«Κυρία, κινδυνεύετε κι εσείς από το φωταέριο, όπως παλιά οι εργάτες;», είναι μία από τις ερωτήσεις των παιδιών που ακούγονται κατά την ξενάγησή τους στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου. Αυτό που κλείνει 10 χρόνια πλέον ως μουσείο ενώ κάποτε υπήρξε το εργοστάσιο που έδωσε φως και ενέργεια στην Αθήνα για σχεδόν 130 χρόνια. Σήμερα αποτελεί ένα μοναδικό και ξεχωριστό Μουσείο, όχι μόνο για την Ελλάδα, καθώς διατηρεί το σύνολο του μηχανολογικού του εξοπλισμού in situ και χαρακτηρίζεται σπάνιο, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, βιομηχανικό μνημείο· αποτελώντας ένα σημαντικό δείγμα της ευρωπαϊκής ιστορίας της τεχνολογίας του 19ου αιώνα.
Σημαντικότερο όλων όμως είναι η δυνατότητα που έχουμε να το επισκεφθούμε και να βιώσουμε χωρίς υπερβολή με όλες τις αισθήσεις μας την εμπειρία του, ή καλύτερα για να είμαστε ακριβείς να περιηγηθούμε μέσα από 1 διαδρομή, στα 6 κτίριά του και να σταθούμε στις 13 μουσειακές στάσεις που έχει ετοιμάσει η ομάδα του ΒΜΦ. Επιλέγω την πιο αγαπημένη μου διαδρομή για να φτάσω στο ΒΜΦ, κατηφορίζοντας τον πεζόδρομο της Ερμού, φτάνοντας στην Πειραιώς και όλο το Γκαζοχώρι απλώνεται μπροστά μου, με το μεγάλο Αεριοφυλάκιο και την Καμινάδα του, χαρακτηριστικότατη εικόνα της Αθήνας.
Μπαίνοντας στο ζωντανό αυτό μουσείο της πόλης αμέσως αντιλαμβάνομαι με την ανεξίτηλη μυρωδιά στα βιομηχανικά της κτίρια την έντονη αύρα από την ιστορία του, ποτισμένη από τους ανθρώπους που εργάζονταν για χρόνια. Η πρώτη ύλη είναι εκεί, κι εμείς μπορούμε να αγγίξουμε τον σπάνιο μηχανολογικό εξοπλισμό του, να ακούσουμε τις προφορικές μαρτυρίες των εργαζομένων και των κατοίκων της περιοχής του Γκαζιού ενώ στο Νέο Υδαταέριο, το ψηλότερο σημείο που σήμερα έχει διαμορφωθεί ως Παρατηρητήριο, μπορούμε να απολαύσουμε μία ξεχωριστή AR εμπειρία.
Για όλα αυτά μιλήσαμε με την Αργυρώ Μπατσή, μουσειλόγο-μουσειοπαιδαγωγό και βασικό μέλος της ομάδας του ΒΜΦ από την έναρξή του. Μοιράζεται μαζί μας 10 λόγους που αξίζει να επισκεφτούμε το ΒΜΦ, και πώς το εργοστάσιο «γίνεται βίωμα και παιχνίδι» για τα παιδιά, ενώ προσφέρει σε όλους μας μία μοναδική αισθητηριακή εμπειρία:
Γιατί πιστεύετε ότι είναι ξεχωριστή εμπειρία η ξενάγηση στο ΒΜΦ;
Η ξενάγηση στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου είναι μια μοναδική αισθητηριακή εμπειρία! Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει τη γραμμή παραγωγής του φωταερίου μέσα από 1 διαδρομή, 6 κτίρια και 13 μουσειακές στάσεις! Παράλληλα, ανακαλύπτει μυρωδιές του εργοστασίου που υπάρχουν ακόμη και σήμερα στα βιομηχανικά κτίρια, αγγίζει τον σπάνιο μηχανολογικό εξοπλισμό του 19ου αιώνα, ακούει προφορικές μαρτυρίες εργαζομένων και κατοίκων της περιοχής του Γκαζιού και ταξιδεύει στον χρόνο, ανακαλύπτοντας την ιστορία του παλιού εργοστασίου με έναν τρόπο βιωματικό.
Από τη μεριά της μουσειακής αξίας, μιλήστε μας για το ΒΜΦ, και πόσο διαφέρει από τα άλλα μουσεία – μνημεία της Αθήνας; Τι δεν γνωρίζουμε γι’ αυτό;
Αυτό που ίσως δε γνωρίζει κάποιος/α για το ΒΜΦ και το εργοστάσιο φωταερίου της Αθήνας είναι ότι πρόκειται για ένα σπάνιο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα βιομηχανικό μνημείο, το μοναδικό που διατηρεί το σύνολο του μηχανολογικού του εξοπλισμού in situ. Τα μηχανήματα του εργοστασίου αποτελούν ένα σημαντικό δείγμα της ευρωπαϊκής ιστορίας της τεχνολογίας του 19ου αιώνα. Στις αρχές του Μαρτίου του 2023 πραγματοποιήθηκε με αφορμή τον εορτασμό για τα 10 χρόνια του Μουσείου και μια επιστημονική ημερίδα για την επανάχρηση και αξιοποίηση των εργοστασίων φωταερίου στην Ευρώπη. Η σπανιότητα αυτού του βιομηχανικού μνημείου, του πρώτου εργοστασίου παραγωγής ενέργειας στην Ελλάδα, αναδείχθηκε και μέσα από τη συζήτηση και την ανταλλαγή εμπειριών ανάμεσα σε ειδικούς γύρω από τη βιομηχανική κληρονομιά και ιστορία.
Τώρα που κλείνει 10 ολόκληρα χρόνια ποιες είναι οι νέες σημαντικές αλλαγές στη μουσειακή διαδρομή που θα συναντήσουμε πλέον στο ΒΜΦ;
Οι σημαντικότερες αλλαγές μέσα στην έκθεση του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου αφορούν αρχικά στην παρουσίαση νέων αντικειμένων από τη συλλογή του. Ξεχωρίζουμε τις δύο σφραγίδες της γαλλικής διοίκησης του εργοστασίου (1900-1937), ενώ ο επισκέπτης έχει πλέον τη δυνατότητα να «ξεφυλλίσει» ψηφιακά μέσα από ένα νέο βίντεο, το βιβλίο διαδρομών των φανοκόρων (1930).
Επιπλέον, εμπλουτίσαμε τη μουσειακή διαδρομή με νέα ηχητικά τεκμήρια που ενεργοποιούνται με αισθητήρα και ξαφνιάζουν τον επισκέπτη σε διάφορα σημεία της. Τα ηχητικά αυτά τεκμήρια αποτελούν αποσπάσματα προφορικών μαρτυριών εργαζομένων του εργοστασίου. Οι αναμνήσεις των εργαζομένων και οι φωνές τους είναι ένα νέο έκθεμα και παράλληλα ένα νέο ερμηνευτικό μέσο της ιστορίας και της λειτουργίας του εργοστασίου φωταερίου. Ο επισκέπτης έχει ακόμη την ευκαιρία να σκανάρει QR codes και να ανακαλύψει την ιστορία επιλεγμένων εκθεμάτων. αλλιώς! Τέλος, στο κτίριο Νέο Υδαταέριο, στο ψηλότερο σημείο που σήμερα έχει διαμορφωθεί ως Παρατηρητήριο, μπορεί κανείς να απολαύσει την πιο AR εμπειρία! Χρησιμοποιώντας κινητό ή tablet περιηγείται στην εφαρμογή επαυξημένης πραγματικότητας “Athens IndustRy” και ταξιδεύει στην ιστορία της αθηναϊκής βιομηχανίας από το 1840 μέχρι και σήμερα, μέσα από την τρισδιάστατη απεικόνιση των βιομηχανικών κτιρίων, φωτογραφίες και κρυμμένες έως σήμερα πληροφορίες.
Πείτε μας για την εμπειρία των παιδιών στο Μουσείο και τι ετοιμάζετε;
Η ομάδα του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου εξαρχής έδωσε προτεραιότητα στη δημιουργική μάθηση μικρών και μεγάλων. Για τον λόγο αυτό, έχει σχεδιάσει και υλοποιήσει εκπαιδευτικά προγράμματα, διαδραστικές ξεναγήσεις, εικαστικά εργαστήρια, summer camp, ακόμη και sleepover για οικογένειες! Στόχος μας είναι οι συμμετέχοντες να ανακαλύψουν την ιστορία του εργοστασίου φωταερίου της Αθήνας, να ευαισθητοποιηθούν γύρω από θέματα βιομηχανικής κληρονομιάς, να αισθανθούν οικεία μέσα σε ένα εργοστάσιο και φυσικά… να περάσουν όμορφα.
Το πλούσιο αισθητηριακό υλικό του εργοστασίου, οι όγκοι των μηχανημάτων, τα επιβλητικά κτίρια εντυπωσιάζουν τα παιδιά και αποτελούν για εμάς συνεχή έμπνευση. Οι μικροί μας φίλοι λατρεύουν να αγγίζουν το κάρβουνο, να βλέπουν μηχανήματα να δουλεύουν ακόμη, να κυνηγούν κρυμμένους θησαυρούς μέσα στα βιομηχανικά κτίρια. Το Μουσείο μας δέχεται ημερησίως περίπου 200 μαθητές και προσφέρει σχεδόν κάθε σαββατοκύριακο δράσεις για όλη την οικογένεια. Τώρα σχεδιάζουμε το 10ο Summer Camp στην Τεχνόπολη, ενώ με αφορμή τα 10 χρόνια λειτουργίας έρχεται ένα διήμερο τον Οκτώβριο γεμάτο εκπαιδευτικές δράσεις για το αγαπημένο μας κοινό: τα παιδιά! Μείνετε συντονισμένοι/ες.
Κλείνοντας 10 χρόνια, ποια πιστεύετε από την παρατήρησή σας ότι είναι η αγαπημένη διαδρομή του κοινού στο Μουσείο ή το σημείο που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση; Ποιο θεωρείται το σημαντικότερο σημείο του Μουσείου ή που κερδίζει τις εντυπώσεις;
Σίγουρα τις εντυπώσεις κερδίζει η αισθητηριακή διαδρομή! Πρόκειται για μια παράλληλη μουσειακή διαδρομή που εγκαινιάστηκε το 2019. Συμπληρώνει την κυρία διαδρομή του Μουσείου και έχει σχεδιαστεί για επισκέπτες από 3 ετών κι άνω. Κίτρινα κουτιά διάδρασης μέσα στα βιομηχανικά κτίρια καλούν τους επισκέπτες να καλλιεργήσουν τις αισθήσεις τους και να ανακαλύψουν το εργοστάσιο με έναν τρόπο διαδραστικό και βιωματικό. Μικρά και μεγάλα… παιδιά αγγίζουν την πρώτη ύλη, κρυφοκοιτάζουν τους φούρνους του εργοστασίου, ακούνε το φτυάρισμα του κάρβουνου, μυρίζουν τις μυρωδιές που επικρατούσαν στο Γκαζοχώρι. Έτσι, το εργοστάσιο γίνεται βίωμα και παιχνίδι!
Αλλά, και μια ατμομηχανή από τη Λιέγη εντυπωσιάζει τους επισκέπτες του Μουσείου. Η ατμομηχανή – σύμβολο της ανάπτυξης – αποτελεί μία σπουδαία εφεύρεση της βιομηχανικής επανάστασης και είναι το μοναδικό μηχάνημα στο εργοστάσιο που δουλεύει ακόμη και σήμερα! Τα βλέμματα και το ενδιαφέρον των επισκεπτών κερδίζουν η κίνησή της και οι μοναδικοί βιομηχανικοί ήχοι της. Είναι το πιο πολυφωτογραφημένο έκθεμα και τολμώ να πω ότι αγγίζει και τους επισκέπτες που βαριούνται τα μουσεία λίγο παραπάνω.
10 λέξεις – λόγους που το ΒΜΦ αξίζει την προσοχή μας;
Γιατί ο επισκέπτης σήμερα σε αυτό μπορεί:
να απολαύσει σχεδόν ακέραιο τον μηχανολογικό εξοπλισμό του εργοστασίου που διατηρείται in situ
να μυρίσει μυρωδιές εργοστασίου που σώζονται έως σήμερα
να ακούσει μέσα από τα κορνούτα τις αναμνήσεις των εργαζομένων και να ανακαλύψει τις συνθήκες εργασίας παλιά
να κρυφοκοιτάξει μέσα στα κίτρινα κουτιά τους φούρνους του εργοστασίου που ανάβουν και να σύρει ένα βαγονέτο πάνω σε μεταλλικές ράγες
να αγγίξει μία ατμομηχανή που λειτουργεί ακόμη
να ανακαλύψει τις συσκευές που δούλευαν παλιά με φωταέριο
να γνωρίσει τη λειτουργία της σέσουλας μέσα από τις φωνές των εργατών
να απολαύσει μία AR εμπειρία στο ψηλότερο κτίριο του εργοστασίου
να παρακολουθήσει το πλούσιο αρχειακό οπτικοακουστικό υλικό και να ταξιδέψει στον χρόνο
να συμμετάσχει σε μια ξενάγηση στο Μουσείο βράδυ, πίνοντας ένα early drink!
Ποιος ο επόμενος στόχος και τι θα θέλατε να πετύχετε για τα μελλοντικά χρόνια;
Για εμάς, την ομάδα του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου, το Μουσείο είναι ένας ζωντανός οργανισμός που συνεχώς εξελίσσεται, μεγαλώνει και προσφέρει νέες δυνατότητες. Αυτό παραμένει το ζητούμενο για τα επόμενα 10 χρόνια: μια εξέλιξη και σταθερή ανάπτυξη για έναν χώρο που θα συνεχίσει να αποτελεί πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για τις επόμενες γενιές…
Έχετε σε αυτά τα 10 χρόνια κάποιο συγκεκριμένο συμβάν που σας έχει μείνει αξέχαστο;
Γελάω κάθε φορά που τα μικρά παιδιά λένε τον λιθάνθρακα, λυκάνθρακα. Εντυπωσιάζομαι που αν και στο Μουσείο μένουν λίγες ώρες, νιώθουν οικεία και βρίσκουν την ευκαιρία να μας αγγίξουν το χέρι ή να μας κάνουν μία γρήγορη αγκαλιά! Συγκινούμαι όταν με τον απλό τρόπο σκέψη τους, όλο έννοια μας ρωτούν: Κυρία, κινδυνεύετε κι εσείς από το φωταέριο, όπως παλιά οι εργάτες; Ο τρόπος που βιώνουν και αντιλαμβάνονται το εργοστάσιο είναι μοναδικός και κάθε φορά και για εμάς, η κάθε ξενάγηση, το κάθε πρόγραμμα, είναι για εμάς, μία ξεχωριστή εμπειρία!
Το Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, με αφορμή την επετειακή χρονιά, σχεδιάζει φέτος μια σειρά από δράσεις που πλαισιώνουν το σταθερό πρόγραμμά του: Απογευματινές ξεναγήσεις στο μουσείο με “early drink”, βιομηχανικές διαδρομές στην πόλη, μια εορταστική συναυλία με τον Vassilikos και ένα διήμερο αφιερωμένο στα παιδιά προσκαλούν μικρούς και μεγάλους να ζήσουν τη ΒΜΦ εμπειρία! Περισσότερες πληροφορίες: gasmuseum.gr
