Κείμενο: Γκέλυ Γρυντάκη
Στη μέση του σπιτιού της Kamala Ibrahim Ishag υπάρχουν δυο μεγάλα δέντρα. Συγκεκριμένα το σπίτι της χτίστηκε γύρω από αυτά και για τη Σουδανή ζωγράφο είναι μέρος της οικογένειάς της -όπως άλλωστε όλα τα φυτά του κήπου της τα οποία αποτελούν πολύ συχνά θέμα της ζωγραφικής της.
«Όταν λείπω για καιρό και επιστρέψω σπίτι και ένα-δυο φυτά μου μπορεί να έχουν πεθάνει ξέρω ότι δεν είναι μόνο λόγω της έλλειψης νερού αλλά και της έλλειψης της επικοινωνίας μας», λέει η καλλιτέχνιδα.
H Ishag δεν βλέπει διαφορές ανάμεσα στους ανθρώπους και τα φυτά, για αυτήν όλα είναι οντότητες των οποίων οι πορείες διασταυρώνονται και αλληλοεπηρεάζονται αποτελώντας ισότιμα μέρη μέσα στο ενιαίο της φύσης. Στη δουλειά της η ύπαρξη είναι μια κατάσταση ρευστών ορίων ανάμεσα στις εκδηλώσεις της. Η βαθεία αγάπη και ο σεβασμός προς τη φύση που προϋποθέτει αυτή η κοσμοθεωρία κάνουν τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει τα θέματά της εντελώς ιδιοσυγκρασιακό.
Μία από τις πρώτες καλλιτέχνιδες που βγήκαν από τη Σχολή Καλών Τεχνών του Χαρτούμ στα τέλη του ’60 και σήμερα μία από τις σημαντικότερες δημιουργούς του Σουδάν και της Αφρικής, η Ishag, 82 χρονών σήμερα, μέσα από την ιδιαίτερη καλλιτεχνική της γλώσσα μοιάζει να φιλτράρει ολόκληρη την ιστορία τέχνης –την οποία έχει σπουδάσει διεξοδικά- διατηρώντας όμως ξεκάθαρα στοιχεία, τόσο της αφρικανικής παράδοσης, όσο και των δικών της προσωπικών ιστοριών, πολιτικών πεποιθήσεων, βιωμάτων και αναμνήσεων. Στη δουλειά της, που αρνείται πεισματικά να την κατατάξει κάτω από οποιοδήποτε κίνημα ή ομάδα –ακόμα και στο γκρουπ που όπως θα δούμε γεννήθηκε από τη δουλειά της-, δυτικά εξπρεσιονιστικά στοιχεία παντρεύονται ιδιοφυώς με αφρικανικές τεχνοτροπίες, ενώ πνευματιστικά τελετουργικά της πατρίδας της, όπως οι τελετές Zar που είχαν θεραπευτικούς σκοπούς και πραγματοποιούνταν μόνο από γυναίκες, γίνονται σουρεαλιστικές εικονογραφίες εμπλουτισμένες με επιρροές της από δημιουργούς όπως ο William Blake ή ο Francis Bacon.
Η γυναικεία μαγεία γενικότερα παίζει σημαντικό ρόλο στη δουλειά της αφού αναδεικνύει τη σχέση των γυναικών με τη φύση και τα πνεύματά της, αποτελώντας πυρήνα πολλών τοπικών μύθων που άκουγε μικρή από τις γηραιότερες της κοινότητάς της. Κι η ζωγραφική της Ishag είναι ιδιαίτερα προσανατολισμένη στη γυναικεία καθημερινότητα, στο storytelling και στις δραστηριότητες και κοινότητες των γυναικών.
Καθώς περιφέρεσαι στην αναδρομική της έκθεση, που αυτή τη στιγμή παρουσιάζεται στην Serpentine Gallery στο Λονδίνο, τα δάνειά της από μεγάλα ονόματα της δυτικής τέχνης είναι τόσο εμφανή όσο χρειάζεται ώστε να αναδειχθεί αυτό το συνεχές, η ενότητα μεταξύ των λαών αλλά και μεταξύ ανθρώπων και φύσης, μεταξύ χώρου και χρόνου και οργανικού και ανόργανου. Η «Κατάσταση της Eνότητας» («State of oneness»), δηλαδή, όπως λέει και ο τίτλος της έκθεσης, του ενιαίου και της ολότητας. Όλα αυτά τα οποία πρέσβευε ήδη από τα 70s, όταν ένας μαθητής και μια μαθήτριά της, ο Muhammad Hamid Shaddad και η Nayla El Tayib, εμπνεύστηκαν από τη φιλοσοφία της δουλειάς της και ξεκίνησαν την πρωτοποριακή ομάδα των Crystalists.
To Crystalist Group υπήρξε ένα ιδιαιτέρως πρωτοποριακό για το Σουδάν καλλιτεχνικό γκρουπ που προσπάθησε να διευρύνει τις πιο μοντερνιστικές κατευθύνσεις του Σχολής του Χαρτούμ –η οποία επικρατούσε στη σουδανική καλλιτεχνική σκηνή μέχρι τα 60s-, φέρνοντας στο προσκήνιο της δημιουργίας φιλοσοφικές ιδέες όπως οι φυσικές ροές, η αέναη μετατροπή ή η μη γραμμικότητα του χρόνου. Όπως γράφει στο μανιφέστο που συνέταξε ο Shaddad, βασική προϋπόθεση των Crystalists ήταν «η απόρριψη της ουσίας των πραγμάτων, γιατί είναι πλέον σαφές ότι οποιαδήποτε ουσία δεν είναι παρά κάτι που προσομοιάζει μια άλλη ουσία». Σκοπός του κινήματος ήταν «να επαναφέρει στη ζωή τη γλώσσα του κρυστάλλων και να μετατρέψει τη γλώσσα σε κάτι πιο διάφανο, στο οποίο καμία λέξη δεν μπορεί να καλύψει κάποια άλλη» και καταλήγει με το ότι «το κρύσταλλο δεν αντιστοιχεί σε τίποτα παραπάνω από την άρνηση κάθε αντικειμενοποίησης των αντικειμένων».
Αν και η φιλοσοφική σκέψη των Crystalists εκφράζεται ευκρινώς και σε πολλές διαστάσεις μέσα από τη δουλειά της Ishag, όπως φαίνεται και μέσα από πολλά έργα της έκθεσης, η ίδια αρνείται να εντάξει το έργο της ακόμα και σ’αυτούς (γεγονός βέβαια που ίσως και να είναι ακόμα πιο συμβατό με τα πιστεύω της ομάδας από το αν δεχόταν).
Υπάρχει ένα έργο στην έκθεση από το οποίο δεν μπορείς εύκολα να απομακρυνθείς. Πρόκειται για ένα μεγάλο μπλε τελάρο το οποίο διατρέχουν από πάνω μέχρι κάτω κλαδιά με πράσινα φύλλα και σφαιρικούς διάφανους καρπούς-σαπουνόφουσκες. Μέσα σε κάθε καρπό μας κοιτάζουν πολλαπλά ανθρώπινα πρόσωπα χωρίς στόμα. Ο πίνακας έχει κάτι ελαφρύ και τραγικό ταυτόχρονα. Η χειρονομία της έχει την απλότητα και τον κάπως άτσαλο σουρεαλισμό παιδικής ζωγραφιάς. Το μπλε του θα μπορούσε να παραπέμπει στη θάλασσα ή στον ουρανό, είναι ένα μπλε που έχει φως όμως. Σε όποιο βάθος και να βρίσκεται η παράσταση, το φως ακόμα την φτάνει. Και τα πρόσωπα μπορεί να μοιάζουν άλαλα, όμως τα φύλλα των κλαδιών είναι σαν να τους φτιάχνουν στόματα, προσθέτοντας κάτι αισιόδοξο σ’ ένα έργο εμπνευσμένο από μία τραγωδία.
Τον Ιούνιο του 2019 στρατιωτικές δυνάμεις άναψαν πυρά ενάντια σε άμαχους πολίτες που διαμαρτύρονταν ειρηνικά έξω από το αρχηγείο του στρατού, ζητώντας δημοκρατικές διαδικασίες εκλογής κυβέρνησης στη χώρα τους. Στην Σφαγή του Χαρτούμ τουλάχιστον 140 διαδηλωτές σκοτώθηκαν ενώ ο συνολικός αριθμός των θυμάτων παραμένει ακόμα αδιευκρίνιστος. «Κανείς δεν κοιμήθηκε εκείνη τη νύχτα», λέει η Ishag σε μια συνέντευξή της κι από τη μία νιώθω τύψεις που δεν θυμάμαι αυτό το τόσο θλιβερό και σημαντικό γεγονός, που δεν γνωρίζω τίποτα για την πολιτική ιστορία του Σουδάν, από την άλλη χαίρομαι που οι νέες γνωριμίες με μη δυτικούς καλλιτέχνες μάς δίνουν ερεθίσματα να κοιτάξουμε πλατύτερα την παγκόσμια ιστορία.
Η Ishag πιστεύει ότι αν δεν αλλάξει η τέχνη τον κόσμο, τίποτα δεν θα τα καταφέρει και γι’ αυτό επέστρεψε στο Σουδάν μετά τις σπουδές της στο Royal Institute of Arts του Λονδίνου. Για να διδάξει τέχνη και να συνδράμει έτσι στο να αλλάξουν οι συνθήκες ανελευθερίας και καταπίεσης στη χώρα της.
–
