This Current Between Us. Ενέργεια, μνήμη, ένωση, χάσμα, αποκάλυψη, απρόσμενες συνδέσεις, έλξεις, εντάσεις και αποκλίσεις. Αθέατες όψεις του πρώτου ατμοηλεκτρικού εργοστασίου στην Ελλάδα αναδύονται σαν την Περσεφόνη από τα σπλάχνα της γης, ιστορίες και μαρτυρίες εκείνων που αφιέρωσαν μέρος της ζωής τους, αντηχούν στα τσιμεντένια κλίτη. Τίποτα δεν μένει σφραγισμένο. Χώροι, που για χρόνια δεν αναπνέουν, αλλά ζουν στα σκοτάδια και στη σιωπή του χάσματος ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο, τώρα ανοίγουν. Ο χώρος πλέον κατοικείται.
This Current Between Us. Ένας τίτλος έμπνευση του Πάνου Γιαννικόπουλου και της Γεωργίας Λιάπη, των δύο επιμελητών της έκθεσης που φέρνει κοντά τις έννοιες της ενέργειας, του ηλεκτρισμού, αλλά και τις κοινωνικοπολιτικές εκφάνσεις αυτών στη ζωή μας, δίχως να είναι ταυτοτικός, και λειτουργεί συνειρμικά.
Το όλο εγχείρημα ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, με πρωτοβουλία της σκηνοθέτριας και performer Ελένης Καλαρά, συγκεκριμένα στο πλαίσιο του εργαστηρίου Το Άλλο Σώμα, το οποίο οργάνωσε η ίδια σε συνεργασία με την ΑΣΚΤ την περίοδο 2020-2022 (με συνεργάτη καθηγητή τον Κώστα Χριστόπουλο).
Από εκεί γεννήθηκε και κατατέθηκε η πρόταση με την εικαστική έκθεση This Current Between Us στο κτίριο του Φαλήρου να αποτελεί το πρώτο μέρος, ενώ σε επόμενη φάση, το φθινόπωρο, αναμένεται παράσταση στον ΑΗΣ Αγίου Γεωργίου στο Κερατσίνι.
Το εργοστάσιο, μεταμορφωμένο σε μια ενεργειακή σφαίρα, μεταβαλλόμενη, παλλόμενη, ξυπνάει μνήμες, ορίζει διαθέσεις, διεισδύει. Όλα εδώ μεταφράζονται σε ενέργεια: ήχος, φως, ανάσες.
«Θέλουμε ο επισκέπτης να βγει από τον χώρο έχοντας ανακαλύψει το παρελθόν του κτηρίου αλλά και τη σύγχρονη εικαστική παραγωγή βρισκόμενος αντιμέτωπος με τα ερωτήματα που προκαλεί. Είναι σημαντικό η συναισθηματική φόρτιση που δημιουργεί η έκθεση μέσω των παρεμβάσεων των καλλιτεχνών, να συνδυαστεί επίσης και με μια όξυνση των κριτικών εργαλείων. Επιλέξαμε μια -όχι αποστασιοποιημένη- διαχείριση των έργων, που καταλήγει σε μια ενσώματη εμπειρία με τη ζωγραφική τη γλυπτική, τις εγκαταστάσεις, τα ηχητικά έργα και τις performances αλλά και με τον ίδιο το χώρο. Ο θεατής αποκτά ενεργό ρόλο στην εμπειρία αυτή και τη συγκρότηση της αφήγησης» επισημαίνουν οι επιμελητές Πάνος Γιαννικόπουλος και Γεωργία Λιάπη.
Η αρχή μιας δημιουργικής συμπόρευσης – Πώς ξεκίνησαν όλα
Ήταν πριν από λίγο καιρό όταν η Ελένη Καλαρά θα οραματιστεί μια δημιουργική πρόταση. Αναζητώντας τον κατάλληλο χώρο, και πάντα υπό το πρίσμα της διερεύνησης κτιρίων, ξεχασμένων και αποκλεισμένων «γιατί έχουν γίνει μαύρες τρύπες» μέσα στον δημόσιο χώρο, θα βρεθεί έξω από το κτίριο του ατμοηλεκτρικού εργοστασίου στο Ν. Φάληρο. Το ίδιο το κτίριο θα σταθεί φωτοδότης και εμπνευστής για τον εμπλουτισμό της ιδέας της:
Η εμβάθυνση στην έννοια της βιομηχανικής κληρονομιάς και η σύνδεσή της με το δημόσιο έργο θα «πρωταγωνιστήσουν» στην ιδέα. «Αισθάνθηκα ότι η γλώσσα που μπορείς να μιλήσεις για αυτό που δημιουργεί ο χρόνος πάνω σε ένα σώμα εργοστασίου, ένα σώμα μηχανής, είναι αποκλειστικά η εικαστική γλώσσα» θα αναφέρει η Ελένη Καλαρά.
Ολοκληρωμένη η πρόταση θα υποβληθεί στη ΔΕΗ, που με τη σειρά της αμέσως θα την αγκαλιάσει. Άλλωστε πρόκειται για μια ιδέα που κινείται εντός της πρόθεσης του Οργανισμού να προβάλει την κληρονομιά και την ιστορία της, με έμφαση στον πολιτισμό και την Τέχνη. «Δεν είναι διόλου τυχαία αυτή η σύμπραξη και σίγουρα δεν είναι η πρώτη φορά. Εδώ αυτή η πρόταση μας έπεισε απόλυτα, γιατί εκφράζει με έναν ουσιαστικό τρόπο αυτό που λέμε η Τέχνη μέσα σε τέτοιους χώρους. Συχνά τέτοιες δράσεις μπορεί να γίνουν γραφικές ή ακόμα και ρομαντικές – είναι η λατρεία του ερειπίου», αναφέρει η Μαρία Μαυροειδή, Τομεάρχης αρχείων και βιομηχανικής κληρονομιάς της Διεύθυνσης Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας του οργανισμού.
Πρόθεση αρχική να κατανοήσει ο επισκέπτης, να νιώσει και να συναισθανθεί το βάρος της ιστορίας του κτιρίου, να ακολουθήσει τα ίχνη των ανθρώπων που σμίλευσαν την πολύχρονη ζωή του, να αντιληφθεί αυτή την αέναη ροή ηλεκτρικού φορτίου που ενώνει, διατρέχει, διαταράσσει και με έναν αθέατο τρόπο ακολουθεί μέχρι και σήμερα. «Ειδικά όταν συζητούσαμε για τους ήχους πρόθεσή μας βασική ήταν, όταν κάποιος αισθάνεται μέσα στον χώρο και φεύγει, να παίρνει κάτι σαν ψίθυρο μαζί. Σαν κάποιος να του μιλάει», μοιράζεται η Ελένη Καλαρά.
Το έργο του Δημήτρη Καμαρωτού είναι αυτό που έρχεται αμέσως στο νου μου. Η καρδιά που χτυπούσε στον χρόνο (2022), ένα μεγάλο εκκρεμές που ενεργοποιεί μια αυτο-τροφοδοτούμενη ηλεκτρική κιθάρα, ένας πελώριος μετρονόμος που αιωρείται, παράγει ήχο και ορίζει το βήμα, τη στιγμή μέσα στον χρόνο. Με αναφορά στο γιγαντιαίο θυμιατήρι (το «Μπουταφουμέιρο») του Καθεδρικού Ναού του Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, το σύνολο του έργου αγγίζει την ακουστική αίσθηση εκπέμποντας έναν ήχο που καταγράφεται στο θυμικό σου και παίρνεις για λίγο μαζί σου. Σαν ένας ναός που προσκύνησες μόνο επειδή ακολούθησες το πρόσταγμά του. Μυστήριο, δέος, συγκίνηση μαζί.
«Είναι μαγικό αυτό που συμβαίνει εδώ, με πολλά επίπεδα που σου αποκαλύπτονται συνεχώς, τεράστιο προτέρημα για μια δημιουργία. Εγώ τον ήχο αυτού του έργου τον άκουσα ένα βράδυ φεύγοντας, μετά από πολύ καιρό που βρισκόμουν στον χώρο δουλεύοντας για την έκθεση» λέει η Μαρία Μαυροειδή.
«Δεν υπήρξε κανένας περιορισμός. Υπήρχε μόνο ένα άνοιγμα. Αμέσως μας δόθηκε ολοκληρωτική πρόσβαση στο ιστορικό αρχείο της ΔΕΗ που δίχως αυτό, δεν θα ήταν εφικτό», τονίζει η Ελένη Καλαρά.
Μπήκε μέσα στους χώρους, αισθάνθηκε αμέσως τις δονήσεις του παρελθόντος και του παρόντος, την ενέργεια, τη δύναμη αυτού του χώρου. Ένα παιχνίδι ιδιαίτερα απαιτητικό μέσα σε ένα χώρο που για τόσα χρόνια παρέμενε κλειστός και τώρα θα πρωταγωνιστούσε στην καλύτερή του παράσταση. Και η δημιουργική σύλληψη της Ελένης Καλαρά είχε όραμα. Γιατί για πρώτη φορά το κτίριο με τα επιμέρους στοιχεία του, ανοίγει στο κοινό.
«Ο χρόνος έρχεται και εγκαθίσταται στον χώρο. Για αυτό και το κτίριο το ίδιο το αντιμετωπίσαμε σαν ένα σώμα έργου. Δεν το αποκαλύψαμε στο σύνολό του. Δεν το φέραμε σε αντιπαράθεση με τα έργα. Δημιουργήσαμε ένα παράλληλο τοπίο έργων που περισσότερο το φαντάζεται το εργοστάσιο, παρά το βλέπει. Έτσι ο επισκέπτης συνδέεται μέσω συνειρμών με τον χώρο», επισημάνει η Ελένη Καλαρά.
«H έκθεση έχει ως αφετηρία τον ίδιο το χώρο του εργοστασίου. Επιχειρεί να επαναφέρει αναμνήσεις από το παρελθόν αλλά και να συνδεθεί με τη σημερινή συνθήκη. Ως ο πρώτος σταθμός ενέργειας που ηλεκτροδότησε την Αθήνα, άλλαξε τις κοινωνικές σχέσεις και δημιούργησε άμεσα και έμμεσα αλλαγές στην πόλη. Θέλαμε μαζί με τους καλλιτέχνες να σκεφτούμε τη σημαντική ιστορία του κτιρίου, τον αντίκτυπό του, την πορεία του μέσα στα χρόνια και τον ρόλο του στο παρόν. Η ενέργεια και οι σχέσεις εξουσίας που υπονοούνται από τον τίτλο έρχονται στη συζήτηση μέσω των έργων. Σκεφτόμασταν τη δημιουργία υποδομών και τον ρόλο της καλλιτεχνικής παραγωγής. Οι αλληλεπικαλυπτόμενες θεματικές κατευθύνσεις συμπεριλαμβάνουν επίσης το εργοστάσιο ως οργανισμό και τη σχέση του με το ευρύτερο οικοσύστημα, τα νέα οικοσυστήματα μετά τη βιομηχανική παραγωγή, το πλέγμα φύση-πολιτισμός, τις εργασιακές σχέσεις αλλά και τον έμφυλο ρόλο και τις απεικονίσεις της γυναίκας μέσα στο εργοστάσιο, δίνοντας χώρο στην ανάπτυξη εναλλακτικών αφηγήσεων. Στόχος ήταν η “κατοίκηση” του κτιρίου και η δημιουργία ενός παραγωγικού διαλόγου μεταξύ έργων και χώρου. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης της έκθεσης χρησιμοποιήσαμε τεκμήρια από το αρχείο της ΔΕΗ δημιουργώντας παιγνιώδεις συνδέσεις μεταξύ έργων και ιστορικών υλικών – που εκτίθενται επίσης» θα μας πουν οι επιμελητές Πάνος Γιαννικόπουλος και Γεωργία Λιάπη.
Το κτίριο – Η μακροχρόνια πορεία και διάσωσή του ως μέρος βιομηχανικής & πολιτιστικής κληρονομιάς
«Το κτίριο είναι ένα γλυπτό από μόνο του», αναφέρει η Ελένη Καλαρά. Πρόκειται για τον πρώτο ατμοηλεκτρικό σταθμό στην Αθήνα και το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα Βαλκάνια. Το 1901 ξεκινάει να κατασκευάζεται το πρώτο του κομμάτι, η πτέρυγα της εμβληματικής εισόδου του σήμερα, και σύντομα επεκτείνεται για να στεγάσει νέο εξοπλισμό. Από το 1926 και μετά, το εργοστάσιο θα ακολουθήσει μια δαιδαλώδη πορεία εργασιών, εκσυγχρονισμών και επεκτάσεων, «Άλλωστε βρισκόμαστε σε εποχή που η τεχνολογία του ηλεκτρισμού εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς», επισημαίνει η Μαρία Μαυροειδή.
Το 1952 ολοκληρώνεται η ανανέωση του εξοπλισμού και η εξέλιξη του σταθμού και ο χώρος συνίσταται πλέον από τρία μεγάλη κλίτη που σήμερα είναι ορατά ενώ το 1972 θα εκπληρώσει οριστικά πλέον το ρόλο του. «Βρισκόμαστε πλέον στην περίοδο της δικτατορίας και κηρύσσεται αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με σκοπό να κατεδαφιστούν τα πάντα και να χτιστεί το Διοικητήριο της ΔΕΗ, κάτι που τελικά με την μεταπολίτευση δεν πραγματοποιείται και το 1986, μέσα από διεκδικήσεις των κατοίκων αλλά και του ευρύτερου επιστημονικού κόσμου που πλέον αναγνωρίζει την αξία της Βιομηχανικής κληρονομιάς ως μέρος της πολιτιστικής, κηρύσσεται διατηρητέο στο σύνολό του», αναλύει η Μαρία Μαυροειδή.
Μόνη ανάσα ζωής αυτή την περίοδο, μέχρι δηλαδή και την κήρυξή του ως διατηρητέου, μέρος του εργοστασίου θα στεγάσει τη ΣΤΕ Αθήνας, μίας από τις σχολές της ΔΕΗ, στην οποία εκπαιδεύονται τεχνίτες για τους αυτόνομους σταθμούς παραγωγής των νησιών αλλά και οι μηχανοτεχνίτες αυτοκινήτων. Διαρκείς θα είναι στη συνέχεια οι προσπάθειες να αποτελέσει ένα νέο ιστορικό πυρήνα που να αποτυπώνει την πορεία της ΔΕΗ, μέχρι τελικά το 1995, που θα φιλοξενήσει πλήθος εκδηλώσεων σε συνεργασία με τον Δήμο του Πειραιά, αλλά και την εμβληματική παράσταση του Δημήτρη Παπαϊωάννου, Ενός λεπτού σιγή, μέσα στα έγκατα, στην ψυχή του χώρου που θα επιστρέψει και πάλι σήμερα, για να μαρτυρήσει για μια ακόμη φορά τον πόνο για τα θύματα του AIDS πλαισιωμένου από τη μυστηριώδη φιγούρα του γλυπτού Ομφαλός του Louis-Philippe Scoufaras (1981).
Μια σύντομη περιήγηση στην έκθεση και τα έργα σαν εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας και επιθυμιών
Τριάντα οκτώ καλλιτέχνες που παρουσιάζουν τα έργα τους −εκ των οποίων τα τριάντα είναι νέες παραγωγές− στην έκθεση This Current Between Us σε επιμέλεια του Πάνου Γιαννικόπουλου και της Γεωργίας Λιάπη. Οι συμμετέχοντες δεν είναι αμιγώς εικαστικοί αλλά προέρχονται και από άλλα διαφορετικά πεδία.
Πριν ακόμα εισέλθεις, το επιβλητικό κτίριο σε καλωσορίζει με την εντυπωσιακή του πρόσοψη, ανατριχιαστικά σαγηνευτική, δραματικά φωτισμένη. Κάτω από το παλιό σήμα της ΔΕΗ ένα επιτακτικό Nοw, έργο της Όλγας Μηλιαρέση-Φωκά, που δεν «σηκώνει κουβέντα», και εφιστά την προσοχή μας στη συνθήκη του κατ’ επείγοντος, μας καλωσορίζει με τον δικό του τρόπο, στην έκθεση This Current Between Us. Και η διαδρομή θα ξεκινήσει μέσα και έξω από αυτό το εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής, γύρω από τα περιφερειακά του μικρά και μεγάλα κτίρια, ανάμεσα σε ογκώδη, κοιμισμένα μηχανήματα, πάγκους εργασίας, αλυσίδες, φακέλους και απομεινάρια από τις διάφορες περιόδους λειτουργίας του χώρου.
Μια διαδρομή που σε οδηγεί να περιηγηθείς παντού. Τίποτα δεν είναι κρυφό, όλα είναι ανοικτά, όλα είναι δεκτικά σε ερμηνεία.
Ανάμεσά τους, μέσα τους αλλά και συμπληρώνοντας και αναδεικνύοντας κάπως αλλιώς, τα έργα των καλλιτεχνών άλλοτε αποκαλύπτουν αθέατες και άγνωστες όψεις, άλλοτε σχολιάζουν την παραγωγική δύναμη στη σύγχρονη ιστορία, άλλοτε αναζητούν ανατρεπτικές και κρυφές υφές στα δίκτυα του καθημερινού μας περιβάλλοντος, όπως αλληλεπιδράσεις μεταξύ εικονικού και φυσικού χώρου, και άλλοτε γίνονται πεδία μιας απόπειρας αναστοχασμού του βιομηχανικού μας παρελθόντος και τους συσχετισμούς με το παρόν. Το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας γίνεται ταυτόχρονα και εργοστάσιο παραγωγής επιθυμιών.
Έργα που μπορείς να θαυμάσεις, να περιεργαστείς, να συλλογιστείς μαζί τους, είτε μεμονωμένα ως ανεξάρτητες εικαστικές εγκαταστάσεις είτε συνολικά. Και αυτό είναι το συναρπαστικό και ενδιαφέρον σημείο. Ένας στόχος επιτακτικός για την Ελένη Καλαρά και τους επιμελητές. Να υπάρχει μια συνολική εικαστική οντότητα.
Και οι φωτισμοί του Χάρη Δάλλα με την ιδιαίτερη σχεδίασή τους, έχουν συμπληρώσει αριστουργηματικά το πλήθος των έργων συνθέτοντας μέσα στη νύχτα, εικόνες δραματικές, θεατρικές. Εικόνες απόκοσμης ομορφιάς.
Μηχανές συγκολλήσεων, στρόβιλοι, δωμάτια με αρχεία, φακέλους, σκραπ, όλα συμπληρώνουν την αισθητική των έργων, τίποτα δεν μένει ανεκμετάλλευτο. Όλα εδώ αφομοιώνονται σε ένα σύνολο.
Το έργο της Βιργινίας Μαστρογιαννάκη Black Out, σε φέρνει σε επαφή με μια πολύ αρχέγονη σχέση που έχουμε με το φως και το σκοτάδι. Έργο που αφήνει ανοιχτή τη σύνδεση. «Ένα άφωτο φως», όπως συχνά αναφέρει η ίδια η καλλιτέχνιδα. Ένα έργο που σε απομακρύνει από τη διαδικασία παραγωγής ενέργειας και σε πάει σε κάτι πολύ βαθύ. Και ταυτόχρονα με τον τίτλο Black Out φέρνει το έργο στην επικαιρότητα, το τώρα, αν αναλογιστούμε τις πρόσφατες καταστάσεις που ζήσαμε ως χώρα.
Μετά από πολλές επισκέψεις και συζητήσεις των καλλιτεχνών με τους επιμελητές, το περιεχόμενο της έκθεσης αρχικά θα τους εντυπωσιάσει και αν και κάποιοι επιφυλακτικοί, μέσα από τον πλούτο του αρχειακού υλικού θα προχωρήσουν στη σύνθεση νέας εικαστικής παραγωγής:
«Για πολλούς από τους καλλιτέχνες άνοιξε ένας νέος δρόμος και πολλοί θέλησαν να συνδεθούν και όχι μόνο να φιλοξενηθεί το όνομά τους μέσα από ένα ήδη υπάρχον έργο τους», μας λέει η Ελένη Καλαρά.
Η Δέσποινα Βαξεβάνη με την εικαστική της εγκατάσταση High Voltage (1999), ένα μνημείο από στολές εργατών της ΔΕΗ, στέκεται άχρονα μέσα στον χώρο, δίχως υποκείμενο και κίνηση, φέρνοντας στο προσκήνιο την ευθραυστότητα.
Τα έργα είναι σύνθετα και μπροστά τους στέκεσαι με πολλαπλούς συνειρμούς στο μυαλό σου. Το βλέμμα σου περιεργάζεται περιφερειακά τον χώρο και συνθέτει νέα αφηγήματα. Όλα τα έργα είναι βαθιά συγκινητικά, γεγονός έκδηλο από τις αντιδράσεις των επισκεπτών μέχρι σήμερα και της τεράστιας απήχησης που έχει:
«Είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος να συνομιλεί η τέχνη, και τελικά να μεταφέρει μηνύματα, αίσθηση, να γίνεται βίωμα» θα πει στην κουβέντα μας η Μαρία Μαυροειδή.
Ιστορικό αρχείο ΔΕΗ
«Ήταν αποκάλυψη για εμένα. Ένα αρχείο που περιλαμβάνει κυριολεκτικά τα πάντα» δηλώνει η Ελένη Καλαρά. Ένα τεράστιο αρχείο που αποτελείται από πολλές και διαφορετικές ενότητες. Η μεγαλύτερη ενότητα είναι το υλικό από χαρτί, δηλαδή όλα τα έγγραφα που έχουν προκύψει καθ’ όλη τη διάρκεια ζωής της ΔΕΗ, ακόμα και πριν την ίδρυσή της. Ακολουθεί το φωτογραφικό αρχείο που αποτυπώνει η ίδια η επιχείρηση σε όλη την επικράτεια της Ελλάδας κατά τη διαδικασία του εξηλεκτρισμού της χώρας, το κινηματογραφικό υλικό, πιο δύσκολα προσβάσιμο καθώς βρίσκεται σε φάση ψηφιοποίησης και το αρχείο προφορικών μαρτυριών που αποτυπώνει τη μνήμη της εργασίας, την εμπειρία της εργασιακής ζωής στελεχών και εργαζομένων της ΔΕΗ και δυναμικά χρησιμοποιείται στην έκθεση.
Η Ελένη Μπαγάκη στο έργο της Work, work, work, not (2022) παρουσιάζει μια σειρά από κολλάζ με φωτογραφίες από τα άλμπουμ των εταιρικών εκδρομών, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 1950-53 σε διάφορες περιοχές της Αττικής, με τους εργαζόμενους σε στιγμές ξεκούρασης, ανάπαυλας, ατόφιο σχεδόν από το αρχείο της ΔΕΗ εμπλουτίζοντάς το με προσωπικές της φωτογραφίες.
Τέλος το αρχείο περιλαμβάνει τις συλλογές ιστορικού εξοπλισμού και τα ίδια τα ιστορικά κτίρια. «Υπήρχε πληθώρα υλικού που με κάποιον τρόπο έπρεπε να τιθασευτεί», αναφέρει η Μαρία Μαυροειδή. Πληθώρα στοιχείων που έπρεπε να μπουν σε ένα πλαίσιο, να γίνουν κατανοητά και να αφομοιωθούν από επιμελητές και καλλιτέχνες.
«Σε συνεργασία με τον αρχιτέκτονα Μάνο Μπαμπούνη (Trail Practice), δημιουργήσαμε μια συνθήκη επανάχρησης υλικού από τα μεταλλικά απορρίμματα που έμεναν αποθηκευμένα, κατασκευάζοντας όλες τις εκθεσιακές δομές με γνώμονα την περιβαλλοντική βιωσιμότητα. Πολλοί από τους καλλιτέχνες επίσης χρησιμοποίησαν αυτό το υλικό. Ήταν ιδιαίτερα σημαντική λοιπόν η σύνδεση του θεωρητικού πλαισίου με την δράση μας στο χώρο» θα προσθέσουν οι επιμελητές Πάνος Γιαννικόπουλος και Γεωργία Λιάπη.
H ΔΕΗ συνδημιουργός αυτής της έκθεσης
Αυτή η έκθεση έχει έναν σημαντικό συνδημιουργό, έναν κορυφαίο συνεργάτη, σύμμαχο, τη ΔΕΗ. Η ΔΕΗ όχι μόνο ενέκρινε και υποστήριξε από την αρχή κιόλας αυτή την έκθεση, όχι μόνο εμψύχωσε για την ολοκλήρωσή της, την στήριξε οικονομικά, της παρείχε υλικό, και κτίρια αλλά κυρίως νοηματοδότησε την έκθεση και τη συνδημιούργησε γιατί «η ίδια η ιστορία της, οι παλμοί και οι χτύποι των ανθρώπων της, των κτιρίων της, μετουσιώθηκαν σε εικαστικές δημιουργίες. Ενέπνευσαν τους εικαστικούς να προσεγγίσουν το αρχειακό υλικό με τα δικά τους ιδιαίτερα ερμηνευτικά εργαλεία, και να το αποτυπώσουν τελικά με τα έργα τους», τονίζει η Μαρία Μαυροειδή.
Ένα από τα σοβαρότερα θέματα που έρχεται να αναδείξει αυτό το έργο είναι η αποκατάσταση της σχέσης μας με την ιστορία. Πολλοί, ειδικότερα η νέα γενιά, δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία της ΔΕΗ και του έργου της για την Ελλάδα. «Όταν ήρθε η ΔΕΗ και μπήκε στα σπίτια, ήταν πλέον ένα γενικευμένο αγαθό, ένα σημείο καμπής της ιστορίας μας», επισημάνει η Μαρία Μαυροειδή. «Η έκθεση με την προβολή του πλούσιου αρχείου, αποκαθιστά τις γέφυρες με μια εικαστική προσέγγιση. Είναι η αποκατάσταση της σχέσης μας με την Ιστορία».
Καθοριστική η ενθάρρυνση της ΔΕΗ και ειδικότερα της Σοφίας Δήμτσα, Διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας της ΔΕΗ, που η συμβολή της σε κομβικές στιγμές δύσκολων αποφάσεων ήταν σημαντική.
«Αρχικά φοβήθηκα ότι θα υπάρχουν αντιστάσεις και θα είχαμε να αντιμετωπίσουμε ένα γραφειοκρατικό μηχανισμό που θα πρέπει να κινηθεί. Τελικά οι αντιστάσεις ήταν ελάχιστες, ενώ όταν κατανοούσαν τα προβλήματα, άνοιγαν οι δρόμοι αμέσως, όλα ήταν κατανοητά», επισημάνει η Ελένη Καλαρά για αυτή τη συνεργασία.
Η ομαλή συνεργασία, η απόλυτη ελευθερία πρόσβασης στα αρχεία, η εμπιστοσύνη στην ιδέα και στην εκτέλεσή της και κυρίως ο χρόνος που δόθηκε στους συντελεστές να ξεδιπλώσουν όσα στην πορεία προέκυπταν, όσα ο πυρήνας αυτής της ιστορίας εξέπεμπε, θα ορίσουν το εντυπωσιακό αποτέλεσμα.
ΔΕΗ και Τέχνη – Ένας μακροχρόνιος δεσμός
Η ΔΕΗ πάντα διατηρούσε στενή σχέση με την τέχνη. Από την αρχή σχεδόν την ιστορίας πλησίασε την Τέχνη και τους εικαστικούς, είτε γιατί επιθυμούσε να προβάλλει το έργο της και μέσα από τον δρόμο της τέχνης, είτε για να κοσμήσει τους χώρους της με εικαστικά έργα ακόμα και όταν δεν υπήρχε άμεσος συσχετισμός ή συνάφεια με τη βασική της δραστηριότητα. Ένας αξεδιάλυτος δεσμός και μια μακρά και διαρκή σχέση με την τέχνη κα τον πολιτισμό γενικότερα που ξεκινάει με τους γραφίστες και τους εικαστικούς για τις πρώτες διαφημιστικές καμπάνιες της, και με πολλούς ζωγράφους και εικαστικούς ανάμεσά τους τον Δημήτρη Μεγαλίδη, τον Σπύρο Βασιλείου και τον Κώστα Μπαλάφα.
Ο Δημήτρης Μεγαλίδης θα ζήσει με τους λιγνιτωρύχους του Αλιβερίου για να αποτυπώσει τη δουλειά τους για τις εγκαταστάσεις των λιγνιτωρυχείων του Αλιβερίου το 1951. «Θα ζήσει για μήνες μαζί τους και θα αποτυπώσει τη ζωή τους και του ατμοηλεκτρικού σταθμού» αναφέρει η Μαρία Μαυροειδή.
Ο Σπύρος Βασιλείου (1902 ή 1903 – 1985), ο νεωτεριστής καλλιτέχνης που άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια του στην ιστορία της ελληνικής τέχνης, ανέλαβε, για δέκα συναπτά έτη, από το 1964 έως το 1973, τη φιλοτέχνηση του περιπτέρου της Επιχείρησης στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, κάθε χρονιά με ένα διαφορετικό θέμα. Ο Σπύρος Βασιλείου θα παραδώσει κορυφαίες απεικονίσεις της σύλληψης του εξηλεκτρισμού και του έργου της ΔΕΗ.
Ο Κώστας Μπαλάφας (1920-2011), θα εργαστεί στη ΔΕΗ επί μία 30ετία και θα προσφέρει την ίδια του την τέχνη στην αποτύπωση του υδροηλεκτρικού έργου των Κρεμαστών του Αχελώου, καταγράφοντας με τον φακό του, για πέντε συναπτά χρόνια, την εξέλιξή του αλλά και την αναδιαμόρφωση του τοπίου.
Ο σπουδαίος γλύπτης Χρήστος Καπράλος έχει φιλοτεχνήσει έργα στο Κερατσίνι, όπως το Μνημείο της Μάχης της Ηλεκτρικής, μια εκδοχή της Μάνας του διάσημου γλυπτού του, ενώ μια μεγάλη έκθεση αφιερωμένη στο έργο του είχε διοργανωθεί από την Ηλεκτρική Εταιρεία Αθηνών-Πειραιώς, παρουσιάζοντας και τις μελέτες φωτισμού που είχε κάνει, φωτογραφικά φιλμς και τα αρνητικά που ανακαλύφθηκαν τώρα στο αρχείο της ΔΕΗ με αφορμή την έκθεση This Current Between us «αριστουργήματα από μόνα τους» θα πει η Έλένη Καλαρά. «Είναι αυτή η κρυφή υλικότητα που κρύβει το αρχείο. Τα παλιά αντίγραφα εγγράφων για παράδειγμα είναι όλα σε ρυζόχαρτο», συνεχίζει.
Πολλοί εκείνοι οι καλλιτέχνες που θα εμπνευστούν από το έργο της ΔΕΗ και θα ζωγραφίσουν τα εργοστάσιά της όπως ο χαράκτης και ζωγράφος Αλέξανδρος Κορογιαννάκης που θα ζωγραφίσει ένα μεγάλο ηλεκτροπαραγωγικό ζεύγος στο Κερατσίνι με ένα εντυπωσιακό κόκκινο χρόνο, «βασικό χρώμα για να αποτυπωθούν οι γεννήτριες, ενώ το μπλε είναι το χρώμα για τους στροβίλους γενικά στο πεδίου του ηλεκτρισμού», επισημαίνει η Μαρία Μαυροειδή.
Πολλοί και οι φωτογράφοι που θα συνεργαστούν με τον οργανισμό όπως ο γνωστός Δημήτρης Χαρισιάδης πολλές από τις φωτογραφίες του υπάρχουν στο φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, ενώ όταν η ΔΕΗ δημιουργήσει το δικό της φωτογραφικό τμήμα, απασχολεί φωτογράφους όπως ο Τάσος Παπαδόπουλος.
Οι εικόνες και μόνο από τα χωριά και τους οικισμούς που φτάνει ο ηλεκτρισμός κάποια στιγμή ως ένα αυτονόητο αγαθό για τον άνθρωπο αρκεί για να εμπνεύσει την Τέχνη. Για πρώτη φορά οι άνθρωποι έχουν πρόσβαση στο «κεχριμπάρι της ενέργειας», η νέα ιστορία της εποχής του αστικού, φωτεινού και συνδεδεμένου κόσμου έχει αρχίσει να γράφεται. Και αυτό το χρωστάει στη ΔΕΗ.
Πληροφορίες Έκθεσης
Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: Νίκος Αλεξίου, Κωνσταντίνος Γιώτης, Αναστασία Δούκα, Παναγιώτης Ευαγγελίδης, Ελένη Καλαρά & Βάλια Παπαχρήστου & Ευαγγελή Φίλη, Δημήτρης Καμαρωτός, Αθηνά Κουμπαρούλη, Άννα Λάσκαρη, Βιργινία Μαστρογιαννάκη, Όλγα Μηλιαρέση-Φωκά, Μαρίνα Μήλιου-Θεοχαράκη & Marianne Tuckman, Ελένη Μπαγάκη, Πέτρος Μώρης, Ζάφος Ξαγοράρης, Μαρίνα Ξενοφώντος, Πάολα Παλαβίδη, Νατάσσα Παπαδοπούλου, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Κώστας Σαχπάζης, Μαρία Σιδέρη, Θεόδωρος Τζαννετάκης, Αλέξανδρος Τζάννης, Ίρις Τουλιάτου, Ελένη Χριστοδούλου, Κώστας Χριστόπουλος, Micol Assaël, Hypercomf, Mikhail Karikis, Ali Kazma, Miriam Simun & Daria Kaufman, Bill Morrison, Louis- Philippe Scoufaras, Jeph Vanger
Συμμετέχουσες καλλιτέχνιδες εργαστηρίου της ΑΣΚΤ: Αλεξάνδρα Αψωκάρδου, Δέσποινα Βαξεβανίδη, Άννα Μαστρομιχάλη, Κατερίνα Μεσσήνη, Όλγα Σουβερμέζογλου
Επιμέλεια έκθεσης: Πάνος Γιαννικόπουλος, Γεωργία Λιάπη
Σύλληψη ιδέας, έρευνα, οργάνωση: Ελένη Καλαρά
Η έκθεση «This Current Between Us» πραγματοποιείται στο πλαίσιο του project «Το άλλο σώμα», σε συνεργασία της Blow-Up, της ΑΣΚΤ, της ΔΕΗ, με την υποστήριξη των ΥΠΠΟΑ, και του Γραφείου Διασύνδεσης της ΑΣΚΤ.
Ιστορικές Εγκαταστάσεις Ατμοηλεκτρικού Σταθμού ΔΕΗ Νέου Φαλήρου
Σολωμού 1 & Δημητρίου Φαληρέως, 185 47 Πειραιάς
