«Μέσα στα τετράδιά μου θα με βρεις συμπυκνωμένο, ω αναγνώστη!»
Ίων Δραγούμης
Εκατό χρόνια μετά τη δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη, η έκδοση των ημερολογιακών τετραδίων του παραμένει ημιτελής· δέκα από τα είκοσι τέσσερα τετράδιά του, που φυλάσσονται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, δεν έχουν εκδοθεί. Tα «κρυμμένα» ημερολόγια (Οκτώβριος 1912 – Αύγουστος 1913) περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος από το μερικώς δημοσιευμένο Τετράδιο με αριθμό 18 και αφορoύν μια κρίσιμη ιστορική περίοδο:
Ο διπλωμάτης Ίων Δραγούμης υπηρετεί ως έφεδρος δεκανέας πεζικού, αποσπασμένος με ρόλο πολιτικού συμβούλου στο Γενικό Επιτελείο, και παρακολουθεί στενά τα τεκταινόμενα.
Ο ιστορικός χρόνος πυκνός: Οι ευκαιριακές συμμαχίες του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου εναντίον μιας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που φυλλορροεί· η δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στη Θεσσαλονίκη· η άνοδος στον θρόνο του Κωνσταντίνου Α΄· ο Ελευθέριος Βενιζέλος που μεσουρανεί παντοδύναμος· η προσάρτηση νέων εδαφών στην Ελλάδα· η κατάρρευση του οράματος του «ανατολισμού» που ο Αθανάσιος Σουλιώτης-Νικολαΐδης, ο Ίων Δραγούμης και άλλοι είχαν αγωνιστεί να υλοποιήσουν ήδη από το 1908 με την «Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως».
Στις σελίδες του Τετραδίου 18, γραμμένες με θαλερά ελληνικά, αναδεικνύεται τόσο η συμβολή του Ίωνος Δραγούμη στις πυρετώδεις διεργασίες κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, όσο και οι κατοπινές του πρωτοβουλίες (όπως η πρόταση στην κυβέρνηση για την κατάληψη της Καβάλας και η εντολή κατάληψης του Καστελόριζου).
Αναγνωρίζει κανείς εδώ την ανυπότακτη ιδιοσυγκρασία του, τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του βίου του. Βλέπει τον έρωτά του με τη νεαρή ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη στην πιο καλή ίσως στιγμή. Διακρίνει την πιο ώριμη αλλαγή στην πνευματική του πορεία ν’ αρχίζει να ξεδιπλώνεται.
Ο αναγνώστης θα κληθεί να αποτιμήσει και την πολιτική διορατικότητα του Δραγούμη σε ζητήματα που κρίθηκαν μεν τότε, όμως συνεχίζουν να διατηρούν τον αντίκτυπό τους ως τα σήμερα. Νώντας Τσίγκας
Ο ΙΩΝ (Ιωάννης) ΣΤΕΦ. ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ (Αθήνα, 1878-1920) υπήρξε διπλωμάτης, πολιτικός, λογοτέχνης, άνθρωπος της σκέψης και της δράσης. Σε ηλικία δεκαεννέα ετών συμμετέχει στον «ατυχή πόλεμο» του 1897.
Μετά τις σπουδές του στη Νομική εντάσσεται στο διπλωματικό σώμα. Πρωτοϋπηρετεί το 1902 στο Μοναστήρι και ιδρύει τη «Μακεδονική Άμυνα» συνεγείροντας Έλληνες στη Μακεδονία και στην Αθήνα. Με τον επιστήθιο φίλο του Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαΐδη συνιδρύουν τις μυστικές οργανώσεις «Οργάνωση Θεσσαλονίκης» (1906) και «Οργάνωση Κωνσταντινουπόλεως» (1908).
Ένθερμος υποστηρικτής του δημοτικισμού, αρθρογραφεί συστηματικά από νωρίς στον Νουμά και το 1910 συμμετέχει στην ίδρυση του Εκπαιδευτικού Ομίλου. Το 1915, κι ενώ έχει ανέλθει στον βαθμό του πρέσβη, παραιτείται από το διπλωματικό σώμα για να εκλεγεί ανεξάρτητος βουλευτής Φλωρίνης.
Κατά την περίοδο του Διχασμού θα βρεθεί στο «αντιβενιζελικό στρατόπεδο» και τον Ιούλιο του 1917 θα εξοριστεί από τους Γάλλους στο Αιάκειο της Κορσικής. Αμέσως μετά την επιστροφή του από εκεί, τον Μάιο του 1919, θα εκτοπιστεί στη Γλώσσα της Σκοπέλου. Θα του επιτραπεί να επιστρέψει στην Αθήνα το φθινόπωρο του 1919.
Στις 31 Ιουλίου του 1920, ύστερα από την απόπειρα κατά του Βενιζέλου στο Παρίσι, θα δολοφονηθεί στην Αθήνα από απόσπασμα των Ταγμάτων Ασφαλείας του Παύλου Γύπαρη.
Όσο ζούσε, εξέδωσε τα βιβλία: Μαρτύρων και ηρώων αίμα, 1907, Σαμοθράκη (το νησί), 1909, Όσοι ζωντανοί, 1911. Μετά τον θάνατό του εκδόθηκαν από τον αδελφό του Φίλιππο: Το μονοπάτι, 1925, Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες και Σταμάτημα, 1927. Το έργο-«κλειδί» για την κατανόηση του Δραγούμη, τα ημερολογιακά του τετράδια, παραμένει ακόμη, κατά μεγάλο μέρος, αδημοσίευτο.
Η πλούσια αρθρογραφία του σε έντυπα της εποχής, όπως και η ογκώδης αλληλογραφία του δεν έχουν δημοσιευθεί παρά μόνον αποσπασματικά. Το αρχείο του φυλάσσεται στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών (ΑΣΚΣΑ).
Ο Νώντας Τσίγκας γεννήθηκε το 1959. Κατάγεται από το Βογατσικό της Καστοριάς, γενέτειρα της οικογένειας Δραγούμη. Σπούδασε Ιατρική και ειδικεύθηκε στη Νευρολογία. Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Έχει μέχρι τώρα εκδώσει και δημοσιεύσει μερικά διηγήματα.
Ασχολείται συστηματικά με το υλικό των αδημοσίευτων Τετραδίων του Ίωνος Δραγούμη. Ετοιμάζει προς έκδοση για το άμεσο μέλλον: Τα αδημοσίευτα «ημερολόγια» 1902-1905: Θα ζήσω καίοντας τον εαυτό μου και Τα αδημοσίευτα «ημερολόγια» 1905-1908: Αιώνιος περιπατητής, αιώνιος ταξιδευτής… Μεγάλο μέρος των εγγραφών των τετραδίων 1902-1908 έχει ήδη δημοσιευθεί με δική του επιμέλεια και σχολιασμό στην εφημερίδα Οδός της Καστοριάς.
