Το Βραχιόλι της Φωτιάς, είναι η νέα σειρά οκτώ επεισοδίων της ΕΡΤ, η οποία έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον έχοντας φτάσει να ασχοληθεί με άρθρο της και η Le Monde με τίτλο «Στην Ελλάδα, μια σειρά θυμίζει, επιτέλους, τη μοίρα των εβραίων της Θεσσαλονίκης». Ένας από τους πρωταρχικούς λόγους που έχει τόσο ξεχωρίσει είναι η ιστορία με την οποία καταπιάνεται, αφού πρόκειται για την «πιο σκοτεινή σελίδα του 20ου αιώνα, το Ολοκαύτωμα», όπως μοιράζεται μαζί μας ο σκηνοθέτης της σειράς, Γιώργος Γκικαπέππας.
Βασισμένη στο ομότιτλο μυθιστόρημα της Βεατρίκης-Σαΐας Μαγρίζου, Το Βραχιόλι της Φωτιάς αφηγείται τη βίαιη ενηλικίωση μιας εύπορης οικογένειας Εβραίων της Θεσσαλονίκης από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917 έως το 1945, μέσα από τις μνήμες του μικρότερου γιου, του Ιωσήφ, που επέζησε από το Ολοκαύτωμα. Η πρεμιέρα της σειράς, όπως μας ανέφερε η δημοσιογράφος και σύμβουλος του προέδρου της ΕΡΤ, Λίνα Παπαδάκη, είναι η πρώτη φορά που έγινε στο μέρος όπου διαδραματίστηκε και η ιστορία, τη Θεσσαλονίκη με αποκλειστική προβολή και σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Φιλίας Ελλάδας – Ισραήλ και της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Στην ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη εκδήλωση ο πρόεδρος της ισραηλιτικής κοινότητας Θεσσαλονίκης, Δαυίδ Σαλτιέλ ανέφερε για τη σειρά πως «οφείλουμε να μνημονεύουμε την ιστορία, είτε με έργα όπως το σημερινό, είτε με διδασκαλία».
«Είναι ακριβώς αυτή η ιστορία που μας έκανε στην ΕΡΤ να αγκαλιάσουμε από την πρώτη στιγμή “Το Βραχιόλι της Φωτιάς”, διότι είναι μια παραγωγή που πέραν της μυθοπλαστικής πλευράς της θα θυμίσει στους παλαιότερους και κυρίως θα γνωρίσει στους νεότερους την πραγματική ιστορία αυτής της πόλης, το γεγονός για παράδειγμα ότι ακόμα και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο μισός πληθυσμός της πόλης ήταν Εβραίοι», αναφέρει σχετικά ο Πρόεδρος της ΕΡΤ ΑΕ, Κωνσταντίνος Ζούλας.
Για τον αρχικό σχεδιασμό της διασκευής του βιβλίου, το σενάριο, το casting, τα γυρίσματα και το τι διαφορετικό έχει να προτείνει αυτή η σειρά αλλά και το πώς αντιμετωπίστηκαν καλλιτεχνικά οι απαιτήσεις της σειράς μιλάει στο ελc o σκηνοθέτης Γιώργος Γκικαπέππας:
Πώς ξετυλίγεται η ιστορία
Βρισκόμαστε στα 1962. Και ενώ στην Ιερουσαλήμ δικάζεται ο ναζί Αδόλφος Άιχμαν, συν-υπαίτιος για την εξόντωση εκατομμυρίων Εβραίων, την ίδια ώρα στη Θεσσαλονίκη ο 45χρονος Ιωσήφ Κοέν, ένας από τους λίγους που επέστρεψε από το Άουσβιτς, συνεχίζει τη ζωή του με τη γυναίκα και την κόρη του, η οποία τον ρωτάει συνεχώς για το παρελθόν. Και ενώ εκείνος πασχίζει να ξεχάσει, η κόρη του τον αναγκάζει να θυμηθεί.
Από πολύ μικρός ο Ιωσήφ πλάθει στη φαντασία του εικόνες από τις αφηγήσεις της μητέρας του για τη γέννησή του μέσα στη μεγάλη φωτιά του ‘17, εικόνες ενός κόσμου μυθικού που προϋπήρχε πριν γεννηθεί και έμελλε να αλλάξει. Ο Ιωσήφ είδε την οικογενειακή ισορροπία να κλονίζεται, το μεγάλο του αδελφό να φεύγει στο Ισραήλ, τη μεγάλη του αδελφή να παντρεύεται χριστιανό και να διώχνεται από το σπίτι, είδε την οικονομική καταστροφή του πατέρα και τον έναν του αδελφό να πεθαίνει στα βουνά της Αλβανίας. Είδε τους Γερμανούς να μπαίνουν στη Θεσσαλονίκη και ξαφνικά βρέθηκε στα τρένα για το Άουσβιτς με τον πατέρα και τ’ αδέλφια του, όπου αντίκρυσε τη φρίκη και τον θάνατο. Ο νεαρός Ιωσήφ ήταν ο μόνος που επέζησε και γύρισε πίσω για να ξαναστήσει μια νέα ζωή. Ώσπου ύστερα από χρόνια, ως 45χρονος χρυσοχόος πλέον, κλήθηκε να κόψει τα δαχτυλίδια από τα πρησμένα δάχτυλα μιας τσιγγάνας αλλά στον καρπό της είδε έκπληκτος το βραχιόλι της μητέρας του… Οι δύο άκρες ενός βραχιολιού ένωσαν μια ιστορία σαρανταπέντε χρόνων.
Ο αρχικός σχεδιασμός για τη διασκευή του βιβλίου και το σενάριο
Είχαμε να κάνουμε με μια πολύ ελκυστική ιστορία αλλά και ένα περίπλοκο εγχείρημα, αφού το βιβλίο είναι ένας ποταμός προσώπων, γεγονότων, αναμνήσεων και συναισθημάτων, που κινούνται μέσα στον χρόνο. Συζητώντας με τους σεναριογράφους Νίκο Απειρανθίτη και Σοφία Σωτηρίου που ανέλαβαν το ιδιαίτερα δύσκολο και ευαίσθητο έργο της διασκευής, καταλήξαμε πως ο καλύτερος δρόμος για την αφήγηση ήταν να ξετυλίξουμε το παραμύθι του Ιωσήφ – μέσα από τη μνήμη του ήρωα δηλαδή να μεταφερόμαστε πίσω στον χρόνο ώστε να διεισδύσουμε σ’ αυτήν την οικογένεια και στην εξέλιξή της, που αποτελεί άλλωστε τον μεγαλύτερο όγκο του βιβλίου αλλά και της σειράς.
Ο Μωύς και η Μπενούτα Κοέν, οι γονείς του Ιωσήφ, αποτελούν τους πρωταγωνιστές του παρελθόντος, τους ήρωες που δρουν ουσιαστικά σ’ όλη τη σειρά και εμπεριέχονται στην ψυχική ταυτότητα του Ιωσήφ. Στην ουσία δηλαδή, το παρελθόν και η ταυτότητα αυτού του ήρωα, η ιστορία των γονιών του και των αδελφών του, είναι η σειρά που θα δούμε. Σαν ένας αληθινός μύθος.
Τι διαφορετικό έχει να προτείνει αυτή η σειρά;
Καταρχάς μιλάμε πρώτη φορά στην τηλεόραση για μια οικογένεια Εβραίων της Θεσσαλονίκης, δηλαδή για μια μειονότητα. Γιατί μπορεί μεν οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης να αποτελούσαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού της πόλης, αλλά δεν έπαψαν ποτέ να είναι μια μειονότητα. Και νομίζω ότι το πλήρωσαν αυτό διπλά, γιατί δεν εξαφανίστηκαν μόνο με το Ολοκαύτωμα, εξαφανίστηκαν και ως μνήμη από την πόλη που συνέχισε να ζει σα να μην υπήρξαν ποτέ Εβραίοι εκεί.
Στη σειρά βλέπουμε επίσης για πρώτη φορά σκηνές από τη ζωή στο Άουσβιτς, σε μια προσπάθεια να μπορέσουμε έστω και λίγο να προσεγγίσουμε την αλήθεια και να δούμε το τι συνέβαινε εκεί.
Ένα άλλο διαφορετικό στοιχείο της σειράς είναι το ότι μιλάμε για την ιστορία μιας ολόκληρης φαμίλιας και όχι ενός ή δύο προσώπων. Ο πρωταγωνιστής αυτής της σειράς είναι η ίδια η φαμίλια και το οικογενειακό κάδρο που αλλάζει με τις εποχές. Αυτό το γεγονός ήταν επίσης μια μεγάλη πρόκληση, ώστε να ξεφύγουμε από γνωστά πρότυπα αφήγησης. Γιατί είναι άλλο να συγκεντρώνεσαι σε ένα δυο πρόσωπα και τους δορυφόρους τους και άλλο να αφηγείσαι μια ιστορία για επτά και οκτώ πρόσωπα μαζί που μετακινούνται μέσα στον χρόνο.
Η βασική προσέγγιση της σκηνοθεσίας
Ήθελα να βλέπουμε μια σειρά εποχής ως μια σύγχρονη σειρά με ήρωες από το παρελθόν. Μια σειρά όπου η κατασκευή της δεν θα κρύβει ότι είναι σύγχρονη και να ανασύρουμε μέσα από τις σχέσεις και τη «σκηνογραφία» άλλων εποχών ζητήματα και ερωτήματα που μας απασχολούν και σήμερα: οι οικογενειακοί δεσμοί αποτελούν θηλιά ή σανίδα σωτηρίας (ή και τα δύο); Η θρησκευτική εμμονή μπλοκάρει αλλά και η έλλειψη πίστης αποδυναμώνει; Ο έρωτας είναι πιο σημαντικός από την παράδοση; Γιατί οι μειονότητες αν έρθουν πιο κοντά παύουν να είναι μειονότητες;
Το ότι η σειρά είναι η ιστορία μιας μειονοτικής οικογένειας, δεν παύει να είναι μια σειρά για μια οικογένεια που κλυδωνίζεται και στο τέλος έρχεται αντιμέτωπη με την ακρότητα μιας θηριωδίας. Και μ’ αυτό το πρίσμα ήθελα να χτίσουμε τις αλλαγές και την εξέλιξη της ιστορίας μέσα από τις σχέσεις και τη σύγκρουση των χαρακτήρων αυτής της οικογένειας.
Το στυλ και το ύφος της σειράς ήθελα να βγάζει σύγχρονη γραφή, ειλικρίνεια και αμεσότητα, γιατί στόχος δεν ήταν η στεγνή αναπαράσταση αλλά οι χαρακτήρες και οι ιδιαιτερότητες που καθένας μας νομίζει «ειδικές» αλλά στην ουσία είναι κοινές. Ήθελα να στοχεύσουμε στην καρδιά και στη μνήμη, ώστε αυτή η φαμίλια να αποτελέσει μια συνύπαρξη ζωντανών και παλλόμενων χαρακτήρων και να αποπνέει όση περισσότερη ζωή μπορούσε: επιθυμίες, διαφορές, λάθη, μυστικά, συγκρούσεις, χαρά, πόνο, ελπίδα – αληθινή ζωή δηλαδή.
Για το casting και τη δουλειά με τους ηθοποιούς
Με τη συνεργάτιδά μου casting director Σοφία Δημοπούλου, μιλήσαμε πολύ, ανταλλάξαμε ιδέες και δεν μετανιώσαμε ούτε στιγμή για τις επιλογές μας. Το στοίχημα ήταν να φτιάξουμε μια φαμίλια που θα μετακινείται μέσα στον χρόνο και θα έπρεπε να πείσει γι’ αυτό, όχι μόνο μορφικά αλλά ενεργειακά και συναισθηματικά.
Η Ελισάβετ Μουτάφη και ο Νίκος Ψαρράς, αποτέλεσαν ένα εξαιρετικό ζευγάρι που έπρεπε να μεγαλώνει μέσα στον χρόνο και να αλλάζει βλέποντας τον κόσμο να αλλάζει. Δύο ρόλοι που ξεκινούν νέοι και λαμπεροί και φτάνουν γερασμένοι και ανήμποροι μπροστά στην κτηνωδία. Ο Νίκος και η Ελισάβετ αγάπησαν πολύ τη δουλειά μας και πίστεψαν σ’ αυτήν ξεπερνώντας πολλές φορές τα εμπόδια που έχουμε στην Ελλάδα, όταν γυρίζουμε τέτοιες σειρές. Δεν είναι συχνή η πρόκληση για ηθοποιούς να παίζουν ρόλους που διατρέχουν τρεις δεκαετίες. Και δεν είναι συχνή η ορμή που έδειξαν η Ελισάβετ και ο Νίκος για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις με απόλυτη διαθεσιμότητα, γεγονός που ήταν μεγάλο όπλο για μένα.
O Χρήστος Λούλης που ενσαρκώνει τον 45χρονο Ιωσήφ, έπαιξε ίσως τον πιο «φωτεινό» ρόλο του τηλεοπτικού του ρεπερτορίου, έναν ήρωα που ενώ έφερε τα ψυχικά και σωματικά βιώματα του Άουσβιτς χωρίς να θέλει να τα ξεστομίσει, αναγκάστηκε να τα αφηγηθεί στη μικρή του κόρη, που τον παρέσυρε σε ένα ταξίδι μνήμης που τελικά τον ζόρισε αλλά και τον λύτρωσε. Ο Χρήστος είναι ένας ηθοποιός πολύ ευέλικτος και ανοιχτός, που σ’ αυτή τη σειρά θεωρώ ότι καταθέτει μία από τις πιο ευαίσθητες ερμηνείες του.
Ένα τεράστιας σημασίας για μένα κεφάλαιο της σειράς είναι οι νέοι ηθοποιοί. Νιώθω ότι φτιάξαμε μία από τις καλύτερες ομάδες νέων ηθοποιών, που έδεσαν πολύ μεταξύ τους και δόθηκαν πολύ στη δουλειά που κάναμε. Ο Δημήτρης Αριανούτσος, που ενσαρκώνει τον νεαρό Ιωσήφ Κοέν από τα 15 μέχρι τα 26 του χρόνια, και τα μεγαλύτερα αδέλφια του, ο Γκαλ Ρομπίσα, η Νεφέλη Κουρή, ο Μιχαήλ Ταμπακάκης και η Χριστίνα Μαθιουλάκη, έφτιαξαν μια παρέα που ανέπτυξαν μεγάλη χημεία και δεν ήθελα να σταματώ να δουλεύω μαζί τους, όπως το ίδιο συνέβη επίσης και με τους ηθοποιούς που έπαιξαν πρόσωπα που συνυπήρξαν μαζί τους, όπως η Ηλέκτρα Μπαρούτα, η Νικολέτα Χαρατζόγλου, ο Γιώργος Ζιάκας και η Ευγενία Αποστολοπούλου.
Η παρουσία ταλαντούχων ηθοποιών σε ρόλους ιδιαίτερων απαιτήσεων έπαιξε έναν ακόμα καθοριστικό ρόλο στη λειτουργία των γυρισμάτων αλλά και όλης της δουλειάς. Ο Σπύρος Σταμούλης, η Αλεξάνδρα Αϊδίνη, ο Αργύρης Ξάφης και ο Στέλιος Ξανθουδάκης μπήκαν μέσα στην πρόκληση και έδωσαν με το ταλέντο και την όρεξή τους μεγάλη πνοή στη δουλειά μας. Όπως επίσης και η Νάνσυ Μπούκλη, η Κίττυ Παϊταζόγλου, η Τζωρτζίνα Δαλιάνη, η Γεωργία Ανέστη, η Μαρία Αδάμου, η Μάγδα Τασούλα, ο Δημοσθένης Ξυλαρδιστός, η Αλεξία Σαπρανίδου, ο Βασίλης Τσόρλαλης, η Ναταλία Καλημερατζή, η Στεφανία Καλομοίρη, η Εύα Φρακτοπούλου και ο Κωστής Μπούντας.
Πώς αντιμετωπίσαμε καλλιτεχνικά τις απαιτήσεις της σειράς
Είχα τη χαρά να έχω δίπλα μου τέσσερις καλλιτέχνιδες που η καθεμία έδωσε το προσωπικό της στίγμα στην εικόνα της σειράς και στο στοίχημα των χρονικών αλλαγών. Γιατί είχαμε να στήσουμε μια σειρά εποχής που σε κάθε επεισόδιο βρίσκεται σε άλλη χρονική περίοδο, από το 1917 ως το 1962, συμπεριλαμβανομένου και του Άουσβιτς του 1943. Άρα μιλάμε για άλλους χώρους, άλλα κοστούμια, άλλα πρόσωπα και look, άλλο make up και κομμώσεις, που όλα έπρεπε να αποτυπώνουν το πέρασμα του χρόνου και το βάρος όλων όσων είχαν συμβεί.
Η σκηνογράφος Λαμπρινή Καρδαρά, η ενδυματολόγος Μαρία Κοντοδήμα, η make up artist Ντέμη Σταματοπούλου και η hair stylist Δήμητρα Μαρουσάκη, αγάπησαν το project, είχαν μελετήσει αρκετά και έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό προσπαθώντας τόσο στην προετοιμασία όσο και κάθε μέρα στο γύρισμα να προσδώσουν καλλιτεχνικό ύφος ισάξιο μιας σειράς με πολύ μεγαλύτερο budget από το πραγματικό. Τους είμαι ευγνώμων για τη δουλειά και το πάθος τους, γνωρίζοντας τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν και το άγχος του χρόνου που ποτέ δεν είναι αυτός που θα ΄πρεπε στα ελληνικά γυρίσματα.
Λίγα λόγια για το γύρισμα
Υπήρξαν μερικές πολύ δύσκολες σκηνές, πολυπρόσωπες και απαιτητικές τόσο από θέμα οργάνωσης ηθοποιών, χώρων, μέσων, όσο και δράσης. Ταυτόχρονα υπήρξαν και αρκετές σκηνές που μπορεί να μην είχαν υψηλές παραγωγικές απαιτήσεις αλλά είχαν μεγάλο ψυχικό βάρος, είτε μιλάμε για σκηνές οικογενειακών συγκρούσεων είτε για το σκοτεινό κλίμα του Άουσβιτς.
Στους διευθυντές φωτογραφίας που ανέλαβαν το σημαντικό κεφάλαιο της ατμόσφαιρας Γιάννη Δρακουλαράκο, Βασίλη Μουρίκη και Ντίνο Μαχαίρα, μετέφερα την πρόθεσή μου για κινηματογράφηση με ελεύθερη κάμερα που θα κινείται «ξεκλειδωμένη» απέναντι στους ηθοποιούς ώστε να πλησιάσουμε στη στιγμή και να τονίσουμε την προσωποκεντρική μας πρόθεση. Στραφήκαμε προς μια σύγχρονη αισθητική που θα αξιοποιούσε αρκετά το φυσικό φως και μια αίσθηση «κινηματογραφικότητας» που θα στήριζε τη μυθιστορηματική ατμόσφαιρα.
Ομολογώ ότι και εγώ προσωπικά αλλά και όλοι οι συνεργάτες μου και οι ηθοποιοί, νιώσαμε πολύ μεγάλη ευθύνη όταν στήσαμε σκηνές που αντίστοιχες δεν είχαμε αντιμετωπίσει στην προηγούμενη εμπειρία μας. Και μιλάμε για σκηνές που καθρεφτίζουν την πιο σκοτεινή σελίδα του 20ου αιώνα, το Ολοκαύτωμα. Ελπίζω να ξεπεράσαμε το βάρος αυτής της ευθύνης και του άγχους που είχαμε στο γύρισμα. Κάναμε αυτό που πιστεύαμε με τα μέσα που διαθέταμε, αλλά δεν αφήσαμε καμιά συνθήκη να επιδράσει αρνητικά στην ψίχα των σκηνών και τη δύναμή τους. Ελπίζω να τα καταφέραμε.
Το Βραχιόλι της Φωτιάς | Credits
Σκηνοθεσία: Γιώργος Γκικαπέππας | Σενάριο: Νίκος Απειρανθίτης-Σοφία Σωτηρίου | Executive Producer: Βίκυ Νικολάου | Φωτογραφία: Γιάννης Δρακουλαράκος, Βασίλης Μουρίκης, Ντίνος Μαχαίρας | Μοντάζ: Γιώργος Αργυρόπουλος | Casting: Σοφία Δημοπούλου | Σκηνογράφος: Λαμπρινή Καρδαρά | Ενδυματολόγος: Μαρία Κοντοδήμα | Make up: Ντέμη Σταματοπούλου | Hair Stylist: Δήμητρα Μαρουσάκη | Ηχολήπτης: Ξενοφώντας Κοντόπουλος | Sound Design & Mix: Στέλιος Κουπετώρης | VFX: Κώστας Κακαρούντας, Μάριος Βλάχος.
Μία Απάντηση
Συγχαρητήρια για την μέγιστη προσπάθεια όλων των συντελεστών, ηθοποιών και τεχνικών, φωτογράφων, σκηνοθετών, ενδυματολογιών, μουσικών, σεναριογράφων που κατέβαλλαν για αυτό το εμπνευσμένο έργο τέχνης που δημιούργησαν.