Κείμενο: Νεφέλη Καούτσκη
Η ιδέα για το Rhizome project «ξεκίνησε οργανικά από διάφορα μέρη, σαν το ρίζωμα που δεν έχει αρχή και τέλος», όπως λέει η επιμελήτρια και συνιδρύτρια της IONE & MANN, Άλκηστις Κουκουλιού. Η πρώτη έκθεση ”Rhizome” άνοιξε για το κοινό στις 17 Ιανουαρίου 2023 στο Cromwell Place στο Λονδίνο. Το Rhizome ήταν μία ομαδική έκθεση με έργα τριών καλλιτεχνών, του Τόμας Λάνγκλεϊ (γεν. 1986), της Ειρήνης Μπαχλιτζανάκη (γεν. 1984) και της Σάνον Μπόνο (γεν. 1995).
Το Rhizome project αντλεί έμπνευση από πολλαπλά σημεία. Αρχικά από τη βοτανολογία και την ελληνική λέξη «ρίζωμα», μία ρίζα που επεκτείνεται οριζόντια προς όλες τις πιθανές κατευθύνσεις. Έπειτα, αυτή η ιδιότητα του ριζώματος, ενέπνευσε και την ομώνυμη μεταμοντέρνα θεωρία των Ντελέζ και Γκουαταρί.
Στη φιλοσοφική θεωρία, ο όρος rhizome αφορά σε μία διαδικασία – μία μεθοδολογία. Αντιτίθεται στον κάθετο τρόπο σκέψης που χαρακτηρίζει το καπιταλιστικό μοντέλο και διακρίνεται από την οριζοντιότητα και την έλλειψη ιεραρχικής δομής. Όπως και το βοτανολογικό ρίζωμα, η μεθοδολογία αυτή εξελίσσεται χωρίς αρχή, μέση και τέλος, και μπορεί να επεκταθεί προς κάθε κατεύθυνση αξιοποιώντας άπειρες πιθανότητες.
Έτσι και στο ομαδικό show Rhizome παρουσιάστηκε το έργο τριών καλλιτεχνών χωρίς ιεραρχίες, ανοίγοντας έναν τόσο οπτικό, όσο και νοηματικό διάλογο μεταξύ των έργων που έρχονται να συνδεθούν μεταξύ τους σε διαφορετικά πεδία.
Στα έργα του Λάνγκλεϊ, μονόχρωμα βοτανικά μοτίβα ξεγλιστρούν από την επίπεδη επιφάνεια του καμβά και γίνονται σχεδόν γλυπτικά στοιχεία. Ο καλλιτέχνης επέλεξε να ονομάσει αυτή τη σειρά έργων ”Bodger’s Hovel” που σε ελεύθερη μετάφραση αποδίδεται ως «παράγκα του ξυλουργού». Οι καδραρισμένοι από τον ίδιο καμβάδες βρίσκονται κάπου ανάμεσα στο σχέδιο, τη ζωγραφική, και τη γλυπτική. Χρησιμοποιώντας μία μίξη από κάρβουνο, λάδι και κερί μας παραπέμπει στη διασύνδεση των πρακτικών μέσα από την υλικότητα που αναπαράγουν. Προερχόμενος από μία οικογένεια καλαθοποιών, τα υλικά και τα μοτίβα του Λάνγκλεϊ τον μετατρέπουν σε τεχνίτη που λειτουργεί με οδηγό την αίσθησή του -που δημιουργεί ακολουθώντας το πού θα τον πάνε τα χέρια του, και όχι ένα αυστηρά προδιαγεγραμμένο πλάνο.
Αντικριστά, τα έργα της Μπαχλιτζανάκη αντηχούν την υλικότητα εκείνων του Λάνγκλεϊ, με το δικό τους ξεχωριστό τρόπο. Η καλλιτέχνιδα δουλεύει με γύψο τον οποίο επεξεργάζεται ώστε να μοιάζει με πηλό και του δίνει το σχήμα μίας παραδοσιακής στάμνας ή αλλιώς «κρυολόγου» όπως ονομάζεται στον τόπο καταγωγής της, τη Σκύρο. Οι στάμνες της Μπαχλιτζανάκη όμως δεν είναι τρισδιάστατες όπως θα περίμενε κανείς, αλλά επίτοιχα γλυπτικά αντικείμενα. Η Μπαχλιτζανάκη, εξερευνά την όψη, την υφή και τη φόρμα της στάμνας αφαιρώντας τον όγκο, κρατώντας μόνο το αποτύπωμα ή τη σκιά του αντικειμένου. Με σχεδόν χιουμοριστικό τόνο οι στάμνες της καλλιτέχνιδας παύουν να είναι χρηστικές. Αντίθετα, μας καλούν να δούμε τα οικεία μας αντικείμενα ως φόρμες στο χώρο ξεπερνώντας την διαδεδομένη λογική ότι το αντικείμενο είναι μόνο η λειτουργικότητά του και φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο το νόημα που τους αποδίδουμε μέσω της δικής μας σχέσης μαζί τους.
Courtesy of IONE & MANN.
Η Σάνον Μπόνο ανήκει στο κύμα καλλιτεχνών του Afrofemcentrism όπου δίνεται έμφαση στην θέση και τη δύναμη των μαύρων γυναικών. Στο Rhizome παρουσίασε τους πίνακες της σειράς ”To Summers End in Gambia” δημιουργώντας μάλιστα και ένα νέο έργο ειδικά για την έκθεση με τίτλο ”Deeply Rooted”. Τα έργα της σφύζουν από ζωή καθώς φύλλα διαφόρων φυτών, λουλούδια και κοχύλια περιπλέκονται ανάμεσα σε χέρια μαύρων γυναικών που μοιάζουν σαν να διεξάγουν κάποια ιεροτελεστία επί του καμβά. Η Μπόνο επιστρέφει στις ρίζες της, στη Σιέρα Λεόνε από όπου κατάγεται και φέρνει στην επιφάνεια του καμβά της χρώματα και μοτίβα από τα αφρικανικά υφάσματα που φορούν οι γυναίκες της Δυτικής Αφρικής. Υφάσματα που επί αποικιοκρατίας τον 19ο αιώνα πρωτοέφεραν οι Ολλανδοί στις Αφρικανικές δυτικές ακτές από την Ινδονησία, και πολύ γρήγορα ο τοπικός πληθυσμός τα οικειοποιήθηκε σε σημείο που έγιναν μοναδικό σύμβολο παράδοσης και ενδυνάμωσης των Αφρικανών γυναικών.
Η απήχηση του πρώτου Rhizome ήταν τέτοια όπου αναμένεται και η συνέχειά του σε επόμενο στάδιο ακολουθώντας και τα βασικά προτάγματα της ίδιας της μεθοδολογίας του για την συνεχή εξέλιξη προς κάθε δυνατή κατεύθυνση.
Παράλληλα, το Rhizome project μας συστήνει και ένα νέο μοντέλο λειτουργίας των γκαλερί του Λονδίνου μέσα από το Cromwell Place στο οποίο φιλοξενήθηκε. Το Cromwell Place βρίσκεται στην περιοχή South Kensington και οι εγκαταστάσεις του διαθέτουν εκθεσιακούς χώρους, γραφεία, αποθήκες, viewing rooms, χώρο διαλέξεων, και εστιατόριο-μπαρ μεταξύ άλλων. Το Cromwell Place άνοιξε τις πόρτες του εν μέσω πανδημίας το 2020 και βασίζεται στις ετήσιες συνδρομές των γκαλερί-μελών οι οποίες με τη σειρά τους μπορούν να αξιοποιούν τους χώρους και τις παρεχόμενες υπηρεσίες όπως και για όσο καιρό επιθυμούν. Το ευέλικτο αυτό μοντέλο φάνηκε να καλύπτει τις ανάγκες πολλών ιδιοκτητών γκαλερί σε μία περίοδο όπου η αβεβαιότητα ήταν μεγάλη. Με αυτό το σχήμα γκαλερί από όλον τον κόσμο συγκεντρώνονται κάτω από μία στέγη και μπορούν να συντονίσουν τις δραστηριότητές τους κάνοντας για παράδειγμα κοινά εγκαίνια, ή ακολουθώντας κοινές θεματικές, χτίζοντας στην πορεία ισχυρές διασυνδέσεις μεταξύ τους σε επίπεδο καλλιτεχνών, επιμελητών αλλά και συλλεκτών.
Όπως παρατηρεί η Άλκηστις Κουκουλιού, το πνεύμα αυτό της συνεργασίας, της συναδελφικότητας και της δεκτικότητας στην αλλαγή προχωρά πέρα από τους τέσσερις τοίχους της γκαλερί και εξαπλώνεται σε ολόκληρο το οικοσύστημα της τέχνης.
Matt Spour, Courtesy of IONE & MANN
«Η πανδημία και η αβεβαιότητα που ακολούθησε μας ώθησε σε ένα ”ριζωματικό” τρόπο σκέψης, λειτουργίας και ανάπτυξης σε επιχειρηματικό, καλλιτεχνικό αλλά και προσωπικό επίπεδο. Αποενοχοποιήσαμε την εσωστρέφεια και την ατομικότητα αλλά παράλληλα εκτιμήσαμε την αξία της συλλογικότητας, της αλληλοϋποστήριξης, της συμπερίληψης και του ανήκειν. Επικεντρωθήκαμε στα σημαντικά, αγκαλιάσαμε τις ρίζες μας γιατί μας στηρίζουν, δεν τις αφήνουμε όμως πλέον να μας καθορίζουν ούτε να μας περιορίζουν. Ανακαλύψαμε ή θυμηθήκαμε, αν θέλεις, ότι η εξέλιξη δεν είναι γραμμική ούτε προδιαγεγραμμένη, είναι όμως, όπως και στη φύση, συνεχής, αέναη.
Αυτές τις ιδέες εξετάσαμε μέσα από την έκθεση ”Rhizome” και τα έργα της Ειρήνης, της Σάνον και του Τόμας. Η απήχηση που είχε και οι συζητήσεις με τους επισκέπτες μας (καλλιτέχνες, συλλέκτες, επιμελητές, κριτικούς τέχνης, φίλους, γνωστούς, αγνώστους, ανεξαρτήτως ηλικίας ή καταγωγής) κατέστησαν σαφές ότι οι αναζητήσεις αυτές εκφράζουν όχι μόνο τον παλμό της εποχής αλλά και μία διαχρονική εκδήλωση της ανθρώπινης ύπαρξης και ότι αξίζει να τις εξετάσουμε περαιτέρω. Να συμπεριλάβουμε και άλλες οπτικές, να εξερευνήσουμε διαφορετικές μορφές καλλιτεχνικής παρουσίασης που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κάθε συνεργασίας, διαφορετικούς χώρους, ίσως και διαφορετικές χώρες! Έτσι, το τέλος της έκθεσης σηματοδότησε μια νέα αρχή, το ”Rhizome ως ongoing project”. Άλλωστε το ”Rhizome” ως concept ταιριάζει και με την επιχειρηματική μας φιλοσοφία και το ήθος μας ως γκαλερί.»
Μέσα λοιπόν από το Rhizome project της IONE & MANN και ακολουθώντας τα ριζώματά του, παρουσιάστηκε η δουλειά τριών σύγχρονων καλλιτεχνών με τις ρίζες τους να πηγαίνουν από την τέχνη του χειροποίητου, ως τις παραδόσεις των Σποράδων μέχρι και τις ακτές της Δυτικής Αφρικής. Ταυτόχρονα, δόθηκε η ευκαιρία στο να αναδειχθεί ένα νέο σύστημα συ-στέγασης και συνεργασίας καλλιτεχνικών οργανισμών που γεννήθηκε ως εναλλακτικό μοντέλο παραδοσιακών εκθεσιακών πρακτικών. Κοιτώντας αυτό το δαιδαλώδες τοπίο του Λονδίνου, δεν μπορεί κανείς παρά να το παρομοιάσει με ρίζωμα που επεκτείνεται προς κάθε κατεύθυνση. Έτσι κι εμείς αναμένουμε το επόμενο βήμα της ΙΟΝΕ & ΜΑΝΝ για να δούμε πώς και πού θα μας ταξιδέψει το επόμενο ”Rhizome project”.
