Πολλές αφορμές και μόνο καλές. Να θυμηθεί κανείς ωραία τραγούδια, τα θεατρικά, μα και έναν σπουδαίο άνθρωπο. Το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, μήνες μόνο μετά την απώλεια του μεγάλου συνθέτη, σημαίνει την εκκίνηση του προγράμματός του με ένα τιμητικό αφιέρωμα σε έναν άνθρωπο που και για τον ίδιο τον θεσμό του Φεστιβάλ φέρει βαρύτατο συμβολισμό, καθώς υπήρξε Πρόεδρός του τη χρονιά 1998-1999. Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν ένας πολυπρισματικός άνθρωπος, που αξιοποίησε κάθε ευκαιρία που του δόθηκε και επεδίωξε με πάθος να πάει τον πολιτισμό αυτής της χώρας βήματα μπροστά. Στο αφιέρωμα αυτό, τον πρώτο λόγο τον έχουν οι θεατρικές του δημιουργίες. Μπρεχτ, Καββαδίας, Λόπε ντε Βέγκα, Τσικληρόπουλος και Αριστοφάνης. Οι άνθρωποι που πλαισιώνουν τις θεατρικές μουσικές του συνθέτη είναι η καλλιτεχνική του οικογένεια. Το alter ego του και συνεργάτης του συνθέτη επί χρόνια, ενορχηστρωτής και συνοδοιπόρος του, ο Θύμιος Παπαδόπουλος, αναλαμβάνει να διευθύνει σπουδαίους ερμηνευτές όπως τον Κώστα Θωμαΐδη, τον Χρήστο Θηβαίο, τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Φοίβο Δεληβοριά ενώ τη θεατρική απόδοση κειμένων θα αναλάβει η ηθοποιός Ρένια Λουιζίδου. Λίγο πριν στηθούν οι προβολείς, οι καλλιτέχνες που θα βρεθούν στη σκηνή του Ηρωδείου για να τιμήσουν τον μεγάλο συνθέτη, ανακαλούν στιγμές και εικόνες από αυτόν και τις μοιράζονται στο ελculture.
Για το θέατρο
Είναι σαφές ότι η ενασχόληση με τα θεατρικά του Θάνου Μικρούτσικου είναι γρίφος για δυνατούς λύτες. Ο Θύμιος Παπαδόπουλος επισημαίνει ότι αισθάνεται και πάλι σαν νέος μουσικός, σαν να δίνει συναυλία για πρώτη φορά. «Το αφιέρωμα στα θεατρικά του Θάνου είναι δύσκολο εγχείρημα γιατί πρέπει να προσεγγιστεί με απόλυτο σεβασμό. Ουδέποτε επιχειρήθηκε να γίνει μια συναυλία που να βασίζεται στα θεατρικά του κομμάτια. Ο όγκος των έργων που έχει γράψει για το θέατρο είναι τρομακτικός. Το αγαπούσε πολύ το θέατρο και δεν θεωρούσε τη μουσική ανεξάρτητη από το μουσικό συμβάν. Μελετούσε το σκηνικό δρώμενο με τεράστια προσοχή. Ο τρόπος που χειριζόταν ο Θάνος Μικρούτσικος το θεατρικό συμβάν ήταν για όλους μας μάθημα. Χαρακτηριστικά θα σας πω ότι είχα φωνάξει φίλους μου για να παρακολουθήσουν τον τρόπο του. Πόσο διαφορετική είναι η μουσική όταν ηχογραφείται από το όταν εντάσσεται μέσα σε μια θεατρική παράσταση. Και είναι η πρώτη φορά μετά από καιρό που όλοι έχουμε τρακ».
«Με τη Μαρία Παπαγιάννη (σύντροφο του Θάνου Μικρούτσικου), κάτσαμε ένα απόγευμα και βουτήξαμε στον θησαυρό. Βρήκαμε κάποια τραγούδια που δεν είναι πολύ γνωστά στον πολύ κόσμο, πρέπει όμως να τα ανακαλύψουν οι ακροατές», τονίζει ο Φοίβος Δεληβοριάς.
Είναι σχεδόν περίεργο το γεγονός ότι παρά τον πελώριο όγκο των θεατρικών έργων του Θάνου Μικρούτσικου, δεν είχε πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα μια συναυλία που θα επικεντρωνόταν στη σκηνική δημιουργία του συνθέτη. Αναζητώντας τα θεατρικά του κομμάτια, μπορεί κάποιος να αντιληφθεί πόσο καλά γνώριζε και τη θεατρική τέχνη. Ο Κώστας Θωμαΐδης εξηγεί ότι μόνο τυχαίο δεν θα μπορούσε να είναι αυτό:
«Ο πατέρας του Θάνου αγαπούσε πολύ την τέχνη και την ποίηση και τον έπαιρνε από μικρό αγκαλιά για να του διαβάσει. Όχι μόνο τους μέγιστους ποιητές μας αλλά και τους ελάσσονες. Μην ξεχνάμε ότι τότε ελάσσων ποιητής θεωρούταν και ο Καββαδίας». Ο Κώστας Θωμαΐδης υπήρξε αυτόπτης μάρτυς των δημιουργιών του συνθέτη στη θεατρική σκηνή, ενώ συμμετείχε ενεργά και σε κάποιες από αυτές τις παραστάσεις που ντύθηκαν μουσικά από τον ίδιο.
«Τα θεατρικά τραγούδια του Θάνου τα έζησα τη στιγμή της δημιουργίας τους. Το 1972 – 1973 έκανε την πρώτη του μουσική στο μικρό θέατρο της Χαράς Κανδρεβιώτου. Όλα είναι πιο δύσκολα και το συναισθηματικό μέρος είναι βαρύνον και έχει τη δική του σημασιολογία. Αυτό μας φέρνει και σε μια στιγμή που πρέπει να προσπαθήσουμε περισσότερο για να αποδώσουμε τη σκηνική του μουσική με μεγαλύτερη ακρίβεια, όπως και ο ίδιος θα ήθελε. Όλοι μας οι ερμηνευτές θα τον κάναμε χαρούμενο με τον τρόπο που δουλεύουμε, τον τρόπο που μας δίδαξε αυτός.»
Η Ρένια Λουιζίδου τονίζει τη θεατρικότητα που χαρακτήριζε ούτως ή άλλως τον ίδιο τον συνθέτη, θεατρικότητα που κατέλυε την ανθρώπινη ιδιότητά του στη σκηνή και τον καθιστούσε σχεδόν αερικό:
«Η σχέση του με το θέατρο ήταν οργανική. Όταν ξεκίνησε να εμφανίζεται στις συναυλίες ήταν ένας ασύλληπτος performer. Η στιγμή που έπαιζε τους 7 νάνους στο πιάνο είχε την ίδια δύναμη με ένα θεατρικό μονόλογο. Ίπτατο. Έβλεπες έναν άνθρωπο πάνω από το έδαφος. Δεν ήταν απλά ένας μουσικός που ερμηνεύει το κομμάτι του στη σκηνή. Αισθάνομαι ότι το θέατρο διασταυρωνόταν έντονα με τη μουσική του δραστηριότητα. Έχω μια φράση στο αφιέρωμα που λέω «Όταν έπαιζα, πετούσα». Μου είναι αδύνατο να πω τη φράση χωρίς να έρθει στο μυαλό μου ο Θάνος την ώρα που έλεγε του 7 νάνους. Να ποια είναι η σχέση του Θάνου με το θέατρο».
Αυτό το αφιέρωμα συστήνει μια άλλη πλευρά του συνθέτη που ίσως το κοινό να μη γνωρίζει τόσο καλά, όπως διαπιστώνει η Ρίτα Αντωνοπούλου. «Σε αυτό το αφιέρωμα ο κόσμος θα καταλάβει καλύτερα τον Θάνο. Νομίζω ότι αυτό το κομμάτι του παζλ, ίσως να έλειπε από κάποιους».
Ένα αφιέρωμα – προσωπική υπόθεση
Όλοι σχεδόν οι συντελεστές εξηγούν ότι το αφιέρωμα είναι δύσκολη υπόθεση, ακριβώς γιατί πρόκειται για ένα πολύ προσωπικό εγχείρημα. «Απέχουμε πολύ λίγο από τη στιγμή που η φυσική παρουσία του Θάνου δεν είναι μαζί μας», μου εξηγεί ο Κώστας Θωμαΐδης. Όλοι επιστρέφουν στην πολύ προσωπική σχέση που είχαν μαζί του και ο καθένας τους έχει κάτι να θυμάται από την πορεία του πλάι στον Θάνο Μικρούτσικο.
Η Ρένια Λουιζίδου θυμάται την πρώτη τους συνεργασία αλλά και προσωπικές στιγμές που την συνέδεσαν με τον συνθέτη.
«Τον Θάνο τον γνώρισα το 1988, στη δεύτερη δουλειά που έκανα στην Αθήνα, στο Θέατρο Λαμπέτη, σε μια παράσταση του Λάκη Λαζόπουλου. Συνεργαστήκαμε για δύο συνεχόμενους χειμώνες, στο “Ένα μικρό καράβι” και στο “Ελλάς κατόπιν αορτής”. Θα ακουστούν κομμάτια από αυτές τις παραστάσεις και στο Ηρώδειο».
«Από το ’88 έχουν περάσει, πόσα; 32 χρόνια; Μοιραστήκαμε πράγματα ζωής. Εκτός του αμιγώς καλλιτεχνικού του μεγέθους, ο Θάνος ήταν μια συναρπαστική προσωπικότητα. Τον γνώρισα πολύ καλά, βάφτισε το παιδί μου, ήμασταν σχεδόν συγγενείς. Τα απίθανα καλοκαίρια που έζησα μαζί του στη Νότια Κρήτη, ανέμελα και ξέγνοιαστα, δεν θα τα ξεχάσω. Τη μαγική του ιδιότητα, μέσα στην απόλυτη χαρά να κάνει σοβαρή συζήτηση και να γυρίζουμε σε δευτερόλεπτα στο απόλυτο γλέντι. Ο Θάνος δεν θα φύγει από το μυαλό μου. Από τις συναυλίες του, μέχρι τα καλοκαίρια μας, κάτω, στο Λιβυκό».
Ο Κώστας Θωμαΐδης μοιράστηκε με τον συνθέτη μία από τις σημαντικότερες στιγμές της καριέρας του, τη στιγμή που ερμήνευσε τη Σονάτα του Σεληνόφωτος μπροστά στον ποιητή Γιάννη Ρίτσο αλλά και τη στιγμή της είσπραξης διθυραμβικών κριτικών από τον διεθνή τύπο:
«Όταν έπρεπε να ερμηνεύσω τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου σε μια παράσταση στις Βρυξέλλες στο Nouveau Théâtre de Belgique κάναμε με τον Θάνο καθημερινές πρόβες για 2 – 3 μήνες. Πριν φύγουμε για τις Βρυξέλλες, ερμήνευσα το έργο ενώπιον του ποιητή Γιάννη Ρίτσου. Ήταν μια σημαντική στιγμή για μένα γιατί ο ποιητής χάρηκε πολύ. Στην πρεμιέρα της παράστασης ήρθαν οι γαλλόφωνες εφημερίδες του Βελγίου, της Ελβετίας και της Γαλλίας. Η στιγμή που διαβάσαμε τα διθυραμβικά τους σχόλια, τόσο για τον Θάνο όσο και για μένα, δεν μπορεί να ξεχαστεί. Όλα αυτά τα μοιράστηκα με τον Θάνο. Δεν έχουμε την πολυτέλεια να βιώνουμε συχνά τόσο μεγάλες συγκινήσεις. Σε αυτήν την παράσταση, κατάφερα να υπερβώ τις καταγεγραμμένες μου δυνατότητες. Ήταν ικανότητα του Θάνου να ωθεί τους καλλιτέχνες να υπερβούν τα καλλιτεχνικά τους όρια».
Οι αναμνήσεις του από την εμπειρία του με τον συνθέτη είναι αμέτρητες αλλά ξεχωρίζει κάποιες που βίωσε μαζί του και επί σκηνής:
«Αυτό που τον χαρακτήριζε πάνω στη σκηνή ήταν ότι όταν ενθουσιαζόταν, φώναζε. Υπήρχαν στιγμές που έπαιζε πιάνο και φώναζε. Ήταν πολύ ισχυρό για τους υπόλοιπους πάνω στη σκηνή, μας ωθούσε στο να γίνουμε καλύτεροι εκείνη τη στιγμή».
Η Ρίτα Αντωνοπούλου δεν ξεχνά μια από τις στιγμές μαζί του που την άφησαν σχεδόν αμήχανη, μην ξέροντας πώς να αντιδράσει.
«Ίσως ήταν σε μία από τις συναυλίες του Μεγάρου που είχαμε κάνει πριν το Ηρώδειο πέρυσι. Κάναμε ένα αφιέρωμα στον Καββαδία με τρία πιάνα. Εκεί, με είχε αγκαλιάσει, με κρατούσε αγκαλιά και μου έλεγε ευχαριστώ. (Παύση). Δεν ήξερα τι να κάνω. Εκείνος μου έλεγε ευχαριστώ και εγώ δεν ήξερα τι να του πω. Ήταν μια πολύ συγκινητική στιγμή για μένα».
Η σχέση του Φοίβου Δεληβοριά με τον Θάνο Μικρούτσικο μπορεί να υπήρξε σύντομη σε διάρκεια αλλά ταυτόχρονα υπήρξε και γεμάτη με ουσία για τον τραγουδοποιό.
«Η συνάντησή μου και η σχέση μου με τον Θάνο Μικρούτσικο ήταν σύντομη αλλά πολύ συγκινητική. Με τον Θάνο ήμασταν γείτονες. Έμενε στο Μετς, όπως και εγώ. Έβγαζε βόλτα τα σκυλιά του και ανταλλάζαμε πολύ σύντομες κουβέντες περί μουσικής. Γείτονες ήμασταν και στουντιακά. Ηχογραφούσα τον Καθρέφτη και μετά από λίγες ώρες ηχογραφούσε κι αυτός τα έργα του. Ο Θύμιος ήταν πνευματικό του παιδί και εγώ πνευματικό παιδί του Θύμιου. Θυμάμαι πολύ συγκινητικές στιγμές από τον Θάνο. Θυμάμαι να με προσκαλεί στην πρώτη εμφάνιση της Ρίτας Αντωνοπούλου αλλά και παλαιότερα σε εμφανίσεις με τον Δημήτρη Μητροπάνο. Είχαμε πάρει και συνέντευξη ο ένας από τον άλλο στο παρελθόν».
«Ο Θάνος μου είχε ζητήσει να τον συνοδεύσω στις καλοκαιρινές του συναυλίες στην επανεκτέλεση ενός πολύ σημαντικού του έργου. Εγώ, όμως, δεν αισθανόμουν επαρκής ερμηνευτικά. Επανήλθε, αργότερα, με μια ακόμη πιο συγκινητική πρόταση. Έκανε έναν δίσκο για τον Φρανσουά Βιγιόν και είχε την ιδέα να καλέσει όλη τη γενιά των τραγουδοποιών από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90. Απαγγείλαμε ποιήματα του Βιγιόν, ο Μαχαιρίτσας, ο Χάρης Κατσιμίχας, ο Ιωαννίδης, ο Μάλαμας, ο Ζούδιαρης, ο Θηβαίος και εγώ. Σε όλες αυτές τις μικρές στιγμές, είναι ζήτημα αν η συνολική μας συζήτηση κράτησε 4 – 5 ώρες. Παρόλα αυτά τον έχω ισχυρά μέσα μου».
Ρωτώ τον Φοίβο Δεληβοριά αν μετάνιωσε που δεν είπε το ναι στην πρόταση για τις από κοινού εμφανίσεις τους και μου απαντάει ότι δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς.
«Τότε που μου το είπε, δεν ήμουν έτοιμος. Δεν ήταν στα μέτρα μου αυτό που μου πρότεινε. Αργότερα, του πρότεινα να το κάνουμε μαζί στην Ταράτσα. Ήταν, όμως, ήδη άρρωστος και καταπονημένος. Θα σας πω κάτι που ίσως να μην το έχω ξαναπεί κάπου. Κάποια στιγμή σε μια ιδιωτική συζήτηση μου είπε ότι σκεφτόταν να κάνει κάποιες μικρές μπαλάντες πάνω στον Λόρκα και θεωρούσε ότι ίσως να μπορούσαμε να το κάνουμε μαζί. Δεν ξέρω αν πρόλαβε να το συνθέσει. Θα μείνει ένα από τα μεγάλα μου ερωτηματικά».
Για τον αστείο Θάνο
Ο Θύμιος Παπαδόπουλος στρέφει το ενδιαφέρον του σε ένα κοινό του βίωμα με τον συνθέτη από το στούντιο, το οποίο δείχνει την αεικίνητη διάθεση του Θάνου Μικρούτσικου.
«Σκεφτόμουν πρόσφατα, γιατί το συζητούσα με φίλους, ένα αστείο περιστατικό που λέει πολλά για τον χαρακτήρα του Θάνου. Έχει γράψει ένα έργο που εγώ το θαυμάζω και του λέω ότι αυτό που έγραψε είναι σπουδαίο. Μου λέει όμως ότι πρέπει να βιαστούμε να βρούμε μουσικούς την επόμενη μέρα, καθώς υπάρχουν προθεσμίες. Οι μουσικοί, λόγω παρανόησης, δεν έρχονται ποτέ και γράφει για τους παριστάμενους άλλο έργο, μέσα σε είκοσι λεπτά, ίδιας αξίας. Αντί να μας βρίσει, δημιούργησε ξανά μέσα σε είκοσι λεπτά».
«Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν το απόλυτο απόγειο της δημιουργικότητας». Ο Φοίβος Δεληβοριάς αναφέρεται και στην πιο κωμική πλευρά του συνθέτη. «Ο Θάνος βωμολοχούσε απολαυστικά! Ήταν φαρσέρ, μου είχε κάνει φάρσα στο τηλέφωνο και εννοείται ότι του την ανταπέδωσα. Ήταν πολύ ωραίος τύπος. Θυμάμαι μια ωραία διήγηση του Θύμιου να λέει ότι τον ηχογραφούσε κρυφά στο στούντιο τις ώρες που αυτοσχεδίαζε απλά για να ζεσταθεί. Κάθε αυτοσχεδιασμός αποτελούσε και ένα μικρό έργο».
Ο Χρήστος Θηβαίος έπαψε να απορεί γιατί έτρωγε… σφαλιάρες από τον συνθέτη, όταν ο ίδιος του είπε ότι προσπαθεί να του μάθει όχι τα τραγούδια αλλά τη μουσική!
«Από την πρώτη στιγμή που τον γνώρισα έπρεπε να τραγουδήσω στο Μέγαρο Μουσικής στις 26 & 27 Νοεμβρίου 2000. Στο πρώτο μέρος θα τραγουδούσα εγώ με μια ορχήστρα που ήθελε ο ίδιος να θυμίζει τον ήχο των Συνήθων Υπόπτων, και στο δεύτερο μέρος η Χάρις Αλεξίου με την Καμεράτα, υπό τη διεύθυνση του Αλέξανδρου Μυράτ. Εξεπλάγην τότε, έμαθα απ’ έξω 97 τραγούδια για να επιλέξουμε 13. Και μάλιστα την 1η Νοεμβρίου, 25 μέρες πριν τη συναυλία, μου έδωσε μια κασέτα που έγραφε πάνω «Ο Άμλετ της Σελήνης» και μου είπε ότι αν μου αρέσει, θα το εντάξουμε στο πρόγραμμα. Μαθαίνοντας λοιπόν αυτά τα 97 τραγούδια, πάω σε μια πρόβα, και όπως περιμένω να προβάρουμε τα τραγούδια, με βάζει δίπλα του στον καναπέ και μπροστά μου μια παρτιτούρα για ένα ντουέτο ορχηστρικό για ηλεκτρικό μπάσο και άλτο σαξόφωνο. Έπαιζαν θυμάμαι ο Γιώργος Φακανάς και ο David Lynch. Με έβαλε να διαβάζω την παρτιτούρα όση ώρα ακουγόταν το έργο, και κάθε φορά που έκανα λάθος (που έκανα πολλές φορές λάθος φυσικά γιατί είχε πολλές εναλλαγές το έργο, ρυθμικές και μελωδικές), έτρωγα και από μία σφαλιάρα! Και απορούσα… Και στο τέλος μου λέει: «Κοίταξε, τα τραγούδια είμαι σίγουρος ότι τα ξέρεις. Εγώ μουσική θέλω να μάθεις».
Για τη φωνή του Θάνου Μικρούτσικου
Η Ρίτα Αντωνοπούλου αποτέλεσε τη βασική ερμηνεύτρια του Θάνου Μικρούτσικου για παραπάνω από δέκα χρόνια ενώ πολλοί την χαρακτήρισαν «φωνή» του Θάνου Μικρούτσικου. Η ίδια δεν φόρεσε στον εαυτό της τον χαρακτηρισμό.
«Δεν θα τολμούσα ούτε εγώ η ίδια να βάλω στον εαυτό μου την ταμπέλα της “φωνής” του Θάνου Μικρούτσικου. Μου την φόρεσε ο κόσμος, με πολύ ωραίο τρόπο. Το σίγουρο είναι ότι ο Θάνος μου έκανε ένα τεράστιο δώρο με την τόσο σταθερή συνεργασία μέσα στα χρόνια. Μου έδωσε το δικαίωμα να μπορώ να κουβαλώ το έργο του χωρίς να αναρωτιέται κάποιος πώς και γιατί. Σαν να είναι φυσικό. Αυτό δεν μπορεί να περιγραφεί».
Για το κοινό αίσθημα των τραγουδιών του
Η ερμηνεύτρια Ρίτα Αντωνοπούλου αντιλαμβάνεται το κοινό αίσθημα στα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου ως τη δύναμη της έμπνευσης.
«Το γεγονός ότι ακολουθούν τα τραγούδια του γενεές επί γενεών αποδεικνύει την ύπαρξη αυτού του κοινού αισθήματος. Η διαχρονικότητα έχει να κάνει με το κοινό αίσθημα. Υπάρχουν μικρά παιδιά που έρχονται στις συναυλίες και είναι γαλουχημένα με αυτά τα τραγούδια. Εκφράζονται έτσι και αυτό δεν μπορεί να είναι τυχαίο. Λέξεις και όροι που ίσως να μην τους κατανοούμε καν, όπως στον Καββαδία, μπήκαν στο στόμα μας και στην ψυχή μας και τους τραγουδήσαμε με μανία. Είναι η δύναμη της μουσικής, όταν είναι εμπνευσμένη. Αλλιώς δεν μπορεί να εξηγηθεί λογικά το γεγονός ότι ένα μικρό κοριτσάκι θέλει να ανέβει μαζί μου στη σκηνή για να τραγουδήσει τον Μικρόκοσμο. Τι μπορεί να καταλαβαίνει από τον Μικρόκοσμο;»
Ο Χρήστος Θηβαίος διακρίνει το στοιχείο της διαφορετικότητας στο φάσμα των έργων του συνθέτη.
«Ο Θάνος έχει μια υπέρτατη ικανότητα να γράφει τραγούδια συγκυρίας, και δημιουργεί με αυτό τον τρόπο το κοινό αίσθημα. Δηλαδή ο ίδιος συνθέτης είναι αυτός που έχει γράψει τον Άμλετ της Σελήνης, τη Ρόζα, Το Μηδέν, το Πάντα Γελαστοί, τη Μουσική Πράξη στον Μπρεχτ, τον Σταυρό του Νότου, τον Φουέντε Οβεχούνα, το Ατομική μου Ενέργεια. Είναι συγκλονιστικό το πώς ο ίδιος άνθρωπος έχει γράψει τόσο διαφορετικά τραγούδια μεταξύ τους. Φυσικά έχει γράψει και έργα για μπάσο και άλτο σαξόφωνο, έχει γράψει για τον Gary Burton το Music Stories, που είναι μια ωδή στο βιμπράφωνο. Νομίζω ότι είναι μοναδικός στον τομέα του, και σίγουρα στον τομέα της τραγουδοποιίας. Μοναδικός και αξεπέραστος».
«Ο Θάνος διάβαζε τον στίχο. Ανακάλυπτε δεύτερες και τρίτες πτυχές. Αναδείκνυε τον στίχο χωρίς περαιτέρω σκέψεις»
«Έχει γράψει στη ζωή του μόνο κατ’ έμπνευση και μη προσπερνώντας ποτέ τις αρχές του για τη βαθιά μουσικότητα. Για αυτό επικοινωνεί η μουσική του με τον κόσμο. Μισούσε την κατευθυνόμενη επικοινωνία. Ο Θάνος διάβαζε τον στίχο. Ανακάλυπτε δεύτερες και τρίτες πτυχές. Αναδείκνυε τον στίχο χωρίς περαιτέρω σκέψεις», αναφέρει ο ενορχηστρωτής και έτερος εγώ του, Θύμιος Παπαδόπουλος.
Παρόμοια αντίληψη έχει και ο Κώστας Θωμαΐδης σε σχέση με τη διαχρονικότητα των τραγουδιών του συνθέτη, ο οποίος επιμένει στο πόσο σημερινά ακούγονται τα έργα του.
«Ο Θάνος είχε κατορθώσει στα περισσότερα του έργα να φτάσει σε ένα σημείο ώστε σήμερα να μπορείς να πάρεις το Fuenteovejuna του Λόπε ντε Βέγκα, το οποίο ανέβηκε το 1977 στο ΚΘΒΕ σε σκηνοθεσία Γιώργου Μιχαηλίδη, να το ακούσεις αυτόνομο και να το νιώσεις σημερινό. Αυτό είναι το κλειδί, η σύνδεση του κοινού αισθήματος που χαρακτηρίζει τα έργα του με το θέατρο».
Ρωτώ τον ερμηνευτή και σπουδαίο φίλο του Μικρούτσικου για την πρόσφατη κυκλοφορία της πρώτης ζωντανής εκτέλεσης του έργου «Οι 7 νάνοι στο s/s Cyrenia» και αναρωτιέμαι τι αναμνήσεις έχει από αυτήν την εμφάνιση.
«Πρόκειται για κομμάτι από το προσωπικό μου αρχείο. Ήταν ένα Κυριακάτικο πρωινό του 1983, όταν παίξαμε σε μια πρωινή συναυλία στο Μοσχάτο για την ενίσχυση ενός συλλόγου. Έπαιζαν οι ISKRA στο πρώτο μέρος. Στο δεύτερο μέρος, παίζαμε εγώ με τον Θάνο. Τραγουδήσαμε τραγούδια του, κάποια από τον Σταυρό του Νότου. Ευτυχώς, είχα δώσει τότε μια κασέτα της εποχής στον ηχολήπτη και ηχογραφήσαμε την πρώτη εκτέλεση των 7 νάνων. Ήταν Κυριακή πρωί, 11 Δεκεμβρίου του 1983 στο Μοσχάτο».
Επισημαίνω την ύψιστη σημασία της ύπαρξης αυτού του αρχείου και μοιράζεται τις σκέψεις του σε σχέση με αυτό.
«Εγώ και ο Θύμιος Παπαδόπουλος έχουμε οριστεί κατ’ έναν τρόπο διαχειριστές του αρχείου του Θάνου. Εγώ έχω ψηφιοποιήσει πολλά του έργα. Υπάρχει μια σκέψη μας, με την οικογένειά του, να δημιουργηθεί ένας τόπος όπου θα μπορεί ο καθένας να ακούσει και να μάθει τη δουλειά του. Ήταν παραγγελία του ίδιου».
Για τη σχέση του με τον χρόνο
Η σχέση του Μικρούτσικου με τον χρόνο ήταν κι αυτή μια σχέση μίσους και πάθους, πολύ δύσκολη να ερμηνευθεί και να εξηγηθεί λογικά. Ο Θύμιος Παπαδόπουλος άργησε να κατανοήσει αυτή τη σχέση.
«Είχε στοιχεία στην ιδιοσυγκρασία του που δεν τα συναντάμε συχνά σε ανθρώπους. Δεν είναι καθημερινά. Ένα από αυτά ήταν η περίεργη σχέση με τον χρόνο. Έκανα πολύ καιρό να την κατανοήσω. Ήταν σαν ο χρόνος να ήταν προσωποποιημένος και να βρισκόταν σε μια συνεχή διελκυστίνδα μαζί του. Ο ίδιος αναφέρεται και στο βιβλίο του στον μόνιμο πόλεμο με τον χρόνο. Ήξερε ότι θα νικήσει ο χρόνος στο τέλος αλλά εν τω μεταξύ προσδοκούσε να του πάρει πολλές μάχες. Ήταν ο άνθρωπος που όταν τον ρωτούσες πόσα λεπτά έχει η εβδομάδα σου απαντούσε απευθείας.»
Ο Κώστας Θωμαΐδης δεν πιστεύει ότι ο χρόνος στάθηκε εμπόδιο στο να πει στον πιο σημαντικό φίλο του αυτά που ήθελε.
«Ό,τι είχα να του πω, πρόλαβα και του το είπα. Ό,τι ήταν να μου πει, μου το είπε. Είχαμε μια δυνατή σχέση. Η δυνατότερη φιλική σχέση που είχα ποτέ με άνθρωπο. Μέχρι και τις τελευταίες μέρες στο νοσοκομείο, επικοινωνούσαμε με έναν τρόπο γλυκό, δικό μας. Αυτό δεν μπορεί να ξεχαστεί ποτέ από μένα. Και βέβαια νίκησε τον χρόνο ο Θάνος! Ο Θάνος είχε προσδόκιμο ζωής δέκα μηνών και κατόρθωσε να επιμηκύνει τη ζωή του κάτι περισσότερο από ενάμιση χρόνο. Αυτό δεν είναι νίκη;».
Η μάχη αυτή ήταν που διαφοροποίησε τον Θάνο σύμφωνα με τη Ρένια Λουιζίδου.
«Αυτό διαφοροποιούσε τον Θάνο από τους ανθρώπους. Έδινε τις μάχες ακόμη και αν ήξερε ότι θα τις χάσει. Τον χρόνο δεν ξέρω αν τον κέρδισε. Ο τρόπος που αντιμετώπισε την ασθένειά του δείχνει ότι έχασε μόνο τυπικά. Πάλεψε. Με θάρρος και αξιοπρέπεια».
«Μιλάνε για νίκες που το μέλλον θα φέρει
(Άννα μην κλαις)
Αυτόν δε τον βάζουν στο χέρι.»
