Μπορούμε να περάσουμε μέσα από την Πύλη με ανάλαφρο βήμα και λίγες αποσκευές, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο, τα λόγια της συγγραφέως Αρουντάτι Ρόι που μας μεταφέρει η Διευθύντρια του ΝΕΟΝ, Ελίνα Κουντούρη, «αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε και στο Δημόσιο Καπνεργοστάσιο», αναφέρει στην παρουσίαση της νέας διεθνούς εμβέλειας έκθεσης σύγχρονης τέχνης με τίτλο «Portals | Πύλη» στον εντυπωσιακό ανακαινισμένο χώρο του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου, που πλέον αποτελεί έναν νέο σύγχρονο χώρο πολιτισμού.
Μόνο τα νούμερα έχουν ως εξής, μιλάμε για 6.500 τ.μ. που αναμορφώθηκαν με χρηματοδότηση του οργανισμού ΝΕΟΝ, για την οποία αναφέρει σχετικά ο Πρόεδρος της Βουλής κ. Κωνσταντίνος Τασούλας, ότι για αυτή την άψογη μετατροπή του χώρου σε εκθεσιακό, δαπανήθηκε ποσό άνω των 1.200.000 ευρώ αποτελώντας ένα ανεκτίμητο κεφάλαιο που «ενσωματώνεται» στο συνολικό τεράστιο κτήριο – «υπερωκεάνιο» των 19.000 τ.μ. Επίσης, όσον αφορά την ίδια την έκθεση «Portals | Πύλη» συμμετέχουν 59 καλλιτέχνες από 27 χώρες ενώ έχουμε 15 νέες αναθέσεις έργων από το ΝΕΟΝ ειδικά για τον χώρο του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου. Σε αυτή την περίπτωση όμως δεν χρειάζεται να σταθούμε παραπάνω στους αριθμούς, καθώς η δυνατή εμπειρία της επίσκεψης τ’ αφήνει όλα πίσω της. Με το που περνάς όντως την πύλη που γράφει από πάνω σου Δημόσιον Καπνεργοστάσιον κι έχεις αφήσει ακριβώς πίσω σου την πολύβουη Λένορμαν, περνάς σε μια άλλη Πύλη που ξεδιπλώνεται μπροστά σου σε ένα εκπληκτικό κτήριο, δείγμα της βιομηχανικής αρχιτεκτονικής του περασμένου αιώνα με την εμφανέστατη όμως ευεργετική παρέμβαση του σήμερα. Στην αρχή παρατηρητής και την ίδια στιγμή γίνεσαι μέρος αυτής της εμπειρίας-επίσκεψης. Από την πρώτη ματιά, με το που βρίσκεσαι στην κεντρική εσωτερική αυλή του σε οδηγεί να σηκώσεις το κεφάλι σου ψηλά προς το φως που διαχέεται από τη γυάλινη οροφή, ενώ οι πρώτες ματιές στα έργα της έκθεσης σε κάνουν να σταθείς και να αρχίζεις να αισθάνεσαι τον χώρο, τα έργα και τον «διάλογό» τους.
«Πώς αυτή η συγκεκριμένη στιγμή στην ιστορία μας οδηγεί σε μία πύλη;», αυτό είναι ακριβώς που επιθυμεί να αναδείξει το πολιτιστικό πρόγραμμα του ΝΕΟΝ σε συνεργασία με τη Βουλή των Ελλήνων, όπως αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης Ελίνα Κουντούρη:
«Το άρθρο της Αρουντάτι Ρόι στους Financial Times στις 3 Απριλίου του 2020 για την πύλη με τίτλο “The Pandemic is a Portal” και για το πώς διαπραγματευόμαστε τη μετάβαση μας μέσα από αυτήν είναι η έμπνευση για αυτή την έκθεση: το ρήγμα υπάρχει, τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι χειρότερο από μία επιστροφή στην κανονικότητα. Η πανδημία είναι μία Πύλη, ένα σημείο μετάβασης από έναν κόσμο σε έναν άλλον». Η έκθεση «Portals | Πύλη» θέτει ερωτήματα, προβληματισμούς και προτρέπει ένα ανοιχτό πεδίο αλληλεπίδρασης για την αναμόρφωση της κοινωνίας, της οικονομίας, της ηθικής της πολιτικής. «Οι καλλιτέχνες με το έργο τους μας υπενθυμίζουν ότι δεν αποτελεί πλέον επιλογή το να παραμείνουμε παθητικοί θεατές της αλλαγής: Πώς μπορούμε να διαπραγματευτούμε τον χώρο μας προς και μέσω μιας Πύλης για την άλλη πλευρά;», συνεχίζει η Διευθύντρια του ΝΕΟΝ. «59 καλλιτέχνες από διαφορετικές ηπείρους και ποικίλα πολιτιστικά υπόβαθρα συναντιούνται και οικοδομούν μια κοινότητα ιδεών∙ τα έργα τους γίνονται μάρτυρες και φορείς προετοιμασίας της νέας κανονικότητας, μιας ιστορίας που αξιώνει να ακουστεί».
Η Madeleine Grynsztejn, Pritzker Director, Museum of Contemporary Art Chicago και συν-επιμελήτρια της έκθεσης, σημειώνει: «Τα εγκαίνια του πρώην Δημόσιου Καπνεργοστασίου, ενός νέου πολιτιστικού χώρου για τη νέα εποχή, συμβαίνουν μια στιγμή κατά την οποία το κριτικό βλέμμα της ιστορίας μας στρέφεται στα μουσεία. Φωνές σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, τόσο μέσα όσο και έξω από τoν χώρο των μουσείων, καλούν αυτά τα ιδρύματα να επανεξετάσουν τις, ευρωπαϊκής προέλευσης, δομές τους, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο υπηρετούν το κοινό. Αυτή η στιγμή ρήξης αποτελεί ιδανική ευκαιρία για τη δημιουργία ενός νέου τύπου πολιτιστικού θεσμού που μας προσφέρει την ευκαιρία να απελευθερωθούμε από τις ξεπερασμένες φόρμες που συνιστούν οι συμβάσεις πολλών μουσείων».
Το εντυπωσιακό αίθριο, αντιμετωπίζεται ως ο δημόσιος χώρος, η «αγορά» της έκθεσης, όπου οι κοινότητες, τα κοινωνικά κινήματα και οι συμβολικές χειρονομίες συνυπάρχουν σχηματίζοντας κοινές μνήμες. «Ο δημόσιος χώρος είναι οι μνήμες μας» κι εδώ οι Steve McQueen, El Anatsui και σε δύο νέες αναθέσεις οι Μαρία Λοϊζίδου και Glenn Ligon πραγματεύονται με τα έργα τους την ιδέα του συλλογικού και την πολιτιστική διάσταση της ιστορίας και της πολιτικής.
Εντυπωσιακή η νέα in situ εγκατάσταση από λευκά φώτα νέον του Αμερικανού καλλιτέχνη Glenn Ligon, στην πρόσοψη του κεντρικού τοίχου του αιθρίου, με τίτλο “Waiting for the Barbarians”. Το έργο περιλαμβάνει εννέα διαφορετικές μεταφράσεις των τελευταίων στίχων από το ποίημα «Περιμένοντας τους βαρβάρους» του Κωνσταντίνου Καβάφη, αποτελώντας ένα πολιτικό σχόλιο πάνω στη δύναμη των λέξεων, της γλώσσας και της μετάφρασης.
Μέσα στο αίθριο, η εγκατάσταση του Danh Võ δημιουργεί έναν πρόσθετο δημόσιο χώρο. Το περίπτερο του από ξύλο κέδρου, περιβάλλοντας τη στέγη του από ξύλινες ζαρντινιέρες γεμάτες νεροκάρδαμα, παρέχει πρόσθετους χώρους για συνάθροιση, ανάπαυλα και στοχασμό. Κατασκευάστηκε από μέλη της Φυλής Ντονγκ στην επαρχία Γκουιτσόου της Κίνας και αντλεί έμπνευση από τη λαϊκή αρχιτεκτονική.
Προχωρώντας στους διαδρόμους της έκθεσης αναπτύσσονται συλλογικά πορτρέτα μέσα από ήχους, λέξεις, χάρτες κι εφημερίδες ταμπλόιντ. Στις δύο νέες αναθέσεις, ο Michael Rakowitz εξερευνά την πολιτική και τον εθνικισμό σε ένα επίκαιρο γεωπολιτικά έργο, με αναφορά και στη Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα Βελεστινλή. Το έργο PM της Teresa Margolles είναι μία νέα ανάθεση και παρουσιάζει όλα τα εξώφυλλα του 2020 της ταμπλόιντ εφημερίδας PM που εκδίδεται στη Χουαρέζ, μιας πόλης του Μεξικού, στα σύνορα με την Αμερική με έντονη εγκληματικότητα κι ένα πολύ μεγάλο αριθμό δολοφονιών, με την παράθεση όλων των τευχών να δημιουργούν ένα ημερολόγιο – χρονικό των δολοφονιών της πόλης, συγκροτώντας με αυτό τον τρόπο ένα αρχείο. Επιπλέον οι Shilpa Gupta και Felix Gonzalez-Torres χρησιμοποιούν τις λέξεις ως στοιχείο καθορισμού της μνήμης. Στον αντίποδα, μέσα από έργα χειροπρακτικά, γλυπτά και υφαντά, οι Adriana Varejão, Sonia Gomes και Solange Pessoa, τρεις διαφορετικών γενεών γυναίκες από τη Βραζιλία, μεταφέρουν την πλούσια ιστορία της περιοχής και της αποικιοκρατίας.
Περνώντας στην πρώτη αίθουσα κυριαρχεί η έννοια της ισοτιμίας (equity) σε σχέση με την εργασία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τους πόρους. Οι Kutluğ Ataman και Adam Pendleton θίγουν ζητήματα κοινωνικής δικαιοσύνης και φυλετικής ισότητας. Η κεντρική εγκατάσταση του Τούρκου καλλιτέχνη Kutluğ Ataman με τίτλο “Kuba” σε καθηλώνει μεταφορικά και κυριολεκτικά, αφού η αίθουσα είναι γεμάτη από σαράντα συσκευές τηλεόρασης απλωμένες στον χώρο με 40 καρέκλες. Κάθε τηλεόραση που παίζει καταθέτει και μία ιστορία από άντρες που μπαινοβγαίνουν στη φυλακή, ή είναι άνεργοι καθώς και από γυναίκες που μένουν πίσω για να φροντίσουν την οικογένεια. Εμείς δεν έχουμε παρά να κοιτάξουμε απευθείας τα πρόσωπά τους στην οθόνη. Πάνω ακριβώς από την εγκατάσταση σε πλήρη διάλογο με την ιστορία του κτηρίου κρέμεται μία ταμπέλα που αναγράφει:
ΠΡΟΣΟΧΗ ΚΙΝΔΥΝΟΣ
Άπαντες οι εργαζόμενοι απαγορεύεται να χρησιμοποιούν ηλεκτ/κά μηχανήματα άνευ της εγκρίσεως ή παρουσίας ηλεκτρολόγου ή ηλεκτροτεχνικού. Εκ της διευθύνσεως
Συνεχίζοντας στον ίδιο «διάλογο» με τον βιομηχανικό χώρο και την καπνοβιομηχανία στην παρούσα περίπτωση συναντάμε το έργο του Γιάννη Κουνέλλη που αντηχεί τις σκληρές συνθήκες εργασίας στην παραγωγή, ενώ οι Μαρία Παπαδημητρίου και Αναστασία Δούκα (νέα ανάθεση) αναφέρονται στις πολιτικές της εργασίας και τη μηχανική.
Ξεχωριστή μνεία το πατάρι της πρώτης αίθουσας, με γυναικείες φωνές απ’ όλο τον κόσμο να μοιράζονται τον όροφο μαζί με έργα των Ed Ruscha και Βαγγέλη Γκόκα. Στις δύο νέες αναθέσεις, η Elif Kamisli ρίχνει μια γυναικεία ματιά, με τη μορφή του ημερολογίου της, στην πολιτική κατάσταση της Τουρκίας, ενώ η Gala Porras-Kim καταφεύγει σε μουσειολογικές πρακτικές για να αναπαραστήσει μια υποθετική πραγματικότητα. Εδώ, τιμώνται οι πολλαπλές ζωές ισχυρών γυναικών, οι πορείες των οποίων εκφράζουν μια βαθιά πίστη στον κόσμο γύρω τους και επιδεικνύουν μία οξυδερκή κατανόηση της ανθρώπινης κατάστασης. Έργα των πρωτοπόρων καλλιτεχνών Marisa Merz, Άλεξ Μυλωνά, Erika Verzutti και Dana Schutz εκτίθενται δίπλα σε άλλα, από μια νεότερη γενιά που εκπροσωπείται από τις Sidsel Meineche Hansen, Tala Madani και τη Μυρτώ Ξανθοπούλου.
Στη δεύτερη αίθουσα παρουσιάζεται η ανάπτυξη των ανεπίσημων δικτύων, μια συνέπεια της πανδημίας αφού περιορίστηκε σημαντικά η προσωπική επαφή, καταδεικνύοντας τη δύναμη των κοινωνικών συνδέσεων. Οι καλλιτέχνες ανέκαθεν επιβίωναν χάρη σε ανεπίσημα δίκτυα, με αλληλεγγύη και αλληλεξάρτηση μέσων και ιδεών. Εδώ, τα έργα των Louise Lawler, Elias Sime, Γιάννη Κουνέλλη, Liliane Lijn και Daphne Wright τονίζουν την ποικιλία των δικτύων που μας συνδέουν και σχηματίζουν ένα «ανεπίσημο δίκτυο» – σθένους, αστικών ιστοριών και προσωπικών αφηγήσεων.
Στο πατάρι της δεύτερης αίθουσας η Cornelia Parker αποτίει φόρο τιμής στη “Magna Carta” του 1215, ένα σύμβολο δικαιωμάτων και ελευθεριών. Το κέντημα μήκους 13 μέτρων του λήμματος της Magna Carta στη Wikipedia (όπως εμφανιζόταν στην 799η επέτειό της, στις 15 Ιουνίου 2014) δημιουργήθηκε από ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από βαρυποινίτες, ακτιβιστές, πολιτικούς, δικαστικούς.
Περνώντας στην τρίτη αίθουσα, τα έργα αγγίζουν το θέμα της οικίας, πραγματεύονται θέματα εμπιστοσύνης και οικειότητας μέσα από διάφορες αποδόσεις της ταυτότητας και του σπιτιού. Εντυπωσιακή η αρχιτεκτονική εγκατάσταση του Κορεάτη Do Ho Suh, στην οποία παρουσιάζεται ένα ακριβές αντίγραφο του διαμερίσματός του στη Νέα Υόρκη, στον οποίο μπορείς να περιηγηθείς στο εσωτερικό του. Επίσης τα έργα των Robert Gober, Απόστολου Γεωργίου και Χριστιάνα Σούλου αναφέρονται στην εμπιστοσύνη και την απουσία αυτής, στο σπίτι ή τους οικείους, και στα παιδικά όνειρα. Τα έργα των Paul Mpagi Sepuya και Francis Picabia αναφέρονται στις ιδέες της προσωπογραφίας, τον ερωτισμό και το σώμα, εκτεθειμένο ή κρυφό. Οι ζωές και οι ιστορίες γυναικών ως αφανείς ηρωίδες αντιπροσωπεύονται από τις καλλιτέχνιδες Toyin Ojih Odutola, Billie Zangewa και Joana Choumali, οι οποίες χρησιμοποιούν ζωγραφική και κεντήματα πάνω σε εικόνες.
Στο πατάρι της τρίτης αίθουσας περιγράφεται η συνθήκη της σοφίτας, ένας παράξενος συνδυασμός άνεσης και δυσφορίας, ρομαντισμού, πρακτικότητας και αναμνήσεων. Η νέα ανάθεση του Αλέξανδρου Τζάννη συνδέεται με τα στοιχεία της εσωτερικής δομής του χώρου, φωτίζοντας τις άκρες και τις γωνίες. Οι Νίκος Αλεξίου, Βλάσης Κανιάρης και Erika Verzutti δημιουργούν αναμνήσεις, φόβους, αχαρτογράφητα συναισθήματα.
Στο χώρο των παλαιών λουτρών, η νέα ανάθεση της/των/του Ad Minoliti καταρρίπτει συμβολικά τον διαχωρισμό μεταξύ των δύο φύλων, υπενθυμίζοντας την ύπαρξη άλλων ταυτοτήτων, ενώ ο Δημήτρης Αντωνίτσης αμφισβητεί την ιδέα της επιθυμητής ή αποδεκτής ομοιομορφίας.
Στην έκθεση «Portals | Πύλη» ο Adrian Villar Rojas επιστρέφει με νέα ανάθεση στην Αθήνα, με το έργο του “The End of Imagination” και αποτυπώνει σε βίντεο τις συνθήκες του καιρού της πανδημίας, όπως καταγράφηκαν από δημόσιες κάμερες σε όλο τον κόσμο, και αποτελεί ένα εν εξελίξει κινηματογραφικό εγχείρημα που ξεκίνησε στην αρχή της πανδημίας.
Στην πέμπτη αίθουσα, τα έργα των Κώστα Μπασάνου, Kapwani Kiwanga, Anna Tsouhlarakis, Jeffrey Gibson και Ειρήνης Ευσταθίου διερευνούν την ανασφάλεια, μια πιθανή, δυστοπική, άγνωστη κατάληξη του κοινού τρόπου ζωής μας. Η νέα ανάθεση του Πάνου Κοκκινιά είναι το έργο με τίτλο «Ελληνικό» που αφηγείται μια ιστορία συγχωνεύοντας πολλές ανεξάρτητες εικόνες, όπως οι εκδιωγμένοι που κουβαλούν μέσα τους πολλές ιστορίες.
Το κτίριο του παλιού τελωνείου καταλαμβάνεται από τη νέα ανάθεση του Duro Olowu. Η καλλιτεχνική του παρέμβαση περιλαμβάνει υφασμάτινα γλυπτά, ζωγραφικά έργα, βίντεο, ταπετσαρίες και τοιχογραφίες για να δημιουργήσει ένα περιβάλλον από διαφορετικές ιδέες μετανάστευσης και κίνησης, αποκαλύπτοντας ιστορίες που κρύβονται στην πολιτική και την τέχνη. Όπως το θέτει ο ίδιος, δημιουργεί «παρεμβάσεις, συζητήσεις και παρουσία σε άδειες αίθουσες».
Τον Δεκέμβριο ενεργοποιείται και το υπόγειο του κτιρίου, με την παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου Sisyphus/Trans/Form (2019). Η έκθεση «Portals | Πύλη» αναπτύσσεται έτσι σε όλους τους αναμορφωμένους χώρους του κτηρίου, στο αίθριο, στις αίθουσες και τα πατάρια, στα λουτρά, στο παλιό τελωνείο, στον περιβάλλοντα χώρο, ακόμα και στον Λόφο του Κολωνού, αλλά και στην πρόσοψη του ίδιου του κτηρίου με το έργο του Νίκου Ναυρίδη να υποδέχεται την πόλη και τους επισκέπτες με τη φράση του Μπέκετ “Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better”. Το σίγουρο είναι ότι ο δρόμος της Λένορμαν αποκτά άλλη διάσταση στον χάρτη της σύγχρονης τέχνης, έναν χάρτη που πλέον ενώνει καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο και δεν μένει παρά μόνο να πλοηγηθούμε στο εικαστικό του σημερινό αφήγημα.
Επιστρέφοντας στην αρχική έμπνευση της έκθεσης από τις λέξεις της Αρουντάτι Ρόι, θεωρώντας ότι το ρήγμα που δημιούργησε η πανδημία σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο ανοίγει μια πύλη, που μένει σε εμάς να πραγματευτούμε τη μετάβασή μας μέσα από αυτήν: «Μπορούμε να επιλέξουμε να την περάσουμε», προτείνει, «σέρνοντας πίσω μας τα κουφάρια από τις προκαταλήψεις και το μίσος μας, την πλεονεξία μας, τις τράπεζες δεδομένων και τις νεκρές ιδέες μας, τα νεκρά ποτάμια και τους μολυσμένους ουρανούς μας. Ή μπορούμε να τη διαβούμε ανάλαφρα, με λίγες αποσκευές, έτοιμοι να φανταστούμε έναν άλλο κόσμο».
–
Info έκθεσης:
Portals/Πύλη | 13 Ιουνίου – 31 Δεκεμβρίου 2021 | Πρώην Δημόσιο Καπνεργοστάσιο – Βιβλιοθήκη και Τυπογραφείο της Βουλής | Είσοδος ελεύθερη
Λόγω των μέτρων υγειονομικού χαρακτήρα, επιτρέπεται συγκεκριμένος αριθμός ατόμων μέσα στο χώρο. Απαραίτητη η προκράτηση θέσης στο neon.artsvp.co
