«Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά»: Προτάσεις για τη στήριξη και τη λειτουργία των καλλιτεχνών του θεάτρου στη νέα εποχή

«...ας βάλουμε μπρος τις μηχανές της φαντασίας, ας διεκδικήσουμε μια ουσιαστική αναμόρφωση του θεατρικού τοπίου»

«Ο ηθοποιός είναι ένας ποιητής που γράφει πάνω στην άμμο», έλεγε ο Αντουάν Βιτέζ. Στην πραγματικότητα, όλη η λειτουργία της θεατρικής τέχνης συμπυκνώνεται ακριβώς σε αυτήν την εικόνα της θνητής γραφής στην άμμο. Μέσα στην καραντίνα ξεδιπλώθηκε αυθόρμητα διεθνώς μια προσπάθεια να επανεφεύρει η θεατρική τέχνη «την παρουσία της μέσα στην απουσία», όπως εύγλωττα διατύπωσε η δημιουργός Μάρθα Μπουζιούρη: online παραστάσεις, ανα-παραστάσεις (εξαιρετικά εύστοχη διατύπωση από το Φεστιβάλ Αθηνών), live streaming, ενώ τις τελευταίες μέρες άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους και οι πρώτες παραστάσεις ψηφιακού «θεάτρου» (τα εισαγωγικά δικά μου, εκκρεμεί εκτιμώ να επινοήσουμε έναν άλλο όρο). Και, φυσικά, σε όλες τις εκδοχές, ακόμη και τις πιο άρτια κινηματογραφημένες, κάτι λείπει.

Καθώς σταδιακά η κοινωνία δοκιμάζει τα πρώτα της δειλά βήματα στον νέο κόσμο, στους ανθρώπους του θεάτρου κυριαρχεί η αγωνία για την επιβίωση, ενώ η κίνηση Support Art Workers συσπειρώνει για πρώτη φορά τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων του πολιτισμού της χώρας, διατυπώνει καίρια αιτήματα, δείχνοντας ότι κάτι άρχισε να ξυπνά μετά από χρόνια καταστολή. Το ΥΠΠΟΑ αποδεικνύεται «λίγο» για τις απαιτήσεις των καιρών, με αργά και σπασμωδικά αντανακλαστικά, που φανερώνουν αδυναμία ή απροθυμία δημιουργίας ενός συνολικού σχεδίου για τη στήριξη των δημιουργών των παραστατικών τεχνών, που πλήττονται ανελέητα. Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η σημερινή διοίκηση του ΥΠΠΟΑ έχει να διαχειριστεί ένα θεατρικό τοπίο χρόνια παραμελημένο, με τα κακώς κείμενα να κρύβονται επιμελώς κάτω από το χαλί με την ευθύνη και των ίδιων των καλλιτεχνών του θεάτρου, που συναίνεσαν σε πολλά μέσα στην κρίση, το κρισιμότερο των οποίων υπήρξε η ακραία υποβάθμιση του θεσμού των επιχορηγήσεων στο ελεύθερο θέατρο. Μια υποβάθμιση (είχα γράψει αναλυτικά για το θέμα εδώ), που οδήγησε, με τη σιωπηρή γνώση και του ΥΠΠΟΑ και όλων των εμπλεκόμενων σε απλήρωτες πρόβες, κατακερματισμό δυνάμεων, υποβάθμιση του ρόλου των καλλιτεχνικών διευθύνσεων -ένας καλλιτέχνης κατά κανόνα απευθύνεται πια πρώτα σε έναν παραγωγό για να κάνει μια παράσταση και δευτερευόντως σε έναν καλλιτεχνικό διευθυντή-, σε ημίμετρα, στρεβλώσεις και εκπτώσεις γενικώς.

Κι έρχεται ένας Covid 19 και τραβά το χαλί κάτω από τα πόδια όλων, με τους δημιουργούς εκτεθειμένους, το ΥΠΠΟΑ να κάνει πως ανακαλύπτει την Αμερική (δηλαδή την αδήλωτη εργασία στην οποία έσπρωχνε το ίδιο με τις επιχορηγήσεις-συσσίτια) και την ίδια την τέχνη του θεάτρου σε παύση, ψάχνοντας τα βήματά της στη νέα παράδοξη εποχή.

Όλα δείχνουν ότι και η καλοκαιρινή και η ερχόμενη χειμερινή σεζόν είναι χαμένες: οι λιγοστές παραστάσεις, κυρίως από κρατικά εποπτευόμενους φορείς, δεν αλλάζουν αυτό το δεδομένο. Τα μηνύματα από τις σκηνές διεθνώς εκεί συγκλίνουν. Πριν λίγες μέρες, ο Sir Cameron Mackintosh, ο πιο επιτυχημένος παραγωγός μιούζικαλ στο West End και το Broadway, δήλωσε στη Guardian ότι δεν προβλέπει τα θέατρα να μπορεί να ανοίξουν πριν το 2021, εκτιμώντας ότι, από τη στιγμή που θα αρθούν πλήρως οι περιορισμοί της κοινωνικής αποστασιοποίησης, θα χρειαστεί τέσσερις με πέντε μήνες για να συνέλθουν οι σκηνές και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του κοινού. Στη Γαλλία, ο Εμανουέλ Μακρόν αποδέχτηκε το αίτημα των καλλιτεχνών που ζήτησαν ένα «λευκό έτος», ώστε, όσοι δεν μπορέσουν να εργαστούν την επόμενη χρονιά, να λάβουν επίδομα ανεργίας που θα χορηγείται ακόμη κι αν ο δικαιούχος δεν πληροί τις προϋποθέσεις, ενώ στη Γερμανία, η κυβέρνηση ακολουθεί επιδοματική πολιτική σε βάθος χρόνου, χρηματοδοτώντας όσους δραστηριοποιούνται στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα. Στη δική μας περίπτωση, το ΥΠΠΟΑ ανακοινώνει αποσπασματικά μέτρα που καλύπτουν μόνο το καλοκαίρι, τα οποία έκανε φύλλο και φτερό η εμπεριστατωμένη απάντηση της κίνησης Support Art Workers, την οποία μπορείτε να διαβάσετε εδώ. Εν συντομία, η πολιτεία προβαίνει σε κινήσεις-μέτρα για το θεαθήναι, οι δημιουργοί αντιμετωπίζουν σοβαρά θέματα επιβίωσης, το θέατρο αναζητά νέες μορφές έκφρασης, ενώ οι μικρές σκηνές, αυτές οι δυναμικές εστίες αναζήτησης που εξασφαλίζουν την πολυφωνία στο θεατρικό τοπίο, βρίσκονται μπροστά στο λουκέτο. Και σκέφτομαι τα λόγια του πρώην Καγκελαρίου της Γερμανίας Βίλι Μπραντ, που μου τα θύμισε ο Βασίλης Παπαβασιλείου σε μια πρόσφατη συνέντευξή του: «θα ήθελα ένα πράγμα να γίνει, να ξεπεραστεί και να καταργηθεί ο όρος επιχορήγηση σχετικά με τις τέχνες. Όταν μιλάμε για την υγεία, μιλάμε για επιχορήγηση ή για χρηματοδότηση;». Όπως και τα λόγια του καλλιτεχνικού διευθυντή της περίφημης ομάδας Complicité, Σάιμον ΜακΜπέρνι: «ο πολιτισμός αφορά την υγεία ενός έθνους. Στην ουσία έχει να κάνει με το πώς επικοινωνούμε μεταξύ μας και πώς χτίζουμε μια νέα κοινωνία». Προφανώς και είμαστε έτη φωτός μακριά από αυτήν την πραγματικότητα, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν μπορούμε να τη διεκδικούμε ως την αυτονόητη δική μας «νέα κανονικότητα».

Κάθε πρόταση για την αντιμετώπιση της κρίσης που βιώνουμε στις παραστατικές τέχνες έχει στη μια της άκρη την επιβίωση και στην άλλη τη δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου της αναγκαστικής αδράνειας, αλλά και την ευφάνταστη εξασφάλιση τρόπων συνάντησης με το κοινό. Καταθέτω εδώ ορισμένες σκέψεις, ώστε να ενισχυθεί ο διάλογος, η ζύμωση, η ανταλλαγή ιδεών αυτήν τη δύσκολη περίοδο:

Α. Με δεδομένο ότι η κάθε κοινωνία χαρακτηρίζεται από τον τρόπο με τον οποίο φέρεται στους πιο αδύναμους-πληττόμενους, θεωρώ ότι η θεσμοθέτηση ενός μηνιαίου επιδόματος για τους ανθρώπους που δεν μπορούν να εργαστούν στον πολιτισμό για τους επόμενους μήνες, ανεξαρτήτως ενσήμων, είναι μονόδρομος. Και καλό είναι να υπάρξει ένας σοβαρός και εύχρηστος τρόπος καταγραφής των εργαζομένων κι όχι ο τραγέλαφος του μητρώου, όπως τον ζήσαμε την προηγούμενη εβδομάδα.

Β. Επένδυση στην έρευνα: πρόκειται για μια μοναδική δυνατότητα να χρηματοδοτήσει η πολιτεία ερευνητικά εγχειρήματα, που δεν αποσκοπούν αναγκαστικά σε ένα παραγόμενο καλλιτεχνικό προϊόν. Το ελληνικό θέατρο, παραζαλισμένο από έναν υπερπληθωρισμό, έτρεχε χωρίς να σκέφτεται. Ιδού, ο χρόνος για αναστοχασμό, που θα οδηγήσει και σε ορατά αποτελέσματα στο επίπεδο της μελλοντικής προσφερόμενης θεατρικής εμπειρίας. Μόνο κερδισμένο, για παράδειγμα, μπορεί να βγει το ελληνικό θέατρο από προγράμματα έρευνας πάνω σε νέους τρόπους σκηνικής προσέγγισης του αρχαίου δράματος (τι ωραία να παρουσιάζονταν το ερχόμενο καλοκαίρι σε ειδικό τμήμα του προγράμματος του Φεστιβάλ Επιδαύρου!), από την ανάπτυξη μορφών ενός σύγχρονου θεάτρου για το ραδιόφωνο, από την παραγωγή έργων στο σταυροδρόμι των τεχνών. Τα Residencies είναι ένας ιδανικός «τόπος» στέγασης τέτοιων εγχειρημάτων.

Γ. Εκτεταμένη παραγωγή εκπαιδευτικού/ενημερωτικού οπτικοακουστικού ή άλλης μορφής υλικού

Οι δημιουργοί του θεάτρου μπορεί να χρηματοδοτηθούν για να παράγουν εκπαιδευτικό υλικό για το ευρύ κοινό στην κατεύθυνση της υψηλής εκλαΐκευσης, αλλά και πιο εξειδικευμένο που θα απευθύνεται σε συναδέλφους δημιουργούς. Υπάρχει πλούτος εμπειρίας, αναζητήσεων, διαδρομών που έχει νόημα να καταγραφούν, να οργανωθούν ευφάνταστα, να επικοινωνηθούν σε μια κίνηση αυτογνωσίας, αλλά και μοιρασιάς με την κοινότητα.

Δ. Εξασφάλιση της δυνατότητας δημιουργίας παραστάσεων σε εξωτερικούς χώρους και θεατρικών εμπειριών που μπορεί να απευθύνονται σε μικρές ομάδες κοινού ή και ακόμη και εξατομικευμένα σε θεατές. Για παράδειγμα, το Fast Forward Festival, αυτό το Φεστιβάλ της Στέγης που δεν υπάρχει πια, μάς έκανε κοινωνούς στην Ελλάδα τέτοιων αναζητήσεων διεθνώς. Βεβαίως, οι εμπειρίες αυτές δεν μπορεί παρά να απευθύνονται κάθε φορά σε μικρό αριθμό συμμετεχόντων, που σημαίνει ότι, για να υπάρχει μεγαλύτερο εύρος πρόσληψης, ίσως θα μπορούσαν οι καλλιτέχνες να γίνουν …θεατρικοί κομάντος στις γειτονιές. Αντλώντας έμπνευση από το παρελθόν και τις εξέδρες στις πλατείες και συναιρώντας την με το μέλλον και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.

Ε. Παραγωγή εσόδου από τις προβολές παραστάσεων αρχείου αλλά και από livestreaming παραστάσεων που μπορεί να διεξάγονται ακόμη και χωρίς τη φυσική παρουσία θεατών. Η περίοδος του εγκλεισμού έδειξε ότι υπάρχει πολύ μεγάλη μερίδα κοινού που βλέπει θεατρικές παραστάσεις στην οθόνη. Μπορούν τα θέατρα (μικρές αλλά και μεγάλες σκηνές) να έχουν ανοιχτά τα αρχεία τους και με χαμηλή χρέωση να αποκτήσουν αξιόλογο έσοδο για τα ίδια αλλά και τους δημιουργούς των παραστάσεων αυτών μέσω καταβολής αμοιβής πνευματικών δικαιωμάτων. Να σημειωθεί εδώ ότι εποπτευόμενοι φορείς χρηματοδοτούνται ή νομιμοποιούν την επιχορήγησή τους από το ΥΠΠΟΑ για δράσεις προσβάσιμες μέσω διαδικτύου.

ΣΤ. Ειδικά προγράμματα για την ενίσχυση της θεατρικής συγγραφής νεοελληνικών έργων

Σε μία περίοδο εσωστρεφή, η συγγραφή μπορεί, υπό όρους, να καλπάσει. Η ανακοίνωση για την ενίσχυση Κρατικού Βραβείου Συγγραφής Θεατρικού Έργου είναι ένα μονομερές μέτρο, που έχει αποδειχτεί άγονο στο παρελθόν στην εκτέλεσή του (πόσοι διαγωνισμοί έληξαν χωρίς νικητές…). Στην πραγματικότητα χρειάζεται ζύμωση, ανταλλαγή ιδεών, δοκιμές μέσα από οργανωμένα εργαστήρια ή αναθέσεις. Και το γράψιμο, πρόβα θέλει.

Z. Ειδικό πρόγραμμα στήριξης των θεάτρων αναζήτησης

Ο κίνδυνος να αλλάξει βίαια και χωρίς προηγούμενο ο θεατρικός χάρτης της χώρας είναι προ των πυλών. Η πολιτεία έχει χρέος να διαφυλάξει τις εστίες ακηδεμόνευτης θεατρικής δημιουργίας, τους πυρήνες που δίνουν το στίγμα της πολυφωνίας στο θεατρικό τοπίο.

Η. Ριζική αναμόρφωση της πολιτικής ετών για το θέατρο, με ουσιαστική στήριξη των δομών της περιφέρειας, του ελεύθερου θεάτρου, της έρευνας, της θεατρικής εκπαίδευσης. Ας είναι αυτή η ακραία στιγμή μια αφορμή για να αντιμετωπίσουν και η πολιτεία και οι καλλιτέχνες με γενναιότητα τις παθογένειες και να ανοίξει μια πιο φωτεινή σελίδα για το ελληνικό θέατρο.

Όσο για την ίδια την τέχνη του θεάτρου, έχω την αίσθηση ότι όταν περάσει όλο αυτό, όταν πια το άγγιγμα ή το φιλί δεν θα είναι παράνομα ή επικίνδυνα, όταν αγκαλιαστούμε χωρίς στοπ, αντισηπτικά και ενοχές, τότε θα γυρίσει το θέατρο πανηγυρικά στα ελάχιστα που το ορίζουν: τον ηθοποιό, τον θεατή, τη μεταξύ τους χημική ένωση. Στη συνάντηση. Ένας άνθρωπος που παλεύει με θεούς και δαίμονες στο κέντρο μιας σκηνής. Κι ένας άλλος άνθρωπος που παρακολουθεί με δέος στον καθρέφτη του. Και συνειδητοποιεί ότι δεν είναι μόνος εκεί. Μέχρι τότε, ας βάλουμε μπρος τις μηχανές της φαντασίας, ας διεκδικήσουμε μια ουσιαστική αναμόρφωση του θεατρικού τοπίου κι ας έχουμε τα λόγια του ποιητή στα δύσκολα πυξίδα: «Κάνε άλμα πιο γρήγορο από τη φθορά».

Εγγραφείτε στο newsletter μας

Κάθε Σάββατο θα λαμβάνετε στο e-mail σας το newsletter του ελc με τις προτάσεις μας για την εβδομάδα!

Podpourri. Ιστορίες που ακούγονται

Ακολουθήστε το ελculture.gr στο Google News

το ελculture σας προσκαλεί σε εκδηλώσεις

ΓΡΑΨΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.