«Πού πάει η μουσική όταν δεν την ακούμε πια;», το αγαπημένο κυριακάτικο ραδιοφωνικό “soundtrack” του Καραμαγγιώλη, ήταν το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο μυαλό, όταν έμαθα για τη νέα έκθεση του Potential Project. Κι αυτό γιατί το ΕΝΘΥΜΙΟ, όπως τιτλοφορείται, πραγματεύεται και πειραματίζεται με τις ιδέες των έργων τέχνης που δεν έγιναν ποτέ πραγματικότητα, έμειναν ανολοκλήρωτες, στα χαρτιά, στο μυαλό χωρίς να λάβουν υλική υπόσταση. Ή μήπως τελικά μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αυτές οι ιδέες έχουν τη δική τους ζωή;
Πού πάνε οι ιδέες λοιπόν, όταν δεν πραγματοποιούνται; Ας πάρουμε όμως την ιστορία από την αρχή της, η οποία είναι και η ιστορία του Potential Project, όταν ξεκίνησε στις αρχές του 2019 η καλλιτεχνική αυτή πρωτοβουλία και όπου για ένα χρόνο 25 καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και θεωρητικοί πήραν μέρος σε έναν κύκλο συζητήσεων για την αυτονομία της ιδέας του έργου τέχνης και την έννοια του απραγματοποίητου. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας τώρα είναι η έκθεση ΕΝΘΥΜΙΟ, ως υπενθύμιση της σημασίας της ιδέας, παρουσιάζοντας 75 πανομοιότυπους σφραγισμένους λευκούς κύβους, μέσα στους οποίους έχουν τοποθετεί 75 ιδέες για πιθανά έργα τέχνης, με το περιεχόμενό τους να παραμένει μυστικό.
Οι επιμελητές της έκθεσης-πείραμα, όπως την αποκαλούν, η Καρολίνα Αλειφεροπούλου και ο Δημήτρης Γεωργακόπουλος, μου αναφέρουν σχετικά: «Το εκθεσιακό κομμάτι του ΕΝΘΥΜΙΟΥ αποτελεί πρόκληση επιμελητικά, γιατί η διαδρομή είναι κυρίως νοητή και η εμπειρία των επισκεπτών εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο θα εμπλακούν – ή που θα τους πείσουμε να εμπλακούν – με το έργο συνολικά».
Σ’ αυτό το συλλογικό καλλιτεχνικό εγχείρημα με τα επαναλαμβανόμενα, αγνώστου περιεχομένου, λευκά κουτιά ως δοχεία ιδεών και τα κέλυφή τους να λειτουργούν αινιγματικά στο μυαλό, για το τι να βρίσκεται μέσα τους, ποιες ιδέες εγκιβωτίζονται και δεν μας αποκαλύπτονται· σε αυτό, λοιπόν, το εννοιολογικό παιχνίδι μυαλού και όχι μόνο, μας προσκαλεί το ΕΝΘΥΜΙΟ και οι επιμελητές μιλούν για τα χαρακτηριστικά της έκθεσης, τα απραγματοποίητα έργα και τους λευκούς κύβους γεμάτους κρυμμένες ιδέες:
Ποια η ιστορία πριν το ΕΝΘΥΜΙΟ παρουσιαστεί με αυτή τη μορφή; Τι θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τελικά τώρα;
Δ. Γ.: Η ιστορία που βρίσκεται πίσω από το ΕΝΘΥΜΙΟ είναι η ιστορία του Potential Project, μιας καλλιτεχνικής πρωτοβουλίας που ξεκίνησε στις αρχές του 2019. 25 καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες και θεωρητικοί προσκλήθηκαν να πάρουν μέρος σε μια συζήτηση με σταθερές εβδομαδιαίες συναντήσεις που κράτησαν έναν χρόνο. Ο κύκλος των συζητήσεων που ακολούθησε είχε να κάνει με το δυνητικό, το ενδεχόμενο και το απραγματοποίητο σαν έννοιες και λέξεις που αφορούν τη σύγχρονη σκέψη. Θέλαμε να δημιουργήσουμε ένα χώρο που μέσα του οι ιδέες παίζουν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία ενός έργου και η διαδικασία της συζήτησης δημιουργεί το ευνοϊκό εκείνο περιβάλλον που αυτές χρειάζονται για να γεννηθούν.
Ο αντι-ακαδημαϊκός χαρακτήρας των συζητήσεων απελευθέρωσε τους συμμετέχοντες από καινοφανείς θεωρητικές προσεγγίσεις και ανέδειξε τις πιο ιδιοσυγκρασιακές και εμμονικές πτυχές τους. Η συνέχεια του εγχειρήματος αυτού ήταν μια σειρά εκθέσεων-διατυπώσεων που αφορούσαν τις θεματικές που αναπτύχθηκαν στο τραπέζι των συζητήσεων. Το ΕΝΘΥΜΙΟ είναι μία από τις εκθέσεις που γεννήθηκαν σαν ιδέες μέσα από τη διαδικασία αυτή. Είναι μια ιστορία που γνωρίζουμε όλοι προσωπικά και αφορά τις εμμονές, τα μυστικά και όλα εκείνα που δεν προορίζονται για να αποκαλυφθούν. Μια τέτοια ιστορία προτείνει μια θέση στην οποία καθοριζόμαστε περισσότερο από τα μυστικά μας παρά από τον εαυτό που συνειδητά παρουσιάζουμε προς τα έξω.
Το ΕΝΘΥΜΙΟ επιλέγει την απόκρυψη. Ωστόσο διατηρεί τα χαρακτηριστικά μιας έκθεσης, ενώ την ίδια στιγμή τα εκτεθειμένα αντικείμενα (75 λευκά κουτιά) δεν είναι παρά κελύφη που χωρίς το κρυμμένο περιεχόμενό τους είναι αντικείμενα άνευ νοήματος. Όσο τα κελύφη αυτά προστατεύουν το περιεχόμενό τους, λειτουργούν σαν δοχεία ιδεών παραμένοντας αινιγματικά και τροφοδοτώντας τη φαντασία.
Γιατί επιλέχθηκε ο λευκός κύβος για τον εγκιβωτισμό των καλλιτεχνικών ιδεών;
Δ. Γ.: Ο εγκιβωτισμός των καλλιτεχνικών ιδεών επιλέχθηκε να γίνει μέσα σε ένα λευκό κύβο από πλέξιγκλας διαστάσεων 20 x 20 x 20cm. Το λευκό χρώμα και το υλικό που είναι φτιαγμένος ο κύβος είναι ό,τι πιο κοντά σε κάτι που μοιάζει να μην έχει υλικότητα. Ο κύβος παραπέμπει σε στερεοτυπικές αντιλήψεις πλατωνικής προέλευσης περί καθαρής και αφηρημένης σκέψης. Ωστόσο το άγνωστο περιεχόμενό του, προϊόν της σκέψης των συμμετεχόντων, βρίσκει ιδανικό σπίτι στον λευκό κύβο, ενώ η διαφορετική φύση του μοιάζει να αποδομεί την απόλυτη γεωμετρία του κύβου.
Κ.Α.: Πράγματι το άσπρο κουτί ήταν η καλύτερη λύση για ένα έργο που θέλαμε να δηλώνει πως κρύβει το περιεχόμενό του. Η απλότητα και καθαρότητα του υλικού και του χρώματός του κάνουν το κουτί όσο πιο μη χαρακτηριστικό γίνεται, ένα επαναλαμβανόμενο, βαρετό σχεδόν αντικείμενο. Έλα όμως που μόνο τέτοιο δεν είναι! Όσο basic και να μοιάζει εξωτερικά, κάθε κουτί είναι απολύτως μοναδικό γιατί περιέχει μία μοναδική πρόταση, μία ξεχωριστή ιδέα κάποιας /-ου από εμάς. Είναι έτσι παράδοξο γιατί μοιάζει αγνό απέξω, αλλά ποιος ξέρει τι συμβαίνει στο εσωτερικό του;
Μιλήστε μας για τον μη χώρο του Hans Ulrich Obrist στην ιστορία της τέχνης όπως το αποκαλεί “a reservoir of ideas”, στο οποίο βασίζεται και εμπνέεται το ΕΝΘΥΜΙΟ που παρουσιάζετε.
A.: Ο Obrist είναι γνωστός για την προσωπική του εμμονή με το ζήτημα των unrealised projects, των ιδεών και έργων εκείνων δηλαδή που δεν έχουν πραγματοποιηθεί, που οι καλλιτέχνες θα ήθελαν να έχουν κάνει αλλά για διάφορους λόγους δεν έκαναν. Όπως κάποια αρχιτεκτονικά σχέδια για κτήρια που δεν χτίζονται ποτέ, έτσι και τα πρότζεκτς αυτά μένουν στη φάση του σχεδίου, στη σφαίρα της ιδέας.
Μας άρεσε η σκέψη ενός ρεζερβουάρ πολλών τέτοιων ιδεών και φανταστήκαμε ένα “μέρος” το οποίο αυτές ενοικούν, έναν μη τόπο όπως αναφέραμε όπου υπάρχουν όλα αυτά τα απραγματοποίητα έργα. Σαφώς αυτές οι εικόνες είναι περισσότερο ποιητικές και ίσως κυρίως ασκούν τη φιλοσοφική φαντασία και περιέργειά μας καθώς δεν ξέρουμε ακριβώς τι να κάνουμε με το γεγονός ότι κάποια πράγματα πριν υπάρξουν ακόμα υπάρχουν ως ιδέες και τι σημασία έχει αυτό. Επειδή όμως στο Potential Project ασχοληθήκαμε πολύ με το κομμάτι των δυνάμει έργων και των ιδιοσυγκρασιακών, εμμονικών ιδεών είναι για μας απείρως ελκυστικό να συζητήσουμε και για το απραγματοποίητο.
Η συγγένεια με τη σχετική δουλειά του Obrist σαφώς υπάρχει και το ζήτημα αποτελεί μία από τις θεματικές που θίγει το ΕΝΘΥΜΙΟ ως έργο που εσωκλείει ιδέες που δεν έχουν πραγματοποιηθεί. Μάλιστα, στο πλαίσιο της έκθεσης έχουμε διοργανώσει ένα βράδυ με ανοιχτές για το κοινό ομιλίες γύρω από το απραγματοποίητο με τον γενικό τίτλο Unrealised, όπου θα μιλήσουν οι προσκεκλημένες επιμελήτριες Νάντια Αργυροπούλου και Ξένια Καλπακτσόγλου, καθώς και ο συνιδρυτής του MoRE Museum of refused and unrealised art projects και ιστορικός τέχνης Μarco Scotti (IT).
Τι κρύβει το ΕΝΘΥΜΙΟ στους λευκούς κύβους του;
Δ. Γ. : Τα 25 άτομα που προσκαλέστηκαν το 2019 στο τραπέζι των συζητήσεων είναι εκείνα που συμμετέχουν και στο συλλογικό έργο ΕΝΘΥΜΙΟ. 75 πανομοιότυποι λευκοί κύβοι, χωρίς κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μοιράστηκαν σε όλες και όλους με την προτροπή να χρησιμοποιηθούν ως δοχεία ιδεών που θα σφραγιστούν κρατώντας το περιεχόμενό τους μυστικό. Μέσα σε κάθε σφραγισμένο κύβο τοποθετείται από την καθεμία-ένα μια διαφορετική ιδέα που είναι προορισμένη να μην αποκαλυφθεί σε κανέναν. Το τι θα βάλει ο κάθε συμμετέχων μέσα στον κύβο είναι στην κρίση του. Όσο αυτός παραμένει κλειστός και δεν αποκαλύπτει το περιεχόμενό του, κανένας δεν γνωρίζει τι υπάρχει μέσα του και ποιος από όλους το έχει βάλει. Κάπως έτσι μπορούμε να φανταστούμε ότι δυνητικά μέσα του βρίσκονται τα μυστικά και των 25, θυμίζοντας το νοητικό πείραμα του φυσικού Έρβιν Σρέντιγκερ γνωστό και ως το παράδοξο της γάτας του Σρέντιγκερ.
K.A.: Το ΕΝΘΥΜΙΟ κρύβει …ούτε εμείς ξέρουμε, γιατί αποφασίσαμε να μη συζητήσουμε ούτε μεταξύ μας τι θα βάλουμε μέσα στα κουτιά, θέλαμε να παίξουμε το παιχνίδι του μυστικού μέχρι τέλους. Οπότε δυνητικά το ΕΝΘΥΜΙΟ κρύβει τα πάντα και οτιδήποτε, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε παρά μόνο να υποθέτουμε.
Μιλήστε μας για τη διαδρομή του επισκέπτη σε αυτό το καλλιτεχνικό εγχείρημα.
Δ.Γ. Ο επισκέπτης αυτής της έκθεσης δεν έχει πολλά να δει (!) Βρίσκεται σε ένα χώρο με 75 πανομοιότυπους λευκούς κύβους στο πάτωμα, τυχαία τοποθετημένους, σχεδόν σαν παρατημένους και ένα μεγάλο ορθογώνιο λευκό κουτί/τραπέζι έξι μέτρων, από το οποίο ακούγονται ηχογραφήσεις από συζητήσεις χωρίς όμως να ακούγεται ακριβώς ό,τι λέγεται. Το κουτί παραπέμπει στο τραπέζι όπου γινόντουσαν οι συναντήσεις της ομάδας του Potential Project και το ηχητικό μέρος του προέκυψε από την επεξεργασία των ηχογραφήσεων από τις συζητήσεις. Κάθε προσπάθεια του επισκέπτη να αντιληφθεί τι βρίσκεται μέσα στους κύβους ή τι ακούγεται μέσα από το τραπέζι μοιάζει μάταιη. Το περιεχόμενο των κουτιών φανερώνει την παρουσία του, αλλά παραμένει κρυμμένο.
Κ.Α.: Το εκθεσιακό κομμάτι του ΕΝΘΥΜΙΟΥ αποτελεί πρόκληση επιμελητικά, γιατί η διαδρομή είναι κυρίως νοητή και η εμπειρία των επισκεπτών εξαρτάται από τον βαθμό στον οποίο θα εμπλακούν – ή που θα τους πείσουμε να εμπλακούν – με το έργο συνολικά.
Γιατί επιλέχθηκε η λέξη ΕΝΘΥΜΙΟ?
Δ. Γ.: Ο τίτλος του έργου μας προβλημάτισε, γιατί υπήρχαν πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία στην ιδέα καθώς αυτή εξελισσόταν. Η έννοια του μυστικού, της εμμονής, της πληροφορίας που δεν είναι ακόμα η ώρα της να αποκαλυφθεί, της συνήθειας μας να εκθέτουμε και να επικοινωνούμε τις ιδέες μας, ο αυστηρός περιορισμός να μην το κάνουμε, τι θα μπορούσαμε να βάλουμε μέσα στον κύβο που να θέλουμε να σφραγιστεί, ο ρόλος του θεατή που βρίσκεται μπροστά από ένα αντικείμενο που του αποκρύπτεται το περιεχόμενό του και καλείται να διαχειριστεί την περιέργειά του, ο τρόπος που λειτουργεί η φαντασία του όταν το παρατηρεί και μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει, ο ρόλος του αποδέκτη του κύβου …όλα αυτά μοιάζουν να αφορμώνται από την εγκιβωτισμένη ιδέα. Η απόκρυψή της τροφοδοτεί τη φαντασία του παρατηρητή, αυξάνει την περιέργειά του και επιζητά να του αποκαλυφθεί. Δεν τον ενδιαφέρει πια η αισθητική του κελύφους, αλλά το περιεχόμενό του. Με έμμεσο τρόπο μετατοπίζουμε το βλέμμα του παρατηρητή από την επιφάνεια των πραγμάτων στο περιεχόμενό τους. Υπενθυμίζει το ΕΝΘΥΜΙΟ με τον τρόπο αυτόν τη σημασία της ιδέας, καθώς και την αξία της αφήγησης σε ένα περιβάλλον που είναι εθισμένο να αποδίδει αξιακά χαρακτηριστικά μόνο στο κέλυφος.
Μετά απ’ όλη τη διαδικασία του project πού πάνε τελικά οι ιδέες των έργων τέχνης που δεν έγιναν ποτέ;
Κ.Α.: Αυτή είναι μία ερώτηση που συζητάμε μεταξύ μας και μας απασχολεί με διάφορους τρόπους και τελικά δεν έχει μονοσήμαντη απάντηση, τουλάχιστον στο θεωρητικό της κομμάτι. Σχετίζεται με τον εσωτερικό κόσμο του καθένα, με την προσωπική περιπέτεια που συμβαίνει μόνο μέσα στο κεφάλι σου, με το γεγονός πως ό,τι μπορείς να φανταστείς είναι με κάποιον τρόπο αληθινό. Θυμίζει τις στιγμές εκείνες που παίρνεται μία απόφαση σε κάποιο σταυροδρόμι και έτσι ο μη επιλεγμένος δρόμος γίνεται μία πιθανότητα που δεν πραγματώθηκε ποτέ, ένα what if, μια παράλληλη εκδοχή. Δεν ξέρουμε στ’ αλήθεια πού πάνε οι ιδέες, πού κρύβονται αν δεν εκδηλωθούν, εάν είναι αρκετά δυνατές ώστε να θεωρήσουμε ότι έχουν δική τους ζωή. Μάλλον τείνουμε να το πιστεύουμε, αν κρίνω από τη δουλειά που κάνουμε…
Ποια η βασική προβληματική που επιθυμείτε να επικοινωνήσετε στους «μάρτυρες» / επισκέπτες του εγχειρήματος ή πού θα θέσει κάτι νέο στην ολοκλήρωση της διαδικασίας;
Δ.Γ.: Οι επισκέπτες προσκαλούνται σε μια έκθεση όπου το αντικείμενο προς παρατήρηση είναι ένα «δοχείο» και το περιεχόμενό του δεν είναι προσβάσιμο. Η στάση που θα κρατήσουν απέναντι σε μια τέτοια συνθήκη είναι αυτή που θα νοηματοδοτήσει το έργο. Θα συνεχίσουν να κοιτούν το δοχείο ή θα γίνουν μέρος του έργου και η φαντασία τους θα αρχίζει να δίνει μορφή σε αυτό που δεν βλέπουν; Και στις δύο περιπτώσεις γίνεται εμφανής η σχέση κελύφους – περιεχομένου, στη δεύτερη όμως περίπτωση υπάρχει κάτι νέο και αυτό είναι η συμμετοχή του μάρτυρα/επισκέπτη με τη δική του προσωπική αφήγηση.
Κ.Α.: Το ΕΝΘΥΜΙΟ είναι με έναν τρόπο ένα εννοιολογικό πείραμα, ένα παιχνίδι με τις έννοιες της έκθεσης και της απόκρυψης, του έργου τέχνης που εκτίθεται κρυμμένο, του μυστικού που όμως κάνει γνωστή την παρουσία του. Έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς λειτουργεί εκθεσιακά κάτι που δεν αποκαλύπτεται και έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς θα αντιμετωπίσουμε ένα έργο που χρησιμοποιεί την ιδιότητα του αντικειμένου ως πρόφαση για να δηλώσει ότι στην πραγματικότητα είναι όσο άυλο όσο μια ιδέα.
Info έκθεσης:
«ΕΝΘΥΜΙΟ» στο Potential Project
Cover photo: ©Guram Chachanidze
