Το 2022 είναι έτος μνήμης για τη Μικρασιατική Καταστροφή, ένα τραύμα που δεν επουλώθηκε ποτέ για τον ελληνισμό. Τα 100 χρόνια από την Καταστροφή της Σμύρνης ζωντανεύουν ξανά μέσα από επιλεγμένα μυθιστορήματα και ιστορικά βιβλία τόσο για ενήλικες όσο και για τους μικρούς αναγνώστες.
Ξεχωρίζουμε 4 τίτλους που είτε κυκλοφορούν είτε πρόκειται να κυκλοφορήσουν τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Μεταίχμιο:
Εάλω η Σμύρνη – Δακρυσμένη Μικρασία 1919-1922
«Το λιμάνι της Σμύρνης ήταν τώρα πλημμυρισμένο από ένα σωρό πολυεθνικά πλεούμενα, θωρηκτά, καταδρομικά, αντιτορπιλικά, καΐκια, φορτηγά πλοία, μαούνες, βάρκες, και η προκυμαία της, από την Πούντα μέχρι το πριν λίγο ελληνικό διοικητήριο, κατάφορτη από ένα ανέστιο τυραννισμένο πλήθος που ικέτευε τη σωτηρία του...»
Το έπος της Μικρασιατικής Εκστρατείας και ο αβάσταχτος σταυρός των ξεριζωμένων ανθρώπων και της Ιστορίας. Ο Βασίλης Ι. Τζανακάρης παραδίδει ένα ακόμα εξαιρετικό βιβλίο, αποτέλεσμα έρευνας και κοπιαστικής μελέτης, ένα χρονικό της Μικρασιατικής Εκστρατείας και, αργότερα, Καταστροφής.
Μέσα από άρθρα εφημερίδων της εποχής, πρακτικά της Βουλής, ημερολόγια, επιστολές και συνεντεύξεις σημαντικών προσωπικοτήτων αλλά και απλών ανθρώπων παρουσιάζει το κλίμα της περιόδου, τον παλμό της εποχής και ξεδιπλώνει με διεισδυτικό βλέμμα και πολυάριθμες λεπτομέρειες τα γεγονότα, αποτυπώνοντας τα πρόσωπα, τις συζητήσεις που έγιναν, τους πρωταγωνιστές σε ένα ματωμένο παιχνίδι και τις κενές ελπίδες: Βενιζέλος, Αλέξανδρος, Κωνσταντίνος, Γούναρης, Πρωτοπαπαδάκης, Μπαλτατζής, Θεοτόκης, Στράτος, Χατζανέστης, Παρασκευόπουλος, Παπούλας, Πλαστήρας, Πάγκαλος, Χρυσόστομος, Αριστείδης Στεργιάδης κ.ά.
Το βιβλίο Εάλω η Σμύρνη – Δακρυσμένη Μικρασία 1919-1922 χωρίζεται σε πέντε βασικές ενότητες, ξεκινώντας από το 1919, με τις Μεγάλες Δυνάμεις να μετακινούν στρατηγικά σαν πιόνια της σκακιέρας τους λαούς και τις χώρες, ρίχνοντας μια ματιά στις αστραφτερές αίθουσες των Bερσαλιών, στη μεταπολεμική πρωτεύουσα της ελπίδας, το Παρίσι, ακολουθώντας τα χνάρια των αποφάσεων που οδήγησαν στα ματωμένα χώματα της Mικράς Ασίας, από τη Σμύρνη, την Κωνσταντινούπολη, το Eσκί Σεχίρ, το Aφιόν Kαραχισάρ, την Αλμυρά Έρημο και τον Σαγγάριο, και τελικά τις βαριές συνέπειες που ακολούθησαν την καταστροφή.
Το βιβλίο απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Μαρτυρίας – Χρονικού το 2008. Διαβάζεται με κομμένη την ανάσα καθώς τα συγκλονιστικά γεγονότα τρέχουν με κινηματογραφική ταχύτητα. Τι έκαναν οι Έλληνες για να θέλουν με τόσο μίσος να πάρουν πίσω το αίμα τους οι Τούρκοι; Τι πραγματικά γινόταν στην παραλία της Σμύρνης εκείνη την ημέρα της φωτιάς και του θανάτου; Και τι μάθαιναν για όλα αυτά οι άνθρωποι στην Ελλάδα;
Η έκδοση συμπληρώνεται από σπάνιες φωτογραφίες της Μικρασιατικής Εκστρατείας του Σερραίου φωτογράφου Σεραφείμ Β. Σεραφείμ από το αρχείο του περιοδικού Γιατί.
«Το χάραμα της 4ης Δεκεμβρίου 1923 ένα ελληνικό ατμόπλοιο, το “Αρχιπέλαγος”, μπήκε στο λιμάνι της κατεστραμμένης Σμύρνης με τη γαλανόλευκη να κυματίζει στον ιστό. Ήταν ένα παγερό πρωινό, και στην προκυμαία της άλλοτε πανέμορφης πόλης βρίσκονταν αρκετοί, ιδίως ξένοι. Το “Αρχιπέλαγος” ερχόταν να παραλάβει μία ακόμα “φουρνιά” αιχμαλώτων, από εκείνους που είχε συμπεριλάβει η συμφωνία ανταλλαγής εδώ και μερικούς μήνες. Μόνο που αυτή τη φορά η απόφαση του πλοιάρχου ήταν ρητή: “Δεν μπαίνω στο λιμάνι χωρίς την ελληνική σημαία!”.
«Μέχρι τότε οι Τούρκοι, με απόφαση της στρατιωτικής διοίκησης, δεν επέτρεπαν την ελληνική σημαία στα ατμόπλοια που παραλάμβαναν τους αιχμαλώτους. Έπρεπε να μπαίνουν και να βγαίνουν από το λιμάνι της Σμύρνης αφού προηγουμένως την υπέστελλαν. Αυτή τη φορά όμως ο πλοίαρχος ήταν επίμονος. Περισσότερο από έναν χρόνο είχε να κυματίσει η γαλανόλευκη στη Σμύρνη, από εκείνο το ζοφερό απόγευμα της 26ης Αυγούστου που κατέβηκε από τον ιστό της στο μέχρι τότε ελληνικό Διοικητήριο. Και να που ένα ελληνικό πλοίο έμπαινε στο λιμάνι της άλλοτε “Γκιαούρ Ισμίρ”, περήφανο, με τη σημαία στην κορυφή του πιο ψηλού ιστού του.
«Φαίνεται πως και οι Τούρκοι, μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάννης και τις αποφάσεις ανταλλαγής των πληθυσμών, των αιχμαλώτων και των ομήρων, είχαν βάλει νερό στο κρασί τους. Επέτρεψε λοιπόν ο φρούραρχος της Σμύρνης Σουρεγιά Μπέης την είσοδό του, και μάλιστα έσπευσε να χαιρετήσει εγκάρδια τον Έλληνα πλοίαρχο, να τους μεταφέρει και τους χαιρετισμούς του Τούρκου νομάρχη. Ανέβηκε και η επιτροπή ανταλλαγής, που απαρτιζόταν από τον Τζάκουιθ, διευθυντή της Νίαρ Ιστ Ριλίφ, και άλλους Αμερικανούς, τα είπαν με τους εκπροσώπους της ελληνικής κυβέρνησης, έγιναν οι συνεννοήσεις για το πόσους και ποιους, και άρχισε η παραλαβή τους από το “Αρχιπέλαγος”.
«Σε όλο το μήκος της προκυμαίας, του θρυλικού Και, και πίσω από αυτό, η Σμύρνη κειτόταν σε ερείπια…»
Συγγραφέας: Βασίλης Ι. Τζανακάρης
–
Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς
«Ισα ίσα, κείνο που κάνει στα μάτια μου την τέχνη πολύτιμη, είναι η απόλυτη ελευθερία που έχει να σοφίζεται και να φτιάχνει πράματα που δεν υπήρχαν πριν να τα φτιάξει νέα πράματα κι όλο νέα κι όλο νέα». – Φώτης Κόντογλου
Γραμμένη το 1920, η νουβέλα Ο κουρσάρος Πέδρο Καζάς εξιστορεί τις περιπέτειες αναζήτησης του εαυτού ενός Πορτογάλου ταξιδευτή, του Πέδρο Καζά, ο οποίος καταλήγει σε ένα νησί του Ινδικού Ωκεανού παρέα με έναν αλλόκοτο και τερατόμορφο συνοδοιπόρο, με σκοπό να περάσουν το υπόλοιπο της ζωής τους μέσα στην απόλυτη ηρεμία και γαλήνη, μακριά από τον σύγχρονο αστικό πολιτισμό. Ως εδώ ο ήρωας μας θυμίζει κάτι από τον Ροβινσόνα Κρούσο των παιδικών και νεανικών μας χρόνων.
Μέσα σε μια μεταμοντέρνα τεχνική συγγραφής ο Κόντογλου, μαέστρος και λάτρης της γλώσσας, θα γνωρίσει τον κουρσάρο και θα μάθει για την πρωτάκουστη ιστορία του, τυπωμένη από ένα παράξενο πορτουγέζικο χειρόγραφο που έπεσε στα χέρια του στο Οπόρτο. Κεντρικός ήρωας και αφηγητής της ιστορίας είναι ο Πορτογάλος Βάκα Γκράβο, μισάνθρωπος και εραστής της μοναξιάς που καταλήγει σε ένα ερημονήσι του Ινδικού Ωκεανού συντροφιά με τον περίεργο φίλο του, ώσπου θα ανακαλύψουν την ύπαρξη του κουρσάρου Πέδρο Καζά.
Η νουβέλα, αν και από κάποιους παρουσιάστηκε ως ένα αθώο, εξωτικό παραμύθι, γνώρισε ενθουσιώδη υποδοχή από τους κριτικούς εκείνης της εποχής, που την εγκωμίασαν για τη ζωντανή γλώσσα της, τον διάχυτο λυρισμό της. Πρόκειται για ένα κείμενο ιδιότυπο, σύνθετο και πολυεπίπεδο. Ένα τολμηρό κείμενο με έντονα στοιχεία της ελληνικής παράδοσης, που καταδεικνύει τους δεσμούς του Κόντογλου με την ελληνική φύση. Η Γκόα και τα νησιά Φαγκούα, μέρη ανύπαρκτα, αποκυήματα της φαντασίας του Κόντογλου, μοιάζουν με την πατρίδα ενός νέου, σύγχρονου Οδυσσέα, που αναζητά τον δρόμο για τη δική του προσωπική Ιθάκη.
Αυτό το αφοπλιστικό και αυτοαναφορικό έργο του Φώτη Κόντογλου κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο και είναι το πρώτο από τα συνολικά πέντε βιβλία του που θα εκδώσουν, με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τον οριστικό ερχομό του κορυφαίου Έλληνα ζωγράφου και πνευματικού δημιουργού στην Ελλάδα, το 1922, τη μαύρη χρονιά της Μικρασιατικής Καταστροφής. Θα ακολουθήσουν τα Βασάντα (πρόκειται να κυκλοφορήσει στις 26 Μαΐου), Ο Θεός Κόνανος, Ιστορίες και περιστατικά και Το Αϊβαλί η πατρίδα μου (πρόκειται να κυκλοφορήσει στις 9 Ιουνίου),
«Για μένα, ο καλλιτέχνης έχει τη ζωηρή εντύπωση πως ζει μέσα σ’ ένα άπειρο. Έτσι μονάχα βγαίνει όξω από τα στενά σύνορα της εποχής και της πατρίδας, και υψώνεται στο μοναδικό τύπο, που ζει μες στον αιθέρα της απόλυτης ελευθερίας. Σφραγίζεται με μιαν αιώνια βούλα. Δεν μπορεί να ’ναι από κείνους που περνούν απάνου από τη γης, κρατώντας τα μάτια κλεισμένα στην πλούσια διακοσμητική ποικιλία του κόσμου, ολόκληρης της γης και τ’ ουρανού.»
Συγγραφέας: Φώτης Κόντογλου
Εκδοτικό σημείωμα: Σταύρος Ζουμπουλάκης
–
22 Ερωτήσεις & Απαντήσεις για το ’22
Με το νέο του βιβλίο 22 Ερωτήσεις & Απαντήσεις για το ’22 ο Θάνος Μ. Βερέμης αποπειράται να εξηγήσει με απλό τρόπο ένα πολυεπίπεδο ιστορικό φαινόμενο, που το συνθέτουν πολλαπλοί παράγοντες, κοινωνικοί, οικονομικοί, στρατιωτικοί. Και για να το αντιληφθούμε σε όλο το βάθος και το εύρος του, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πρώτα αυτούς τους παράγοντες. Ωστόσο τα ερωτήματα που τίθενται δεν σταματούν στη χρονική στιγμή της καταστροφής, αλλά προχωρώντας τις σελίδες της Ιστορίας, καταπιάνονται με τις σημαντικές συνέπειες και τα αποτελέσματά της στη μεταγενέστερη Ελλάδα.
Στο βιβλίο θα απαντηθούν 22 βασικά ερωτήματα με τρόπο κατανοητό και επεξηγηματικό για τον αναγνώστη.
Ο συγγραφέας, συνδυάζοντας την πολυετή εμπειρία του στην ιστορική έρευνα, τη διδασκαλία της ελληνικής ιστορίας, αλλά και το προσωπικό του ενδιαφέρον για την ιστορική αυτή περίοδο, δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα όπως ποιος ο βαθμός και ο τρόπος επιρροής των βαλκανικών πολέμων στην τύχη των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, ποιες οι πλευρές που οδήγησαν στον Εθνικό Διχασμό και πόσο τελικά αυτός κόστισε στην Ελλάδα, ποια η καθοριστική στάση των συμμαχικών δυνάμεων πριν και μετά τις εκλογές του 1920, τι συνέβη στις 26 Αυγούστου του 1922 και πώς ξετυλίχθηκε η τουρκική επίθεση, ποια η σημασία του συμφώνου της Λωζάννης αλλά και του Ελληνοτουρκικού Συμφώνου Φιλίας το 1930.
Ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί και αποσπασματικά, ανάλογα με το θέμα που απασχολεί τον αναγνώστη. Πρόκειται να κυκλοφορήσει στις 26 Μαΐου.
Συγγραφέας: Θάνος Μ. Βερέμης
–
Το αγόρι στο θεωρείο – Επετειακή έκδοση
«Θα µας οδηγήσει πίσω το άρωμα από τις τριανταφυλλιές µας. Δε θα χαθούμε», είπε ο Δρόσος στην Αρετή, παρόλο που ήξερε πως ήταν ψέμα: οι τριανταφυλλιές τους είχαν καεί μαζί µε την πρώτη τους ζωή.
Ένα αγόρι καταφθάνει στην Αθήνα μαζί με πολλούς άλλους ανθρώπους. Σκυθρωπά πρόσωπα που αγωνιούν για το μέλλον τους. Έτος 1922. Το σπίτι τους ή τουλάχιστον αυτό που χρόνια τώρα θεωρούσαν σπίτι τους δεν υπάρχει πια. Άπατρις, κατατρεγμένος όπως η πλειονότητα του μικρασιατικού ελληνισμού, ο ήρωας της ιστορίας μας, ο Δρόσος, και μερικοί ακόμα άνθρωποι, ανάμεσά τους και μια γυναίκα, η Δόμνα, που θα τον φροντίσει παίρνοντάς τον υπό την προστασία της, βρίσκουν καταφύγιο στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών.
H Αρετή, η αγαπημένη αδερφή του Δρόσου, αποφασίζει να ζει κρυμμένη μέσα σ’ ένα μπαούλο, μέχρι που κάποια στιγμή εξαφανίζεται μυστηριωδώς. Ένα αγόρι που βιοπορίζεται ως τσιράκι στην αγορά, µια κοπέλα που καθημερινά ράβει και ξηλώνει το πέπλο του νυφικού της μέσα σ’ ένα διάφανο δάσος από ανθισμένες κερασιές, ένας ηλικιωμένος µε το κανονάκι του, ένα βουβό κορίτσι, που όμως τραγουδάει, θα προσπαθήσουν να βοηθήσουν τον Δρόσο στην ανεύρεση της αδερφής του και της αλήθειας.
Μια αργόσυρτη αλλά ελπιδοφόρα διαδρομή, χτισμένη με τα συστατικά του πόνου αλλά και της χαράς, της απώλειας αλλά και της συντροφικότητας, του σκληρού ρεαλισμού αλλά και της φαντασίας. Με την ανακάλυψη ενός μισοσκισμένου βιβλίου της Τρικυμίας του Σαίξπηρ, που εξιστορεί τις περιπέτειες ενός πνεύματος, του Άριελ, και ενός μάγου, του Πρόσπερου, ο Δρόσος και οι φίλοι του θα βρουν νέα μονοπάτια. «Είμαστε από την ύλη που ’ναι φτιαγμένα τα όνειρα. Και τη ζωούλα μας την περιβάλλει ολόγυρα ο ύπνος», γράφει ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ στην Τρικυμία.
Μια ζωή μέσα σε ένα θεωρείο, αυτή είναι πλέον η ζωή των ηρώων του βιβλίου, αφού για πολύ καιρό το θέατρο θα τους προσφέρει τη ζεστασιά που χρειάζονται και θα γίνει το όχημα για να συνεχίσουν να ονειρεύονται.
Μια ιστορία για την απώλεια, τον πόνο, την προσφυγιά, αλλά και για την παρηγορητική δύναμη της φαντασίας, της συμπόνιας και της ανθρωπιάς, εμπνευσμένη από το πραγματικό συμβάν της εγκατάστασης Μικρασιατών προσφύγων στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών, το 1922.
Συγγραφέας: Aγγελική Δαρλάση
Περισσότερες προτάσεις βιβλίων για μικρούς και μεγάλους που φωτίζουν την τραγική αυτή περίοδο της ελληνικής ιστορίας θα βρείτε εδώ.
