Ας ρίξουμε μια ματιά σε ορισμένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν αυτό το καλοκαίρι, προειδοποιώντας όμως για το εξής: Τα παρακάτω βιβλία είναι ιδανικά για έναν σκεπτόμενο αναγνώστη, ενεργοποιούν τον στοχασμό και την ενσυναίσθηση, αλλά δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση αυτό που αποκαλούμε «βιβλίο για παραλία», δηλαδή κάποιο χαλαρό και εύπεπτο αστυνομικό που δεν απαιτεί και πολλά από την φαιά μας ουσία για τις ώρες της ηλιοθεραπείας. Όποιος επιθυμεί κάτι τέτοιο, τότε ας επιλέξει το πιο πρόσφατο βιβλίο οποιουδήποτε συγγραφέα με σκανδιναβικό επώνυμο, λογικά θα το βρει και στο σούπερ μάρκετ. Πάμε λοιπόν:
Άλι Σμιθ | «Άνοιξη» από τις εκδόσεις Καστανιώτη
Το τρίτο μέρος του μοναδικής έμπνευσης εποχικού κουαρτέτου της εξαιρετικής Σκωτσέζας πεζογράφου, συνεχίζει το πολύ φιλόδοξο και δύσκολο έργο της αποτίμησης και αποτύπωσης της κοσμογονίας των τελευταίων ετών σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Από το 2016 έως το 2020 η Σμιθ αποπειράθηκε να προλάβει να γράφει ένα μυθιστόρημα τον χρόνο και να μπορέσει να χωρέσει τα πάντα μέσα σε αυτή την τριλογία πιάνοντας τον παλμό της εποχής: Brexit, κλιματική αλλαγή, metoo, Τραμπ, πανδημία, μεταναστευτικό. Το αποτέλεσμα είναι άνισο, ελαττωματικό, γεμάτο ανισορροπίες, κάτι που είναι εντελώς λογικό αν αναλογιστεί κανείς τον ελάχιστο χρόνο για επεξεργασία και το ότι η Σμιθ κυνηγούσε μανιασμένα κάθε εξέλιξη σε μια τόσο πυκνή χρονικά περίοδο. Όμως είναι ένα πολύ ευγενές, φιλόδοξο και πρωτότυπο εγχείρημα στο οποίο επιχειρεί να εντάξει τα πάντα σε μια αφηγηματική μυθολογία, σε ένα πλαίσιο που οριοθετείται από την τέχνη. Όπως και στα προηγούμενα δύο έργα υπάρχουν οι ίδιες σταθερές (η αφηγηματική σπονδυλική στήλη ενός λιγότερο γνωστού σαιξπηρικού έργου, ένας χαρακτήρας που σαν ξωτικό από το πουθενά ρίχνει φως και ενεργοποιεί λησμονημένες ανθρώπινες συμπεριφορές, μια εικαστική καλλιτέχνιδα στο υπόβαθρο, μη γραμμική χρήση του χρόνου).
Μερικά επιχειρήματα ίσως αποδίδονται κάπως μονοδιάστατα και κάποιες συνθήκες να παρουσιάζονται υπεραπλουστευμένες, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Σμιθ έχει και πάλι πετύχει τον στόχο της κάτω από αυτές τις πιεστικές συνθήκες της αληθινής ζωής που τρέχει. Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε να κάνουμε με την απροσδόκητη διασταύρωση ενός καταθλιπτικού εβδομηντάρη τηλεοπτικού σκηνοθέτη που πενθεί τον χαμό της καλύτερης φίλης του, μιας νεαρής εργαζόμενης σε κέντρο κράτησης μεταναστών και μιας δωδεκάχρονης προσφυγοπούλας. Οι διάλογοι ιδιαίτερα ανάμεσα στην Πάντι και τον Ρίτσαρντ είναι υπέροχοι.
Τζιόρτζιο Μπασάνι | «Το μυθιστόρημα της Φεράρας» από τις εκδόσεις Gutenberg
Σύμφωνοι, μια συλλογή από διηγήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα που αποτυπώνουν τη ζωή σε μια επαρχιακή ιταλική πόλη κατά την περίοδο του φασισμού, με ιδιαίτερη έμφαση στην άνοδο του αντισημιτισμού δεν αποτελεί χαλαρό καλοκαιρινό ανάγνωσμα. Όμως το ύφος του σημαντικού Ιταλοεβραίου συγγραφέα είναι νοσταλγικό, τρυφερό, προσιτό και απευθύνεται με γλυκύτητα στον αναγνώστη. Το «Μυθιστόρημα της Φεράρας» ουσιαστικά αποτελεί το σύνολο των γραπτών του Μπασάνι γύρω από την μπολιασμένη από αναγεννησιακή ιστορία πόλη της Φεράρα, κοντά στην Μπολόνια.
Ο ανώνυμος αφηγητής, ο ίδιος ο Μπασάνι, περιγράφει τη ζωή διαφόρων κατοίκων της πόλης τις δεκαετίες του είκοσι και του τριάντα, αναπολώντας την παιδική και νεανική του ηλικία, διαμορφώνοντας έτσι ένα αφηγηματικό μωσαϊκό που δίνει ένα ειλικρινές και διαυγές πορτρέτο μιας ιταλικής πόλης και του τρόπου που το φασιστικό κόμμα ρίζωσε στην ιταλική κοινωνία, ενώ οι εβραϊκής καταγωγής πολίτες άρχισαν σταδιακά να περιθωριοποιούνται.
Προτείνω τον πρώτο τόμο της δίτομης έκδοσης που περιλαμβάνει το κλασικό μυθιστόρημα «Ο Κήπος των Φίντσι-Κοντίνι», που έχει σαν επίκεντρο μια αριστοκρατική εβραϊκή οικογένεια και του υπέροχου παλάτσο της, αλλά και την υπέροχη νουβέλα «Τα Χρυσά Γυαλιά», η οποία αποτελεί την σπαρακτική ιστορία του ευαίσθητου και καλλιεργημένου ομοφυλόφιλου γιατρού Φαντιγκάτι, ο οποίος σταδιακά εξοστρακίζεται από την τοπική κοινωνία, ένας εξοστρακισμός που παραλληλίζεται με την περιθωριοποίηση της εβραϊκής κοινότητας. Άσε δε που αν πάρει κανείς μαζί του και τους δύο τόμους των συνολικά χιλίων διακοσίων σελίδων, δεν θα χρειάζεται να ψάχνει για πέτρες να κρατάνε την πετσέτα στην άμμο.
Μέριλιν Ρόμπινσον | «Τζακ» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο
Η διαφυλετική σχέση ενός άσωτου υιού καλβινιστή ιεροκήρυκα και μιας έγχρωμης δασκάλας στο Σεν Λιούις του 1950 είναι το τελευταίο κεφάλαιο της εκπληκτικής σειράς μυθιστορημάτων που ξεκίνησε με το Γκίλιαντ. Στην προκειμένη περίπτωση, επίκεντρο του μυθιστορήματος επιτέλους είναι ο ίδιος ο Τζακ, ο οποίος στα προηγούμενα βιβλία περιγραφόταν μονάχα μέσα από τα μάτια των άλλων, αν και ο ίδιος αποτελούσε από πολλές απόψεις το νοηματικό πυρήνα των εξελίξεων.
Η Ρόμπινσον είναι όπως πάντα εξαιρετική, μία από τις σπουδαιότερες πεζογράφους της εποχής μας, που με την στοχαστική της απλότητα και ευαισθησία, τη γνωστή της θεματική επιμονή στην θεολογία, δημιουργεί το δικό της ηθικό πεδίο βαρύτητας. Η αρχική σκηνή της γνωριμίας του μετέπειτα ζευγαριού σε ένα κοιμητήριο είναι ένα από τα πιο αυθεντικά ρομαντικά αποσπάσματα που έχω διαβάσει ποτέ, και με αυτό δεν εννοώ τη συρραφή από φτηνά κλισέ που συνήθως περνιούνται για «ρομαντισμό», αλλά κάτι βαθύτατα ειλικρινές και ανθρώπινο. Όποιος δεν έχει διαβάσει ποτέ κάποιο από τα αριστουργηματικά μυθιστορήματα της σειράς Γκίλιαντ της Ρόμπινσον (Γκίλιαντ, Στο Σπίτι, Λάιλα και τώρα Τζακ) ας μην ανησυχεί. Το μυθιστόρημα διαβάζεται και αυτόνομα.
Α. Σ. Μπάιατ | «Εμμονή» από τις εκδόσεις Πόλις
Αυτή η επανέκδοση σε νέα μετάφραση και με νέο τίτλο του βραβευμένου με το Μπούκερ του 1990 σύγχρονου κλασικού μυθιστορήματος της Μπάιατ και πάλι εκ πρώτης όψεως δεν φαντάζει σαν το ιδανικό βιβλίο για χαλάρωση: ένα εκτενές όσο και υβριδικό έργο με στοιχεία ιστορικού μυθιστορήματος επιστολικής μορφής, φιλολογικής περιπέτειας αναζήτησης, σάτιρα γύρω από τις αγκυλώσεις των σύγχρονων πανεπιστημιακών ηθών, βικτωριανή βιογραφία, ρομάντζο.
Η πλοκή αφορά την αναζήτηση από πλευράς δύο ακαδημαϊκών της κρυφής σχέσης ανάμεσα σε δύο βικτωριανούς ποιητές, τον Ράντολφ Χένρι Ας και την Κρίσταμπελ ΛαΜοτ. Παρά τις υπερβολικά πολλές σελίδες ποίησης, είναι αξιοθαύμαστο το πώς η Μπάιατ έπλασε ένα τόσο αληθοφανές βικτωριανό λογοτεχνικό σύμπαν, δημιουργώντας από την φαντασία της δύο ιδιόμορφους Βρετανούς ποιητές του δέκατου ένατου αιώνα των οποίων η ποίηση μοιάζει απολύτως πραγματική (και είναι, ως ένα βαθμό). Ακόμη πιο ενδιαφέρον όμως είναι ο τρόπος που η Μπάιατ χειρίζεται την εξαιρετικά συμμετρική δομή του έργου της, αντανακλώντας την πλοκή του δέκατου ένατου αιώνα με αυτή του παρόντος, και αντιπαραθέτοντας δύο έρωτες. Η Μπάιατ με ιδιαίτερη ευαισθησία και ευφυία δημιουργεί ένα έξυπνο διανοητικό παιχνίδι που θέτει ερωτήματα γύρω από τους ρόλους των δύο φύλων και την διαχρονική αξία της τέχνης.
Ντέιμον Γκάλγκουτ | «Η Υπόσχεση» από τις εκδόσεις Διόπτρα
Το βραβευθέν με το Μπούκερ του 2021 μυθιστόρημα του Νοτιοαφρικανού Ντέιμον Γκάλγκουτ είναι ένα κομψοτέχνημα αφηγηματικής ευρηματικότητας. Κάθε κεφάλαιο εκτυλίσσεται περίπου κάθε δέκα χρόνια και αφορά τον θάνατο ενός μέλους μιας λευκής οικογένειας έξω από την Πραιτόρια. Με αυτό τον τρόπο ο Γκάλγκουτ μας ταξιδεύει στην σπαρακτική και ενοχική σύγχρονη ιστορία μιας βασανισμένης χώρας: από το απαρτχάιντ της δεκαετίας του ογδόντα μέχρι την διαφθορά και την τυφλή βία του παρόντος, το μυθιστόρημα αποτελεί μια φούγκα, ένα δεξιοτεχνικό αφηγηματικό ντόμινο με ολοκληρωμένους χαρακτήρες. Ο Γκάλγκουτ δείχνει σημάδια ενός μεγάλου, διεθνούς εμβέλειας σύγχρονου συγγραφέα ο οποίος, ώριμος και κατασταλαγμένος ως προς την φωνή του, ξεδιπλώνει ένα αφήγημα που προκαλεί πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης.
