«Η ιστορία στο πιάτο – Ενθύμιο φιλοπατρίας»: Συλλεκτικά πιάτα ως μοναδικά ιστορικά τεκμήρια ταυτότητας και εξαιρετικής τέχνης

2 Ιουλίου, 2023

Μια έκθεση με το βλέμμα στραμμένο σε μικρά καθημερινά αντικείμενα οικιακής χρήσης που αφηγούνται συγκινητικές ιστορίες

Με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και με επίκεντρο τη σημαντική ιδιωτική συλλογή ιστορικών συλλεκτικών πιάτων της Λόλας Νταΐφά, γεννήθηκε η ιδέα μιας πρωτότυπης εικαστικής συνομιλίας με σύγχρονα έργα σε επετειακή διοργάνωση του Λυκείου των Ελληνίδων Βόλου.

Στο πλαίσιο της δράσης, τον Δεκέμβριο του 2021, προσκλήθηκαν διακεκριμένοι Έλληνες εικαστικοί που εργάζονται με διαφορετικά υλικά και μέσα, με την προτροπή να προχωρήσουν στη συλλογική σύσταση ενός αυτοτελούς οργανικού ερευνητικού και αναπαραστατικού πεδίου με ιστορικές, εικονολογικές, πλαστικές και συμβολικές απεικονιστικές επισημάνσεις και αναφορές στην τυπολογία και τη θεματική εικονοποιία των ιστορικών συλλεκτικών πιάτων της συλλογής Νταϊφά που αποτελεί την πληρέστερη της συγκεκριμένης κατηγορίας.

Ιφιγένεια Σδούκου Όλγα, 2021 Κέντημα στο χέρι, οργάντζα, δαντέλα, τελάρο κεντήματος, δ. 19 εκ.

Σε αντίθεση με τα πολύτιμα προγενέστερα χρονολογικά και εξαιρετικά δημοφιλή τότε φιλελληνικά πιάτα που βασισμένα σε ευρωπαϊκά έργα χαρακτικής με θέματα από τη δράση των Eλλήνων ηρώων κατασκευάζονταν ως τα μέσα του 19ου αιώνα στην Ευρώπη -τη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία- στοχεύοντας στην οικονομική ενίσχυση του Αγώνα, τα νεότερα ιστορικά πιάτα που αποτέλεσαν την έμπνευση για την έκθεση, αποτελούν μοναδικά ιστορικά τεκμήρια ταυτότητας που καλύπτουν με τρόπο συνοπτικό αλλά εύγλωττο μια χρονική περίοδο 100 περίπου ετών με αφετηρία το 1863, είναι κατασκευασμένα στον Πειραιά και τη Σύρο, την Πάτρα και την Αθήνα, ενώ, αν και εξαιρετικής τέχνης και λεπτότητας, προορίζονταν για καθημερινή χρήση.

Η έκθεση παρουσιάστηκε αρχικά με επιτυχία στην Εξωραϊστική Λέσχη Βόλου τον Δεκέμβριο του 2021, με τη στήριξη του ΥΠΠΟΑ και με την ευγενική υποστήριξη της ΕΚΠΟΛ-Περιφέρειας Θεσσαλίας, του Οργανισμού Λιμένος Βόλου Α.Ε. και του ομότιμου καθηγητή του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης – επίτιμου μέλος του Λ.Ε.Β., Γιώργου Γκέκου ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε με την ίδια επιτυχία στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο Λάρισας. Ολοκληρώνει την πορεία της ιδανικά, στο ιστορικό κτήριο του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών.

Κρίστι Γρηγορίου Δημήτριος Υψηλάντης, 2021 Μεταξωτό χαρτί, κολάζ, κλωστή, δ. 24 εκ.

Τα έργα των συμμετεχόντων εικαστικών, κύκλια και τρισδιάστατα στον μεγαλύτερό τους βαθμό, χρησιμοποιώντας ελαφριά κατά κύριο λόγο ύλη (χαρτί, πηλός, πορσελάνη, κέντημα, στάχτη, νωπογραφία κ. ά.), συνομιλούν με τρόπο ευρηματικό και πηγαίο με την ελληνική λαϊκή παράδοση και με τις αφηγηματικές και εννοιολογικές θεματικές και κοσμητικές λεπτομέρειες των ιστορικών πιάτων της Συλλογής Νταϊφά. Οι αναπαριστώμενοι ελληνικοί μύθοι, οι αρχαίοι και βυζαντινοί ήρωες, τα κεντρικά ιστορικά πρόσωπα και τα αξιομνημόνευτα ιστορικά συμβάντα της Ελληνικής Επανάστασης, τρέπονται στις σημαίνουσες πηγές και τις εικονοποιητικές αφορμές για τα σύγχρονα έργα της έκθεσης που επί τούτου δημιουργούνται, αναπτύσσοντας ένα τρισδιάστατο οπτικό αφήγημα.

Τα ιστορικά ελληνικά πιάτα συνδέονται με μυθολογικά πρόσωπα, ιστορικές προσωπικότητες και γεγονότα που «σφράγισαν» την Ιστορία της χώρας μας. Οι μυθολογικές και ιστορικές φιγούρες που απεικονίζονται εδώ -η Θεά Αθηνά ή ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο Ρήγας Φεραίος και ο Λόρδος Βύρων, αλλά και ήρωες λιγότερο γνωστοί στην υπόλοιπη Ελλάδα όπως η Θεσσαλή Μαργαρίτα Μπασδέκη που διακρίθηκε στη Μάχη της Μακρυνίτσας Πηλίου-, όπως αντίστοιχα και τα διάφορα ιστορικά συμβάντα ή επετειακά επιλεγόμενα θέματα (Πυρπόληση Μονής Αρκαδίου, Ένωση της Ελλάδας με την Ήπειρο και τη Θεσσαλία κ.ά), εμψύχωναν ως λαλούντα σύμβολα και συντετμημένα τοπόσημα μνήμης τις έννοιες της κοινής καταβολής, της εθνότητας και της ιστορικής παρακαταθήκης.

Μηνάς Μαυρικάκης «Και ρίχτηκε με τ’ άτι του μες των εχθρών τα πλήθια…» (Κ. Καρυωτάκης) Χάρτινο πιάτο με κόκκινη διακόσμηση και τη μορφή του έφιππου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, χαρτί, χαρτόνι, ξυλομπογιές, δ. 27 εκ.

«Φάε τη σούπα σου και θα δεις τον Κολοκοτρώνη…»: το διασωζόμενο από την κυρία Νταϊφά προφορικό κέλευσμα, συνοψίζει συμβολικά την απέριττη δύναμη των πιάτων αυτών αλλά και την πολύτιμη παρακαταθήκη του φορμαλιστικού και θεματικού εκτοπίσματός τους.

Η παρούσα έκθεση που με αρχικό πυρήνα έρευνας στηρίχτηκε στην ανεκτίμητη συλλογή ιστορικών πιάτων της Λόλας Νταΐφά, ενώ σημαντική βοήθεια αποτέλεσε και η σχετική έκδοση («Η Ελλάδα μέσα από 231 ιστορικά πιάτα (1863-1973)», εκδόσεις Μίλητος), σχεδιάστηκε δύο χρόνια πριν μέσα σε συνθήκες πανδημίας και ύφεσης, με το βλέμμα στραμμένο σε μικρά καθημερινά αντικείμενα οικιακής χρήσης που αφηγούνται συγκινητικές ιστορίες, προτρέποντας ταυτόχρονα τους σύγχρονους δημιουργούς σε οικεία παρατήρηση και μικροδημιουργία, αποτελεί ένα απτό παράδειγμα για το πώς μπορούμε να επανεκτιμήσουμε τα ήσσονα, να είμαστε επινοητικοί, να διδάσκουμε αλλά και να διδασκόμαστε οι ίδιοι από προσβάσιμα σύμβολα.

Η συνύπαρξη του ιστορικού και σύγχρονου υλικού, προτείνεται με τη λογική ενός κεντρικού εκθεσιακού πυρήνα πολύτιμων συλλεκτικών αντικειμένων από τη Συλλογή Νταϊφά, σε συνομιλία με νέα έργα δημιουργημένα από διαφορετικά υλικά και παρουσιασμένα ως μια συνολική εγκατάσταση στον χώρο.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η Ίρις Κρητικού.

Στην έκθεση συμμετέχουν: Νεκτάριος Αποσπόρης, Ευριδίκη Αρκουδογιάννη, Άννυ Αρχιμανδρίτου, Κική Βουλγαρέλη, Βασίλης Βούλγαρης, Μάριος Βουτσινάς, Μαρία Γέρουλα, Νεκταρία Γιακμογλίδου, Αστέρης Γκέκας, Κατερίνα Γραφανάκη, Κρίστη Γρηγορίου, Μαρία Διακοδημητρίου, Δέσποινα Καλλιγά, Ελπινίκη Καμόσου, Κατερίνα Κασσαβέτη, Μάρω Κορνηλάκη, Τάσος Λιακόπουλος, Μηνάς Μαυρικάκης, Δημήτρης Μοράρος, Μάνος Μπατζόλης, Χαρίτων Μπεκιάρης, Γεωργία Μπλιάτσου, Ρούλη Μπούα, Ισαβέλλα Ντάσση, Απόστολος Παπαγεωργίου, Κλειώ Παπαϊωάννου, Ράνια Παπακωνσταντίνου, Μαρία Παπανικολάου, Χριστίνα Παρασκευοπούλου, Νίκος Ποδιάς, Κατερίνα Σαμαρά, Ιφιγένεια Σδούκου, Ιωάννα Τερλίδου, Νίκος Τριανταφύλλου, Θεοδώρα Τσιάτσιου, Βιργινία Φιλιππούση, Μαρία Χαλκιά, Μαρία Χάνιου.