος χαλκός 53.3 x 69.8 x 17.8 εκ. Installation view ©NikosMarkou
Σάββας Χριστοδουλίδης Ladders Joined Together, 2012  & Asta Gröting Space between two people having sex, 2008  & Lynda Benglis Tres, 1976 & Bruce Nauman Untitled (Hand Group), 1997  ©NikosMarkou

Η έτερη επιμελήτρια της έκθεσης, Μαρία Μαραγκού, χαρακτηρίζει την έκθεση ως «έκθεση πολύ μεγάλης αγάπης», στην οποία, όπως μου επισημαίνει, βλέπουμε πόσο σύγχρονος είναι ειδικά σήμερα ο Καζαντζάκης, πόσο μας μιλάει γι’ αυτά τα ζητήματα, τα οντολογικά, που μας απασχολούν και πάντα απασχολούσαν τον άνθρωπο και πως επιπλέον μιλά για το συλλογικό, όντας στο σημείο μηδέν σαν κοινωνία.

«Η σύγχρονη τέχνη είναι ηρωική»

«Είναι ευτυχία για έναν επιμελητή να δουλεύει με σύγχρονα έργα μεγάλης πνοής και είναι σημαντικό ότι η έκθεση αυτή, που ξεκίνησε από την Κρήτη και έφτασε στην Αθήνα, μπορεί να είναι πολιτική, με την έννοια της συλλογικότητας, λόγω του στοχασμού κυρίως που υπάρχει και στα έργα και στα κείμενα και έχει να κάνει με ζητήματα που μας απασχολούν αυτή τη στιγμή. Επίσης, λέω ότι η σύγχρονη τέχνη είναι ηρωική, γιατί ο σύγχρονος καλλιτέχνης, όπως και ο σύγχρονος άνθρωπος, ζει κάτω από άθλιες συνθήκες και προσπαθεί να δουλέψει πάνω στα ζητήματα του χρόνου του, ο χρόνος του δε θα τον δικαιώσει πιθανώς και εν τέλει αυτή η προσπάθεια είναι ένας άθλος που υπερβαίνει την άβυσσο και το χρόνο».

Bruce Nauman Untitled (Hand Group), 1997 Φωσφορούχος χαλκός 53.3 x 69.8 x 17.8 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Κώστας Ιωαννίδης Ματιές, 2007 Οπτικοακουστική εγκατάσταση Διαστάσεις μεταβλητές Installation view ©NikosMarkou
Bruce Nauman Untitled (Hand Group), 1997  & Κώστας Ιωαννίδης Ματιές, 2007 Οπτικοακουστική εγκατάσταση Διαστάσεις μεταβλητές  ©NikosMarkou

Για όσους αποφασίσουν να περιηγηθούν στα δωμάτια της έκθεσης, τους προτείνω να το κάνουν χωρίς να σκεφτούν αν θα καταλάβουν ή όχι τα έργα και τις συνδέσεις τους, θα τα καταλάβουν όλα, θα δημιουργήσουν τις δικές τους νέες εικόνες, αν αφήσουν την φαντασία τους ελεύθερη στους συνειρμούς που επιτρέπει και πολλές φορές προστάζει η τέχνη.

Η έκθεση θέλει τον θεατή ενεργό

Η έκθεση θέλει τον θεατή ενεργό και συναισθηματικά παρόντα, να γοητευθεί, αλλά και να νιώσει απέχθεια, άλλωστε αυτή είναι η άβυσσος του κόσμου που ζούμε. Τα 41 έργα της έκθεσης, ταξίδι στα τελευταία 42 χρόνια της παγκόσμιας εικαστικής δημιουργίας, είναι από τα καλύτερα που έχουμε δει σε έκθεση στην Αθήνα, εδώ και αρκετά χρόνια. Εξαιρετικά επιλεγμένα, διατρέχουν στιλ, ύφος, τεχνοτροπία και εκφραστικά μέσα όπως ζωγραφική, γλυπτική, βίντεο εξαιρετικών καλλιτεχνών, οι οποίοι συνυπάρχουν στις αίθουσες με νέες συνδέσεις και συνομιλίες των έργων τους.

Η έκθεση στην Αθήνα εμπλουτίζεται και με μια νέα ανάθεση παραγωγής έργου του ΝΕΟΝ στους συνθέτες Γιώργο Κουμεντάκη και Σταύρο Γασπαράτο, που σηματοδοτεί τη σύμπραξη του Οργανισμού με την Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, στο πλαίσιο της έκθεσης. Ειδικότερα, πρόκειται για την ηχητική/μουσική εγκατάσταση των Γιώργου Κουμεντάκη και Σταύρου Γασπαράτου, “Passage  through the Abyss”. Μουσικά θέματα των Γ. Κουμεντάκη και Σ. Γασπαράτου επικοινωνούν με τον ήχο του κτιρίου του Ωδείου Αθηνών, καθώς και τον περιβάλλοντα χώρο του, διαγράφοντας και καταγράφοντας τη διαδρομή μεταξύ του ήχου της ζωής και του κενού.

Hans Bellmer La Demi-Poupée, 1972 Ξύλο και χρώμα 40 x 120 εκ. Έκδοση 2/9 Installation view ©NikosMarkou & Sherrie Levine After Courbet: 1-18, 2009 18 καρτ-ποστάλ σε ματ χαρτόνι 50.8 x 40.6 εκ. Installation view ©NikosMarkou & Στάθης Λογοθέτης Τρίπτυχο, 1972 Ακρυλικό σε καμβά 3 μέρη, έκαστο 150 x 75 εκ. Installation view ©NikosMarkou
Hans Bellmer La Demi-Poupée, 1972  & Sherrie Levine After Courbet: 1-18, 2009  & Στάθης Λογοθέτης Τρίπτυχο, 1972  ©NikosMarkou

Στην έκθεση συμμετέχουν έργα των: Marina Abramović, Αλέξης Ακριθάκης, Matthew Barney, Hans Bellmer, Lynda Benglis, John Bock, Louise Bourgeois, Heidi Bucher, Paul Chan, Σάββας Χριστοδουλίδης, Abraham Cruzvillegas, Σταύρος Γασπαράτος, Gilbert & George, Robert Gober, Asta Gröting, Jenny Holzer, Κώστας Ιωαννίδης, Βλάσης Κανιάρης, Mike Kelley, Martin Kippenberger, Γιώργος Κουμεντάκης, Sherrie Levine, Στάθης Λογοθέτης, Ana Mendieta, Μάρω Μιχαλακάκου, Bruce Nauman, Αλίκη Παλάσκα, Ιωάννα Πανταζοπούλου, Doris Salcedo, Kiki Smith, Paul Thek, Κώστας Τσόκλης, Mark Wallinger, Gary Webb.

Αφήνω για το τέλος, την αρχή της έκθεσης, το πρώτο έκθεμα,  το χειρόγραφο της «Ασκητικής» του Καζαντζάκη, με την πρώτη σελίδα του, Salvatores Dei (Ασκητική) γραμμένο με τον καθαρό στρογγυλό χαρακτήρα του Καζαντζάκη με κόκκινο μολύβι στο κέντρο της βιτρίνας που το φιλοξενεί.  Είναι ο πρόλογος και ο επίλογος της έκθεσης, τα λόγια του να ηχούν μέσα στους αιώνες για τον σκοπό της ζωής, ίσως και τον σκοπό της τέχνης: «Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή. Ταυτόχρονα με το ξεκίνημα κι ο γυρισμός. Κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος. Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή. Κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία».

Abraham Cruzvillegas Autoconstruccion Room, 2009 Εγκατάσταση αποτελούμενη από 15 μοναδικά γλυπτά Διαστάσεις μεταβλητές Installation view ©NikosMarkou & Ιωάννα Πανταζοπούλου R.E. Reconfigured Etiquette, 2012 Τραπέζια, καρέκλες, γυαλί, μαχαιροπίρουνα, αφρός υψηλής διόγκωσης, σύρμα, σίδηρος Διαστάσεις μεταβλητές Installation view ©NikosMarkou & Paul Chan My birds... trash... the future., 2004 Δικάναλη ψηφιακή βίντεο-εγκατάσταση διάρκεια 16 λεπτά κ αι 36 δευτερόλεπτα Έκδοση των 5 + 3 APs Διαστάσεις μεταβλητές Installation view ©NikosMarkou
Abraham Cruzvillegas Autoconstruccion Room, 2009  & Ιωάννα Πανταζοπούλου R.E. Reconfigured Etiquette, 2012  & Paul Chan My birds… trash… the future., 2004  ©NikosMarkou

 

Πληροφορίες: “Flying over the Abyss – Η Υπέρβαση της Άβυσσος” | 18/11/2016 – 29/01/2017 | Ωδείο Αθηνών

Σχετικά άρθρα: Ωδείο Αθηνών: Η ιστορία ενός εμβληματικού χώρου στην καρδιά της Αθήνας

Κεντρική φωτογραφία άρθρου: ©Νίκος Μάρκου

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.