Κείμενο: Γκέλυ Γρυντάκη
Ο μύθος του νεαρού κυνηγού Ακταίωνα και του gore θανάτου του από τη θυμωμένη Άρτεμη έχει πολλές εκδοχές. Σε μία από αυτές η θεά εξοργίζεται γιατί την είδε γυμνή σε μια πηγή να κάνει μπάνιο με τις νύμφες της και τον μεταμορφώνει σε ελάφι. Σε μια άλλη το κάνει επειδή καυχιέται ότι είναι καλύτερος κυνηγός από εκείνη.
Ηδονοβλεψίας ή/και αλαζόνας ο Ακταίων τιμωρείται από τη γυναίκα ή/και τη φύση και μετατρέπεται σε ελάφι, κάτι όμορφο άρα άξιο κυνηγιού ή παρακολούθησης (κάτι σαν τη γυναίκα δηλαδή στην αρχαιοελληνική μυθολογία). Ένα είδος επίσης που άρχισε να απειλείται στο ορεινό και δασώδες Idaho όταν οικολογικές οργανώσεις εισήγαγαν λύκους για να ενισχύσουν την ανάπτυξη της τοπικής πανίδας.
Όπως τα ελάφια του Idaho, έτσι και ο Ακταίων-ελάφι εντέλει δεν επιβιώνει αλλά κατασπαράζεται ως τελετουργική τιμωρία, όχι από λύκους αλλά από τα 50 κυνηγητικά του σκυλιά στα οποία η Άρτεμις χαρίζει λύσσα και δεν τον αναγνωρίζουν. Με τη μυστήρια εικόνα μιας άγριας κατασπάραξης στο χιονισμένο τοπίο του Idaho, ξεκινάει το Redoubt (Οχυρό), ένα παράξενο σιωπηλό φιλμ στο οποίο ο Matthew Barney έχει κρατήσει για τον εαυτό του τον ρόλο του αλαζόνα-ηδονοβλεψία κυνηγού που υποπίπτει στο ύψιστο αμάρτημα της ιεροσυλίας, βλέποντας αυτό που οι θνητοί δεν πρέπει να δουν. Παραβιάζοντας δηλαδή το οπτικό άβατο της θεότητας ή απλώς τους άγραφους κανόνες της γυναικείας αιδούς.
Ο Barney, δημοτικός φύλακας του δασικού χώρου, τριγυρνά στα παγωμένα δάση του Idaho ως γερασμένος Ακταίωνας-καλλιτέχνης-υπαίθριος χαράκτης, κρυφοκοιτάζοντας και αποτυπώνοντας στις πλάκες του τη φύση, τους λύκους και τη survivalist Άρτεμη με τις παρθένες της, που μέσα στις στολές παραλλαγής τους μοιάζουν ένα με τη φύση και τους λύκους. Η πολεμοχαρής θεά με τα δεκάδες ντουφέκια και τόξα στη σκηνή της και οι αλαφροπάτητες νύμφες, σαν την ψυχή του δάσους, σκαρφαλώνουν δέντρα και κολυμπούν στις παγωμένες πηγές, εκτελούν χορευτικές ιεροτελεστίες, μοιάζουν με άγρια ζώα και δεν ανέχονται παραβιάσεις.
Πόσο δικαίωμα έχουμε να παραβιάζουμε την ομορφιά; Είναι το όμορφο ως τέτοιο άξιο της μοίρας του; Ο Barney για άλλη μια φορά βάζει τον άντρα ως κέντρο του κόσμου αποδίδοντας ακόμα και στις πρωταγωνίστριες αντρική ρώμη. Η θηλυκότητα στο όραμά του δεν έχει θέση στον φυσικό κόσμο και στα πεδία δυνάμεων που εναλλάσσονται, παρά μόνο ως εκδήλωση παθητικής-παραβιάσιμης ομορφιάς (τη στιγμή του λουτρού στο ποτάμι για παράδειγμα).
Η Άρτεμις στην ελληνική μυθολογία ήταν μια παρθένα θεότητα που είχε οικειοποιηθεί χαρακτηριστικά αρρενωπότητας -παρόλα αυτά δεν απέφυγε τις αντρικές παραβιάσεις και έτσι εκδικήθηκε. Η ιστορία της Άρτεμις και του Ακταίωνα είναι μια ιστορία εκδίκησης και όπως και στον αρχαίο μύθο έτσι και στην ταινία του Barney το ενδιαφέρον διατηρείται στο ότι φύση και γυναίκα εναλλάσσονται ως άξονες της εκδίκησης αυτής. Ούτε καν τα ημερωμένα σκυλιά αντιστέκονται στο κάλεσμα της τιμωρίας και μετά την κατασπάραξη του ελαφιού επιτίθενται στον χώρο όπου ο χαράκτης επεξεργαζόταν τις πλάκες του, για να αποτελειώσουν τη διαδικασία της εξόντωσής του.
Αν κάτι πάντα θαυμάζω στη δουλειά του Barney, είναι η ποιότητα παραγωγής και η φωτογραφία. Για άλλη μια φορά δημιουργεί ένα φιλμ απίστευτης αισθητικής ποιότητας, τραβηγμένο στα αχανή εντυπωσιακά χιονισμένα τοπία του Idaho, όπου σχεδόν κάθε κάδρο είναι ένα μικρό έργο τέχνης, σαν τις δυνητικές χαλκογραφίες του πρωταγωνιστή. Είναι όμως αργό και ανοιχτό σε ερμηνείες. Πρόκειται για στοιχεία που εκτιμώ απεριόριστα στον κινηματογράφο όταν διατηρούν ισορροπίες και υπηρετούν κάποιες νοηματικές γραμμές- κάτι που εδώ δεν συμβαίνει. Το φιλμ μοιάζει ατελείωτο και οι αμφισημίες του είναι περισσότερο κέντρα υπεκφυγής παρά γονιμότητας ιδεών.
Γιατί η ματιά του, όσο ανοιχτή και αν επιθυμεί να είναι σε οικολογικές ερμηνείες, δεν αποφεύγει ένα καλά εντυπωμένο -όπως στις χαλκογραφικές πλάκες που κατασκευάζει και καταλαμβάνουν τους τοίχους της γκαλερί- περιρρέοντα φαλλοκεντρισμό, αυτόν άλλωστε που τόσο απερίφραστα τον χαρακτήριζε και σε προηγούμενες δουλειές του (όπως στη σειρά Cremaster για παράδειγμα, μια ολόκληρη σειρά ταινιών με άξονα τους μύες που περιβάλλουν τους όρχεις). Κάτι που επιπροσθέτως ενισχύεται και επιβεβαιώνεται στην υπόλοιπη έκθεση που συνοδεύει το φιλμ, στην οποία επικρατούν τεραστίων διαστάσεων επιχαλκωμένες γλυπτικές εγκαταστάσεις αξιοπρόσεκτα παραπεμπτικές σε όπλα ή/και φαλλούς.
Όλα είναι όπλα στο τελετουργικό σύμπαν του Barney (ο φαλλός συμπεριλαμβανόμενος), όλα είναι μια μεγάλη μάχη, ένας πόλεμος. H ταινία ανοίγει με ζώα να κατασπαράζονται από άλλα ζώα σε ένα άγριο φυσικό τοπίο, όπου η επιβίωση θέλει να είσαι αμείλικτος (μια κατασπάραξη-τιμωρία που ως τελετουργική εντέλει φυσικοποιείται). Και η επιβίωση είναι ένα κεντρικό θέμα καθώς ο τίτλος Redoubt εκτός από Οχυρό είναι και ένας όρος που χρησιμοποιούν ακροδεξιές αντι-κυβερνητικές μιλιταριστικές οργανώσεις που επιδίδονται σε ασκήσεις προστασίας από πιθανές φυσικές καταστροφές και των οποίων τα μέλη αποκαλούνται και Survivalists (Επιβιωτές).
Εδώ είναι που ο Barney παίζει βολικά με τις σημασίες για να μην επιλέξει κατευθύνσεις. Γιατί την πρωταγωνίστρια Άρτεμη την υποδύεται η Anette Wachter, μέλος του NRA (Εθνική Οργάνωση υπέρ της Οπλοφορίας) και διεθνώς διάσημη σκοπεύτρια, ενώ οι πολύ ιδιαίτερες στολές παραλλαγής που φοράνε αυτή και οι νύμφες της, σύμφωνα με το συνοδευτικό κείμενο παραπέμπουν στις στολές των Survivalists.
Η Άρτεμις-κυνηγός-εκδικήτρια λοιπόν και οι νύμφες χορεύτριες μιλιταρίστριες οπαδοί του κυνηγιού από τη μία και από την άλλη η κυβερνητική σκοπιά, οι κάμερες παρακολούθησης, ο άνθρωπος-σύστημα και η ηδονοβλεπτική του στάση απέναντι στη φύση (στη φύση-κυνηγό που ενισχύεται από τη μυθολογία και την αστρολογία έτσι ώστε να κρατιέται μια απενοχοποιητική στάση απέναντι στο κυνήγι). Και στην από εδώ, την ανθρώπινη-παρεμβατική, κυβερνητική μεριά, εντάσσεται και η τέχνη ως χαρακτηριστικό της ανθρώπινης διάνοιας μέσω του οποίου δημιουργεί κώδικες επικοινωνίας με τη φύση.
Ποιο είναι όμως το κακό και ποιο το καλό; Ή μήπως είναι όψεις του ίδιου νομίσματος; Αυτό που εντέλει λείπει από το φαντασμαγορικό πολεμοχαρές κοσμοείδωλο του Barney είναι μάλλον μια μη ανθρωποκεντρική, μια καθαρά οικολογική ματιά, πέραν κυνηγιού, όπλων, τοξικής αρρενωπότητας, στυγνών εκδικήσεων και τεχνολογίας. Μια ματιά που σέβεται και δοξάζει την αρμονία στη φύση.
Λείπει δηλαδή μια άλλη, παραβιαστική των Ευκλείδειων αξόνων, πλευρά του νομίσματος, που ανοίγοντας νέες διαστάσεις ενδεχομένων συμπεριλαμβάνει ουσίες όπως η τρυφερότητα, η θηλυκότητα και η ενσυναίσθηση.
Και αυτή η έλλειψη, μόλις γίνει αντιληπτή ως θλιβερή αλληγορία της σύγχρονης δύσης, είναι που κάνει το Redoubt τόσο απειλητικό και ενοχλητικό.
