Σ’ έναν τόπο που θυμίζει παιδικά καλοκαίρια στο Ξυλόκαστρο, μόλις μιάμιση ώρα από την Αθήνα, γεννήθηκε ένα νέο φεστιβάλ, το 1ο Φεστιβάλ Αριστοναύτες . Και είναι ωραίο, τολμηρό κι ελπιδοφόρο να ξεκινά κάτι νέο, πόσω μάλλον όταν αυτό το κάτι έχει να κάνει με τον πολιτισμό, αναγνωρίζοντάς τον ως σημαντικό κεφάλαιο για έναν τόπο και την εξέλιξή του. Το φεστιβάλ αποτελεί μία πρωτοβουλία του Δήμου σε συνεργασία με το ΝΠΔΔ «Ηλίας Κατσούλης» και το Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων Animasyros, το οποίο γνωρίζει πολύ καλά την περιφερειακή ανάπτυξη και τη σύνδεση του πολιτισμού με την ανάδειξη ενός τόπου και με την τοπική κοινωνία. Το όνομά του το πήρε από την αρχαία πόλη, στη θέση της οποίας βρίσκεται τώρα το Ξυλόκαστρο και στο λιμάνι της οποίας οι Αργοναύτες έκαναν στάση κατά την Αργοναυτική εκστρατεία.
Το πρόγραμμα, από τις 7 μέχρι τις 10 Ιουλίου, περιλάμβανε από λυρική βραδιά, με προεξέχουσα την Ελληνίδα μεσόφωνο, Αρτέμιδα Μπόγρη, μέχρι προβολές animation σε πλατείες του Ξυλοκάστρου και του Δερβενίου και από έκθεση και περφόρμανς φοιτητών της ΑΣΚΤ στην οικία του Άγγελου Σικελιανού στο υπέροχο δάσος του Πευκιά μέχρι περιβαλλοντικά εργαστήρια για παππούδες και εγγόνια και Εκπαιδευτικά Εργαστήρια Ψηφιακών Τεχνών στη Συκιά και στο Δερβένι, καθώς και συναυλία του Γιάννη Χαρούλη.
Μια σημαντική πρωτοβουλία ήταν το διήμερο ”Festivals Lab” με κεντρικό θεματικό άξονα την πολιτιστική δημιουργία και τους μετασχηματισμούς που προέκυψαν στην covid και post- covid εποχή αλλά και τις συνέργειες μεταξύ των πολιτιστικών φορέων. Στη συνάντηση συμμετείχαν στελέχη των: Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2023, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, Athens Open Air Film Festival, Ziria Festival, Loutraki Festival, Animasyros Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων, Electric Nights Festival, Samos Young Artists Festival, Primarolia Festival.
Εντυπωσιακή επίσης ήταν η παρουσία πολλών εθελοντών, νέων παιδιών από τον τόπο, που έμοιαζαν χαρούμενα και περήφανα. Γιατί ένα φεστιβάλ στην περιφέρεια, που σέβεται τα χαρακτηριστικά της, αλλά και δημιουργεί νέα ρεύματα, πετυχαίνει νομίζω κι αυτό: Να βγάλει τους ανθρώπους από τα αυτονόητα, να τους κινητοποιήσει και να τους κάνει πιο περήφανους γι’ αυτό που έχουν, που κάνουν ή που μπορούν να κάνουν.
Όπως σχολίασε ο δήμαρχος Ξυλοκάστρου-Ευρωστίνης, Βλάσης Τσιώτος: «Θεωρήσαμε ότι είχαμε ανάγκη ένα φεστιβάλ που θα συνδέσει την πολιτιστική και τουριστική ταυτότητα και θα ανανεώσει το στίγμα του δήμου, αναδεικνύοντας παράλληλα και την ιστορικότητα της περιοχής μας. Τέτοιες πρωτοβουλίες θεωρούμε ότι συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής και στην εξέλιξη ενός τόπου. Έχουμε στόχο να γίνει θεσμός και θα γίνει πιο συμμετοχικό, να ανήκει στον κόσμο και στους τοπικούς φορείς. Μια μεγάλη περιουσία είναι ήδη οι εθελοντές από τον τόπο που ανταποκρίθηκαν με χαρά στο κάλεσμα. Η δυναμική και οι χώροι υπάρχουν και θέλαμε να ξεκινήσουμε από καιρό, αλλά μας καθήλωσε η πανδημία – τώρα θα επιταχύνουμε. Έχουμε μια δημιουργική ομάδα με έμπνευση, που εξασφάλισε ένα πολύ καλό επίπεδο στην πρώτη μας προσπάθεια και είμαι σίγουρος ότι στο μέλλον θα κάνουμε ακόμα πιο όμορφα πράγματα».
Ο Βασίλης Καραμητσάνης, Πρόεδρος του Animasyros και συνδιοργανωτής του Φεστιβάλ Αριστοναύτες, συμπλήρωσε: «Έχοντας την τεχνογνωσία, προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε ένα πολιτιστικό γεγονός που θα αγγίζει συνολικά τον προορισμό. Προορισμός για μένα είναι πολιτισμός, τουρισμός, οικονομία και ορατότητα. Η φήμη δηλαδή ενός μέρους που μεταφράζεται σε επισκεψιμότητα, αλλά και στην αξία ενός μέρους κατά την επίσκεψη ή τη διοργάνωση. Μας ενδιαφέρει κυρίως η ποιοτική αναδιάρθρωση, η προστιθέμενη αξία.
Η αρχική μας σκέψη ήταν να διοργανώσουμε ένα ψηφιακό φεστιβάλ, αλλά οι επισκέψεις μας στον τόπο μας οδήγησαν στο να ανοίξουμε τη βεντάλια και να κάνουμε ένα πλέγμα δράσεων πιο πολυθεματικό και συμπεριληπτικό. Αναπροσαρμόσαμε παραδείγματα του Animasyros στην εδώ τοπικότητα, που είναι πολύ διαφορετική. Υπάρχουν εδώ άνθρωποι ανοικτών οριζόντων, δεκτικοί. Φέτος αγκάλιασαν το φεστιβάλ οι τοπικοί παράγοντες και φορείς, το κοινό και οι εθελοντές και του χρόνου θα ανοίξουμε στο τοπικό καλλιτεχνικό δυναμικό. Ένα ακόμη στοίχημα είναι να έρθουν οι διαφορετικοί τόποι μέσα στον δήμο σε μια ισορροπία. Υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες προοπτικές για το μέλλον».
Θα σταθώ παραπάνω στις διήμερες εργασίες του Festivals Lab, το οποίο ήταν ειλικρινές και πλούσιο σε συμπεράσματα (μπορείτε να το παρακολουθήσετε και μέσω της σελίδας των Αριστοναυτών στο Facebook). Τόσο τα περιφερειακά φεστιβάλ όσο και οι κεντρικοί φορείς, κατέθεσαν τις εμπειρίες τους, συχνά αντικρουόμενες, σε σχέση με την πανδημία και την ψηφιακή τέχνη, αλλά και τις συνέργειες.
Εντυπωσιακή καταρχήν είναι η δουλειά που μας παρουσίασαν πολλά περιφερειακά, δραστήρια φεστιβάλ: Μάθαμε για το Ziria Music festival, τη μετεξέλιξη μιας αυτοσχέδιας μουσικής γιορτής στον μυθικό τόπο γέννησης του Ερμή, στο Χιονοδρομικό Κέντρο Ζήρειας σε υψόμετρο 1.500 μ., με τις υπέροχες μουσικές του. Ενημερωθήκαμε για τις δράσεις του Samos Young Artists festival και την ιεροτελεστία της συναυλίας, το echo rising stars, την ανάπλαση οικισμού στο νησί, τη δημιουργία στούντιο μελέτης και ηχογραφήσεων για καλλιτέχνες όλη τη χρονιά. Το Φεστιβάλ Λουτρακίου που εμπλέκει μουσικά δεκάδες παιδιά, με συναυλίες, παραγωγή ντοκιμαντέρ, ακόμα και μουσικές παραστάσεις σε πόλεις όπως η Βιέννη τον ερχόμενο Σεπτέμβρη, αλλά και το Festivart, επίσης στο Λουτράκι, με εκπαιδευτικά εργαστήρια, τις εκθέσεις και την ερευνητική πλατφόρμα του.
Το Electric Nights Festival γεννήθηκε ουσιαστικά μέσα στην πανδημία, με ζωντανή ηλεκτρονική μουσική, με πολλά χειροποίητα μουσικά όργανα, με το Koumaria Residency, με συμπράξεις με ομάδες χορού και με webradio. Το Primarolia festival, που πήρε τ’ όνομά του από τα ταξίδια της μαύρης σταφίδας στα ευρωπαϊκά λιμάνια και ξεκίνησε στο Αίγιο το 2019 και το οποίο συνδυάζει τέχνη και ιστορία, ιστορική έρευνα και προφορική ιστορία, σε συνεργασία μεταξύ άλλων με το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλίας, ενώ δημιουργεί και τη βάση δεδομένων Prima.
Το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους που φέρνει, όπως ειπώθηκε χαρακτηριστικά, την κάμερα στο ύψος των παιδιών, με τα διαγωνιστικά του τμήματα, τις παραγωγές, τα εργαστήρια, τις προβολές του, το οποίο απέκτησε μεγαλύτερη ορατότητα μέσα στην πανδημία, με την πλατφόρμα του, σε όλο τον κόσμο (είναι χαρακτηριστικό, ότι το 25% των παιδιών στα ψηφιακά εργαστήρια προέρχονταν από πόλεις που δεν είχαν καν κινηματογράφο). Το Animasyros Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων με το καλλιτεχνικό κινηματογραφικό του πρόγραμμα, τα εκπαιδευτικά προγράμματα σε ένα ευρύ φάσμα, το αρχειακό υλικό που έχει δημιουργηθεί και τη διεύρυνση των δράσεων μέσω και της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Animation.
Πολλά ήταν τα συμπεράσματα και η τροφή για σκέψη από τις συζητήσεις που έγιναν στο Lab: Το βασικό ερώτημα είναι τι κάνει ο άνθρωπος και η τέχνη σε στιγμές κρίσης, όπως η πανδημία. «Η Τέχνη είναι κρίση από μόνη της», ανέφερε ο σκηνοθέτης Μιχαήλ Μαρμαρινός, καλλιτεχνικός διευθυντής της Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2023. «Έχουν βρεθεί φαντασμαγορικές, ελκυστικές λύσεις, αλλά φοβάμαι μη σπρωχτούν τα πράγματα σε μια τηλεοπτική απομόνωση. Αυτό που βλέπεις, να γίνεται πάρεργο κι όχι έργο. Δεν είναι ίδιο το να πάρεις το κορμάκι σου, να βρεις κι άλλους ανθρώπους, να δεις μια παράσταση και μάλιστα να σιωπήσεις».
Στο ίδιο πνεύμα μίλησε και ο Λουκάς Κατσίκας, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας και του Athens Open Air Film Festival, με αγωνία για το πώς θα διασωθεί, πλέον, ο κινηματογράφος: «Είμαι προσωπικά γνήσιος ”ακτιβιστής” της φυσικής παρουσίας στα σινεμά και της μεγάλης οθόνης. Το σινεμά υποφέρει από streaming και downloading. Οφείλουμε, περισσότερο από ποτέ, να προστατεύσουμε την εμπειρία της θέασης από τη συνήθεια του καναπέ και του κρεβατιού. Υπάρχει ανάγκη συνύπαρξης στην αίθουσα και σωστής, ποιοτικής θέασης. Χρειάζεται το πολιτιστικό έργο να προστατεύεται και να παρουσιάζεται σωστά».
Φεστιβάλ που πραγματοποιούνται στην περιφέρεια, όπως το Animasyros ή η Ολυμπία αύξησαν τους θεατές τους και απλώθηκαν σε κοινό απ’ όλο τον κόσμο. Άλλοι φορείς, δημιούργησαν πλατφόρμες κι έκαναν προγράμματα, συνειδητοποίησαν όμως παράλληλα, πόσο το αρχειακό υλικό που υπάρχει στο θέατρο, είναι ακατάλληλο για θέαση σε οθόνες και η μετάδοσή του θα ήταν προσβλητική για τους καλλιτέχνες. Έτσι για παράδειγμα το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά υλοποιεί πρόγραμμα ΕΣΠΑ για μόνιμο εξοπλισμό και χειριστή για live streaming και μαγνητοσκόπηση των παραστάσεων. Άλλα σοβαρά ζητήματα που προκύπτουν είναι τα πνευματικά δικαιώματα και οι αμοιβές των καλλιτεχνών από τις διαδικτυακές μεταδόσεις. Εκτενώς συζητήθηκε το θέμα των συνεργειών. Απαραίτητες, γιατί, όπως ανέφερε η Έλλη Ρουμπέν από το Φεστιβάλ Λουτρακίου, ο ένας μπορεί να πάει μακριά, αλλά η ομάδα μπορεί να πάει πολύ πιο μπροστά. Για όλους τους παρευρισκόμενους φορείς οι συνέργειες είναι απαραίτητο συστατικό επιτυχίας, διεύρυνσης ή και επιβίωσης.
«Είναι στο DNA μας οι συνέργειες», τόνισε ο Αλέξης Καραϊσκάκης Νάστος, καλλιτεχνικός διευθυντής του Samos Young Artists Festival και ανέφερε, μεταξύ άλλων, τη συνεργασία με τοπικούς πολιτιστικούς συλλόγους, με ωδεία, με δήμους και με συγγενή φεστιβάλ, αλλά και τη δυνατότητα να εξάγουν και να ανταλλάσσουν συναυλίες, οι οποίες κανονικά γίνονται μόνο μια φορά. «Βέβαια βλέπουμε και μια απαξίωση, για την οποία συχνά φταίνε και οι ίδιοι οι οργανισμοί, γιατί δεν ανοίγουν τις πόρτες τους στους καλλιτέχνες. Υπάρχουν καλλιτέχνες που έχουν φτάσει σε τελικούς μεγάλων διεθνών οργανισμών και δεν απαντώνται τα μέιλ τους».
«Δεν έχουμε κουλτούρα συνεργασιών και είμαστε καχύποπτοι», σημείωσε ο Λευτέρης Γιοβανίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά. «Έχουμε υπογράψει τρία μνημόνια συνεργασίας με φορείς, όμως στην πράξη δεν συνεργαστήκαμε τελικά. Χρειάζεται να δούμε παραδείγματα και από το εξωτερικό. Αυτή η στάση χτίζεται από την Πολιτεία, όταν είμαστε ακόμα νήπια». Και συνέχισε: «Είμαστε μετρημένοι, χρειάζεται να πολεμήσουμε για ν’ αποκτήσουμε κοινό. Μόνο το 10% των επισκεπτών του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά είναι Πειραιώτες».
«Να μάθουμε να συνεργαζόμαστε», ζητά και ο Θανάσης Αποστολόπουλος, αν. καλλιτεχνικός διευθυντής του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών. Το Μέγαρο επίσης δεν είχε παράδοση συνεργειών, κυρίως λόγω του πλαισίου του, αλλά η κρίση τελικά βοήθησε.
«Πολλά προβλήματα με καλλιτέχνες και ορχήστρες λύθηκαν χάρη στις συμβάσεις που έγιναν και ξεκαθάρισαν το τοπίο», σημείωσε ο κ. Αποστολόπουλος. «Τώρα πολλά σχήματα κάνουν τις πρόβες τους στο Μέγαρο, εν είδει residency, ξεκινάμε συνεργασίες για το άνοιγα του Μεγάρου στην πόλη, κάνουμε ακροάσεις για ν’ ανακαλύψουμε μουσικά συγκροτήματα τζαζ και έθνικ».
Οι Νύχτες Πρεμιέρας κάνουν ευρείες συνεργασίες με πολλούς φορείς, όπως πρόσφατα και με την Ελευσίνα 2023, ωστόσο κάποιες από αυτές τελικά δεν συνεχίζονται, καθώς βρίσκουν γραφειοκρατικά εμπόδια, όπως το πρόγραμμα για τα ακριτικά νησιά ή το πρόγραμμα «Πρώτη ώρα σινεμά» στα σχολεία, που έχει παγώσει.
Όπως είπε η Μαρία Ανεστοπούλου, διευθύντρια του Animasyros και συνδιοργανώτρια του Φεστιβάλ Αριστοναύτες: «Μας ενδιέφερε να εκπροσωπηθούν στο Festivals Lab τοπικοί και περιφερειακοί φορείς, αλλά και κεντρικοί οργανισμοί, οι οποίοι μπορεί να διοργανώνουν φεστιβάλ ίσως ως παράπλευρη δραστηριότητα. Θέλαμε επίσης να εκπροσωπηθούν κατά το δυνατόν όλες οι τέχνες. Το Lab ανέδειξε όλα αυτά που είμαστε, που έχουμε ή δεν έχουμε, τις δυσκολίες και ευκολίες της συνεργασίας. Ανέδειξε επίσης μια δυναμική των συνεργαζόμενων φορέων σε ένα θεσμό. Κι αυτό που προέκυψε είναι ότι δεν ήρθαν μόνο για να μιλήσουν, αλλά και για να δουν πώς μπορούν να συνεισφέρουν δημιουργικά σε ένα φεστιβάλ».
Μια ακόμα ωραία στιγμή του φεστιβάλ ήταν τα εγκαίνια της έκθεσης ”Nouveau Regime” στην Οικία Σικελιανού υπό τους ήχους της άρπας της Clio K, που με πολύ ατμοσφαιρικό τρόπο έδεσε την κλασική μουσική με έθνικ, τζαζ και ανατολίτικους ήχους. 17 φοιτητές και φοιτήτριες της ΑΣΚΤ «ανακατέλαβαν» την πάνω από 100 ετών κατοικία του Άγγελου Σικελιανού και της Εύας Πάλμερ, αφηγούμενοι τις δικές τους σύγχρονες ιστορίες προσεγγίζοντας δημιουργικά το παρόν και το παρελθόν.
«Τα παιδιά επισκέφθηκαν την οικία και σχεδίασαν τα έργα τους προσαρμοσμένα στο χώρο και την ιστορία του», μου εξήγησαν οι υπεύθυνοι καθηγητές της ΑΣΚΤ. «Ο χώρος είναι πολύ σημαντικός και ήταν στοίχημα να μην ”καταπιεί” τα έργα. Τα παιδιά χαίρονται κάθε ευκαιρία εξωστρέφειας όπου συμμετέχουν. Εδώ στο φεστιβάλ είδαν πώς διοργανώνεται μια κανονική έκθεση, όπως θα έπρεπε να είναι και όχι με τον καλλιτέχνη να πληρώνει για συμμετέχει, όπως συχνά γίνεται».
Τους ρωτάω για την τέχνη και τη διδασκαλία της εν καιρώ πανδημίας: «Αν δεν ήμασταν καλλιτέχνες, πώς θα τη βγάζαμε καθαρή; Στην καραντίνα τα παιδιά αναγκάστηκαν να βρουν εναλλακτικά, φτωχά υλικά, μικρότερους χώρους, κυρίως τα δωμάτιά τους, και με ένα μολύβι ή κάρβουνο έβγαλαν εξαιρετικά έργα. Αυτή η ”οικονομία” τους έκανε τελικά καλό».
Ο Βασίλης Καραμητσάνης διηγείται ορισμένες στιγμές από το φεστιβάλ που τον συγκίνησαν ιδιαίτερα: Μια γιαγιά που έφερε το εγγόνι της σε εργαστήριό μας στο νυν ειδικό σχολείο στη Συκιά, ένα υπέροχο κτήριο του 1927, όπου είχαν φοιτήσει, όταν ήταν ακόμη γενικό σχολείο, η ίδια και όλη η οικογένειά της. «Είναι ενδεικτικό του πώς λειτουργεί ο πολιτισμός, ως ένα εργαλείο ανακλητικό της μνήμης για διατήρηση και εμπλουτισμό περιεχομένου των πραγμάτων…». Το πόσο προσηλωμένος ήταν ο κόσμος στη λυρική βραδιά με όπερα στην πλατεία Αγίου Βλασίου, όπου κανονικά παίζουν δημοτικά και λαϊκά τραγούδια.
Το festivals lab όπου οι φορείς συνδέθηκαν τόσο ουσιαστικά. «Η δύναμη είναι οι άνθρωποι, όπως έλεγε και ο Ηράκλειτος που τον αγαπώ πολύ. Οι εξωγενείς παράγοντες, είτε αυτό είναι θεός ή φύση, θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Η ζωή είναι ό,τι κάνουμε εμείς, τώρα, με τις δικές μας δυνάμεις και με την υπέρβαση αυτών. Ακόμα κι αν δεν μπορούμε πάντα να επηρεάσουμε, έχει σημασία να παλεύουμε για τον παράγοντα άνθρωπο».
Ευχόμαστε λοιπόν οι Αριστοναύτες να βρήκαν το λιμάνι τους στο Ξυλόκαστρο και να συνεχίσουν δυναμικά την εκστρατεία του πολιτισμού.
