Κανένα βουνό, καμία αλυσίδα. Ο «Προμηθέας» του Νίκου Καραθάνου έρχεται στην κεντρική σκηνή της Στέγης ελεύθερος. Είναι ένας από εμάς. Εκπροσωπεί εσένα, εμένα, όλους, τη στιγμή που κοιτάξαμε το γεγονός της ζωής και μας είδε κι αυτό. Τόπος κατοικίας του ένα μικρό σπίτι, όπου ζουν σαν συγγενείς ο Προμηθέας, το Κράτος, ο Ερμής, η Βία, η Ιώ, ο Ήφαιστος και ο Ωκεανός. Σε μία συζήτηση λίγο πριν την πρεμιέρα της παράστασης στις 10 Οκτωβρίου στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση, οι συντελεστές Νίκος Καραθάνος, Γιάννης Κότσιφας, Χρήστος Λούλης, Γαλήνη Χατζηπασχάλη (ηθοποιοί), Εύα Μανιδάκη (σκηνικά), Άγγελος Τριανταφύλλου (μουσική), μας συστήνουν αυτόν τον «Προμηθέα» που ξεδιπλώνεται στην οικεία συνθήκη του σπιτιού και μας δίνουν τη δική τους απάντηση για το ποιο θα ήταν το δώρο του Προμηθέα σήμερα.
Νίκος Καραθάνος: «Το σπίτι είναι το μόνο που έχουμε έξω από το σώμα μας. Αυτό που είχε πάντα ο άνθρωπος, μια στέγη, μια σπηλιά, μια φωτιά, αυτά τα δύο τρία πράγματα. Προσπαθήσαμε να μυθολογήσουμε την καθημερινότητα, να δούμε πώς μπορείς από το πιο μικρό να πας στο πιο μεγάλο, να βρεις τον δικό σου Καύκασο και τη δική σου τιμωρία μέσα σου.
Στον καθένα, σε όλες τις μικροστιγμές της καθημερινότητας προσπαθήσαμε να βρούμε την επαφή με τις μεγάλες ιδέες που έχει το έργο. Βασικά να δούμε αν αυτή η κοσμογονία του Αισχύλου ενυπάρχει στον καθένα από εμάς. Οι μύθοι ούτως ή άλλως ξεκίνησαν από οικεία πράγματα. Αν αφαιρέσεις το όνομα θεός από μέσα τους, σου θυμίζουν ιστορίες συγγενών σου.
Μιλάμε για μυθικά όντα ως προς το όνομα, τις ενέργειές τους, ως προς το ότι είναι αθάνατοι, κατά τ’ άλλα και παραπονιούνται και κλαίνε και πονάνε και σταυρώνονται και μιλάνε για τον χρόνο, την αγάπη, για τα πάντα ακριβώς όπως ο άνθρωπος. Δεν είναι μυθικά τέρατα, είναι άνθρωποι με μία μυθική πλευρά.»
Γιάννης Κότσιφας: «Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα μικρό σπιτάκι, στην κουζίνα ενός σπιτιού. Ο Προμηθέας δεν είναι αλυσοδεμένος σε έναν βράχο, βρίσκεται σε αυτό το σπίτι που όλα τα φυσικά φαινόμενα, ο αέρας, το νερό, η φωτιά συνυπάρχουν. Μέσα σε αυτό βλέπεις με έναν τρόπο θεούς που είναι άνθρωποι και ανθρώπους που είναι θεοί.
Εγώ κάνω τον Ωκεανό και τον Ήφαιστο. Ας πούμε στη σκηνή του Ωκεανού, στο δικό μας σενάριο λέμε ότι είναι ο συγγενής Ωκεανός, που έρχεται σαν συγγενής που έχουμε να ιδωθούμε χρόνια. Άρα παίρνει μια άλλη μορφή που έχει τη μικρή κλίμακα της οικογενειακής εστίας, η οποία όμως έχει και το μέγεθος που συγκινεί. Αυτό είναι που έχει πάντα στο μυαλό του ο Νίκος Καραθάνος, τη συγκίνηση, την ειλικρινή συγκίνηση και το φως.
Μιλάμε για πράγματα που απασχολούν τον άνθρωπο από τότε που γεννήθηκε. Η ύπαρξή του, η μοναξιά του, η απελπισία του, η χαρά του, οι αξίες του, η ηθική του, το αν παραμένει πιστός σε αυτό που σκέφτεται και αυτό που πράττει ή αν όχι. Κάτι πανανθρώπινο που θα υπάρχει πάντα στους αιώνες μέχρι να τελειώσει ο άνθρωπος. Κάθε μέρα μπορεί να είναι κάποιος Προμηθέας λέγοντας ”Καλημέρα” ή παρηγορώντας έναν φίλο του στο τηλέφωνο».
Χρήστος Λούλης: «Σε αυτόν τον ”Προμηθέα” φωτίζεται ιδιαίτερα η μοναξιά, η απόγνωση ενός ανθρώπου, που όπως ο Προμηθέας, που είναι αλυσοδεμένος στον Καύκασο και ξέρει ότι, επειδή είναι αθάνατος, δεν μπορεί να πεθάνει και ότι αυτό θα το ζήσει μια αιωνιότητα, αντίστοιχα νομίζω προβάλλεται και η απόγνωση του ανθρώπου που νιώθει ότι αυτό που περνάει τώρα θα το περνάει για πάντα.
Φωτίζεται η σχετικότητα των πραγμάτων, η ομορφιά και ταυτόχρονα η αδυναμία των ανθρώπων. Είναι πολύ ενδιαφέρον ότι το ύστατο καταφύγιο όλων μας που είναι ένα σπίτι, το σπίτι μας, που μπορεί με πολύ λίγες συμπτώσεις ή αλληλουχίες να γίνει η φυλακή μας. Πολύ εύκολα η φυλακή μας γίνεται σπίτι και το σπίτι φυλακή και αυτό είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον, που το ζήσαμε όλοι μας λίγο στην καραντίνα.
Εγώ κάνω το Κράτος στην αρχή και τον Ερμή στο τέλος. Το Κράτος το βλέπουμε σε μια σκηνή ενδοοικογενειακής έντασης μέσα σε αυτό το σπιτάκι από μία χαραμάδα. Όλοι μας κάποια στιγμή έχουμε γίνει μάρτυρες μιας τέτοιας στιγμής γειτόνων μας ή συγγενών μας. Μια ένταση ανθρώπων της ίδιας οικογένειας, η οποία μπορεί να κρύβει μεγάλη αγριότητα και σκληρότητα.
Ο Ερμής από την άλλη, έρχεται ως απεσταλμένος του Δία για να πείσει τον Προμηθέα να αλλάξει στάση, να πει στον Δία αυτά που θέλει να ακούσει για να σταματήσει να υποφέρει. Ο Προμηθέας δεν πείθεται και τότε του λέει ότι από εδώ και πέρα θα υποφέρεις με αυτόν τον τρόπο και όσον αφορά τους ανθρώπους τους περιμένει μια πολύ δύσκολη ζωή με πόνο, δυστυχία, θυμό, μέχρι να πεθάνουν κάθε μέρα θα είναι το ίδιο. Είναι σαν να λέμε αυτά που είπε ο Θεός στους πρωτόπλαστους όταν έφαγαν από το μήλο της γνώσης και τους έδιωξε από τον παράδεισο, ότι από εδώ και πέρα η ζωή σας θα είναι πάρα πολύ δύσκολη γιατί ξέρετε το μάταιο της ύπαρξής σας, θα έχετε τη γνώση του μέλλοντος και τη μνήμη του παρελθόντος.
Εμείς λοιπόν σε αυτό το σπιτάκι και μέσα από την πλοκή του έργου προσπαθούμε λίγο να φέρουμε στην επιφάνεια αυτά που κάθε μέρα ζούμε με ένα άλλο χρώμα, με έναν άλλο ήχο, με κάποια άλλα λόγια σαν να χρειάζεται που και που να δούμε και εμείς οι άνθρωποι το θεϊκό, αλλά και το γελοίο στην κάθε μέρα μας. Να δούμε και τη φυλακή του σπιτιού μας και τη φυλακή του μυαλού μας, όλα αυτά που είναι η ανθρώπινη περιπέτεια».
Γαλήνη Χατζηπασχάλη: «Αυτή η ιστορία του Προμηθέα είναι μια ιστορία μεγάλου πόνου ενός θεού βεβαίως, αλλά αν αυτό το δούμε από απόσταση, ό,τι αφορά έναν θεό τότε δεν μας αφορά.
Αν όμως δούμε ότι αυτός ο Προμηθέας που έδωσε τη φωτιά και όχι μόνο, έδωσε τις λέξεις, τη γεωργία, τους αριθμούς, τις ελπίδες καθώς πριν από αυτό λέει στον ”Προμηθέα” ότι οι άνθρωποι ζούσαν σαν τα μυρμήγκια, τότε μπορεί να σκεφτεί κανείς ότι ο θεός που τα έδωσε όλα αυτά είναι σαν πρώτος άνθρωπος. Δεν μπορεί ένας θεός να δώσει σε έναν άνθρωπο όλα αυτά αν δεν έχει υπάρξει άνθρωπος και αν δεν έχει νιώσει την ανάγκη του ανθρώπου. Οπότε τον αντιμετωπίζουμε σαν ένα πρώτο άνθρωπο που τον έχουμε όλοι μέσα μας και που γι’ αυτό τον τοποθετούμε σε ένα σπιτάκι μικρό, σε μία κουζίνα που όλοι έχουμε περάσει από αυτή την κουζίνα. Ακόμα και αν μεγαλώσαμε σε μεγάλα σπίτια κάποια στιγμή περάσαμε από ένα μικρό και εκεί μέσα βρίσκεις κάτι από τη ψυχή σου.
Εγώ παίζω τη Βία και την Ιώ. Βέβαια όλοι μας έχουμε και μια άλλη παρουσία στο έργο, είμαστε η οικογένεια του Προμηθέα, όπως συμβαίνει μετά από ένα τραγικό γεγονός που έρχονται οι συγγενείς μας στο σπίτι για να μας συμπαρασταθούν. Ο μύθος, αν και εξαρχής δεν είναι μακριά από το ανθρώπινο, γίνεται πολύ οικείος.
Αυτή η ιδέα του Νίκου Καραθάνου να μικρύνουμε την κλίμακα και να τον φέρουμε ακόμα πιο κοντά μας, διογκώνει το μέγεθος των συναισθημάτων του Προμηθέα. Τον βλέπουμε φυλακισμένο μέσα σε αυτόν τον χώρο, όπως όλοι μας πολλές φορές νιώθουμε φυλακισμένοι μέσα στο ίδιο μας το σπίτι, ταυτόχρονα όμως ελπίζει γιατί ξέρει το μέλλον του. Αν το καλοσκεφτεί κανείς κι εμείς ξέρουμε τι θα συμβεί, ξέρουμε ας πούμε ότι θα πεθάνουμε».
Εύα Μανιδάκη: «Ο Προμηθέας αυτός θα έλεγα ότι είναι πολύ γήινος. Παρόλο που είναι ένα έργο το οποίο δεν μιλάει για ανθρώπους αλλά για θεούς, εδώ έχουμε έναν Προμηθέα που ζει και κατοικεί μέσα σε ένα σπίτι.
Έφτιαξα ένα σπίτι το οποίο είναι αυτό που λέμε το αρχετυπικό σπιτάκι, δηλαδή ένα σπίτι που έχει δίρριχτη στέγη, πάρα πολύ μικρούς χώρους, συγκεκριμένα μια κουζίνα. Η κεντρική του ιδέα είναι το εξωτερικό κέλυφος να είναι από ένα απόσπασμα μαύρου βράχου. Και το δεύτερο πολύ σημαντικό στοιχείο στην όψη αυτού του σπιτιού είναι η τομή. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ένας γίγαντας ήρθε και με ένα πριόνι έκοψε ένα σπίτι από την οροφή μέχρι κάτω και έτσι βλέπουμε μέσα στο σπίτι αυτούς τους ανθρώπους. Φαίνεται η υλικότητα που είναι φτιαγμένο.
Επίσης επειδή το σπίτι είναι πάνω σε ρόδες μπορεί και κινείται, ανοίγει και ο θεατής μπαίνει στη διαδικασία να βλέπει από διαφορετικές γωνίες θέασης ή άλλες φορές να χάνει τη θέαση και να ακούει. Πολλές φορές ο λόγος μπορεί να είναι πιο ισχυρός από την εικόνα. Δεν υπάρχουν αλυσίδες, ούτε Καύκασος, αλλά την ίδια στιγμή υπάρχουν κιόλας ειπωμένα με έναν άλλον τρόπο στο κείμενο και στην εικόνα. Υπάρχει ένας Καύκασος και αλυσίδες, αλλά πιο σκοτεινές».
Άγγελος Τριανταφύλλου: «Ένα από τα βασικά που κάναμε είναι να φανταστούμε πώς συνδέεται το μικρό και το μεγάλο, δηλαδή πώς μπορεί κάποιος να πίνει ένα ποτήρι νερό, αλλά ταυτόχρονα να ξεσπά μια τεράστια καταιγίδα από αυτό, πώς ένα πράγμα το οποίο είναι μικρό, καθημερινό, οικειακό, είναι μέσα στο σπίτι μας όλη την ώρα, μπορεί να γίνει τεράστιο συμπαντικό φυσικό φαινόμενο. Άρα από αυτές τις προσεγγίσεις του μικρού και του μεγάλου γεννήθηκαν πάρα πολλές από τις μουσικές.
Πώς ξεκινάς από ένα μικρό τρανζιστοράκι το οποίο μπορεί να υπάρχει μέσα στο σπίτι και πώς αυτό το πράγμα μετά ανοίγει και γίνεται μια συμπαντική κραυγή. Προσεγγίσαμε λοιπόν μουσικά αυτόν τον κόσμο μέσα από μια μίξη ενός απόλυτα ηλεκτρονικού κόσμου με έναν απόλυτα κλασικό κόσμο και κυρίως με τη χρήση χάλκινων πνευστών. Η μουσική είναι ζωντανή από μένα, τον Γιώργο Πούλιο, έναν εξαιρετικό συνθέτη και μουσικό και τέσσερις πνευστούς.
Έχω μια τεράστια αδυναμία στα χάλκινα, είναι κάτι που εδράζεται στην παιδική μου ηλικία, όντας μισός από τα Επτάνησα, αλλά από εκεί και έπειτα ήταν ο πιο σωστός τρόπος να έρθουμε σε επαφή με την επική διάσταση, η οποία τροφοδότησε τη μουσική μας προσέγγιση.
Ξεκίνησαν όλα από μία σκηνή την οποία εμείς λέμε ”Τιτανομαχία” και στην οποία σε ένα μονόλογο του Προμηθέα, φαίνεται όλη η ιστορία του πώς ο Δίας έφτασε στην εξουσία, πώς τον βοήθησαν οι υπόλοιποι Τιτάνες, πώς έριξαν από τον θρόνο τον προηγούμενο θεό και πώς κατέληξε μετά να προδώσει τον Προμηθέα, να τον δέσει και να ξεδιπλωθεί η γνωστή ιστορία.
Αυτή η ιστορία ξεκλείδωσε την επιλογή των οργάνων, γιατί φανταστήκαμε κατευθείαν πώς είναι αυτή η καταβύθιση σε αυτόν τον μυθικό κόσμο, πώς θα την έβλεπε ένα παιδί αν άκουγε αυτό το παραμύθι τώρα, πώς θα την έβλεπε ένα παιδί που ξαφνικά ακούει μια ιστορία καταστροφής, θανάτου, πόνου, αλλά με τον πιο χαρμόσυνο τρόπο. Αυτό είναι που κάνει το έπος. Οπότε ξαφνικά τα πνευστά ήρθαν και έδωσαν αυτή την ”κλωτσιά” ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί η γραμμή του έπους».
Ποιο θα ήταν το δώρο του Προμηθέα σήμερα;
Γαλήνη Χατζηπασχάλη: «Νομίζω το δώρο του είμαστε εμείς. Αυτό που είναι λίγο κοινότοπο, ότι είμαστε εμείς όλοι μικροί θεοί, είναι και μια αλήθεια. Το δώρο του Προμηθέα σήμερα και πάντα δηλαδή είναι το δώρο που κάνουμε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας, να υπάρξουμε όπως υπάρχουμε στη ζωή με τα καλά και τα κακά.
Αυτό το μεγαλείο της ζωής μας που ερχόμαστε να το ταξιδέψουμε. Είμαστε εμείς οι ίδιοι που έχουμε την επιλογή να ταξιδέψουμε όπως θέλουμε τη ζωή μας, αλλά και που δεν την έχουμε την επιλογή την ίδια στιγμή, γιατί υπάρχουν πολλά πράγματα όπως το DNA μας, τα στοιχεία της φύσης που μας ορίζουν, οι αρρώστιες, που είναι πέρα από εμάς. Ακόμα και αυτά πρέπει να κατανοήσουμε».
Εύα Μανιδάκη: «Η εμπιστοσύνη!»
Χρήστος Λούλης: «Νομίζω πως θα ήταν το ίδιο. Αν το πάω στο πολύ σήμερα, επειδή υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που μέσα από τις πεποιθήσεις τους τις πολιτικές, τις θρησκευτικές, τις ιδεολογικές έχουν βρει μια γωνίτσα ανεμελιάς και παιδικότητας, με την έννοια ότι είναι ήσυχο το μυαλό τους, έχουν βρει τις απαντήσεις, θα έλεγα ότι το δώρο που θα μπορούσε να κάνει ένας Προμηθέας σήμερα είναι το δώρο της αμφιβολίας, της κριτικής σκέψης, της ενηλικίωσης.
Ναι μεν μας έκανε αυτό το δώρο πριν από πάρα πολλές χιλιάδες χρόνια αλλά άλλη μια δόση δεν θα έβλαπτε. Μια επανάληψη, η οποία όταν έρχεται είναι ταυτόχρονα λυτρωτική και καταδικαστική, γιατί σε κάνει να βλέπεις πράγματα που δεν έβλεπες πριν, αλλά ταυτόχρονα όσο πιο πολλά πράγματα βλέπεις τόσο πιο πολλά έχεις να χωνέψεις κιόλας».
Νίκος Καραθάνος: «Ένας καθρέφτης. Μα κοίτα πώς είσαι. Δες τι πραγματικά είσαι, δες τι μπορείς να κάνεις, δες τι θαύμα είσαι… Υπάρχει στον άνθρωπο μία δυνατότητα αποθέωσης εν ζωή. Ότι είναι απεριόριστος, ότι είναι μυθικός».
–
