Ήταν αρχές της εβδομάδας, όταν όλος ο διαδικτυακός τόπος πλημμύρισε με την εικόνα ενός φιλιού δύο ανθρώπων σχηματισμένου με λιτές κόκκινες γραμμές, πάνω σε έναν τοίχο πολυκατοικίας στη γραφική και άλλοτε γεμάτη από κόσμο, πλατεία Αυδή του Μεταξουργείου. Ήταν «Το φιλί» του Ηλία Παπαηλιάκη. Η πρώτη τοιχογραφία, με αναφορά τον πίνακά του, που δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της σειράς έργων OnAthens της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων. Ο Ηλίας Παπαηλιάκης, με μία πολύχρονη πορεία και διεθνή αναγνώριση στην τέχνη της ζωγραφικής, δηλώνει σοκαρισμένος, αλλά και πολύ χαρούμενος με την υποδοχή το έργου του, ενώ είναι η πρώτη φορά που απευθύνεται σε αυτό το κοινό και με αυτό τον τρόπο. Ελπίζει σε μία ανάσα του περαστικού ακουμπώντας το βλέμμα του στο «Φιλί» για μια στιγμή και αναμένει να αποκαλυφθεί με το πέρας του χρόνου πώς θα λειτουργήσει το εν λόγω συλλογικό εγχείρημα στο αστικό τοπίο, το οποίο, όπως τονίζει, δεν χειραγωγείται. Στο πλαίσιο μιας συνθήκης αποστάσεων ο Ηλίας Παπαηλιάκης θεωρεί ότι «Το φιλί» φωτίζεται πολύ διαφορετικά, αν και η επιλογή του έγινε μάλλον κάπως υποσυνείδητα καθώς αναφέρει «προτείναμε και δουλέψαμε με αυτό το έργο σαν ένα ξόρκι, σαν μια αντίσταση, χωρίς ποτέ να το συζητήσουμε… που σημαίνει ότι και θέλαμε να πάρουμε κουράγιο και να δώσουμε κουράγιο».
Πώς είδατε να υποδέχεται το κοινό «Το φιλί» ως τοιχογραφία; Οι αντιδράσεις ήταν αυτές που αναμένατε;
Κοιτάξτε, η εμπειρία που έχω μέχρι τώρα είναι από το internet, από τα social media. Νομίζω ότι έχει πάει πάρα πολύ καλά. Βλέπω πολλούς ανθρώπους ενθουσιασμένους, μία αντίδραση η οποία με ξεπερνά, με κάνει πολύ χαρούμενο. Δεν έχω απευθυνθεί με το έργο μου, με αυτό τον τρόπο σε αυτό το κοινό, για να ξέρω τι να περιμένω. Τώρα μαθαίνω και είμαι λιγάκι σοκαρισμένος, γιατί είναι πάρα πολύ μεγάλη απήχηση. Εγώ έχω συνηθίσει το κοινό το εκθεσιακό, μια γκαλερί, την κοινότητα των εικαστικών. Δεν έχω ξανακάνει τοιχογραφία, είναι το μεγαλύτερο έργο που έχω επιχειρήσει ποτέ. Είναι εντελώς άλλη κλίμακα από αυτή που έχω δουλέψει και βεβαίως σε καμία περίπτωση όλα αυτά τα χιλιάδες επί χιλιάδων likes στο internet δεν τα έχω ξανασυναντήσει. Φαντάζομαι ότι το ίδιο θα γίνει και όταν αρχίσουμε να ζούμε ξανά την κανονική μας ζωή. Δεν ξέρω τι θα δω εκεί. Ελπίζω να αρέσει το έργο μου. Σίγουρα πιστεύω ότι αυτή η διαφοροποίηση από την προηγούμενη φάση της δουλειάς μου, θα με διαμορφώσει κιόλας, κάτι θα προσθέσει, κάτι θα αφαιρέσει.
Τι συναισθήματα και τι σκέψεις ελπίζετε να δημιουργηθούν σε έναν περαστικό που κάνει τη βόλτα του στην πλατεία Αυδή;
Εγώ θα ήθελα να νιώσει ανακούφιση, ελπίδα, μια σειρά από καλά συναισθήματα. Για μια στιγμή να πάρει μια ανάσα. Σ’ αυτά τα έργα δεν μπορείς να ορίσεις τι θα νιώσει ο άλλος, δεν τα φτιάχνεις έχοντας κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό σου και απαιτείς από τον θεατή να συμπεριφερθεί με αυτόν τον τρόπο. Πρέπει να το νοηματοδοτήσει ο καθένας. Είναι ένα έργο που πρεσβεύει την αγάπη, την εγγύτητα, τη συνειδητοποίηση του εαυτού μέσα από τον άλλον, το άλλον μέσα από τον εαυτό μας. Αυτά είναι τα υλικά από τα οποία είναι φτιαγμένο αυτό το έργο. Και μπογιές στον τοίχο.
Μπορείτε να μας περιγράψετε τη διαδικασία μέχρι το έργο σας να πάρει τη θέση του στην πολυκατοικία της πλατείας στο Μεταξουργείο;
Κράτησε αρκετά η αλήθεια είναι. Δηλαδή από την πρώτη νύξη που είχα από τον επιμελητή της έκθεσης που έχω στη Δημοτική Πινακοθήκη, τον Χριστόφορο Μαρίνο, που μου ζήτησε να φτιάξω μία τοιχογραφία μέχρι να πραγματοποιηθεί και να το δούμε έτσι όπως το βλέπουμε σήμερα, πέρασαν περίπου 8 – 10 μήνες. Ήταν αρκετά σύνθετη διαδικασία, ένα έργο συνεργασίας πολλών και διαφορετικών παραγόντων, που ο καθένας από τη πλευρά του, εμού συμπεριλαμβανομένου, πιστεύω ότι βάλαμε τον καλύτερό μας εαυτό για να μπορέσουμε να το πραγματοποιήσουμε.
Εγώ επεξεργάστηκα έναν πίνακα με θέμα «Το φιλί», για να εκπονήσω ένα σχέδιο, το οποίο κατά τη γνώμη μου θα δούλευε σωστά στον τοίχο της πολυκατοικίας. Αυτό με απασχόλησε αρκετά. Ο παράγοντας ότι δεν το έχω ξανακάνει έπαιξε μεγάλο ρόλο, δεν είμαι εξοικειωμένος με αυτού του είδους τις μεγεθύνσεις. Στο δια ταύτα, από τη στιγμή που όλα ήταν έτοιμα χρειαστήκαμε περίπου 3 μέρες να το φτιάξουμε. Όταν φτάσαμε στον τοίχο με το συνεργείο και τον γερανό ο χρόνος εκεί ήταν πολύ σύντομος, πυκνός. Ήταν παράξενο γιατί το προσχέδιο το έκανα επί χάρτου. Δεν είχα εικόνα για το αποτέλεσμα καθόλου. Τώρα προσπαθώ να σχηματίσω μια εικόνα, το σκέφτομαι για να καταλάβω τι έχει γίνει, πώς έχει δουλέψει αυτό το έργο. Σχεδιαστικά πώς έχει εφαρμόσει και ποιες είναι οι δυνάμεις του και οι αδυναμίες του.
Πώς αισθανθήκατε όταν ολοκληρώσατε το έργο;
Είμαι ακόμα πάρα πολύ χαρούμενος. Με πλημμύρισε χαρά αυτή είναι η απάντηση. Δεν πρόλαβα να σκεφτώ, ήταν πολύ συγκινητική σκηνή και ακόμα είναι. Δεν έχω βγει από αυτό το συναίσθημα.
Η τοιχογραφία είναι εμπνευσμένη από τον πίνακα σας που περιλαμβάνεται στην έκθεση «Τα θεωρητικά αντικείμενα: Έργα 2017-2020» στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων. Πότε δημιουργήσατε το αρχικό έργο και ποια ήταν η έμπνευση σας για αυτό;
Το πρώτο έργο με θέμα «Το φιλί», έτσι όπως το διαπραγματεύτηκα και στην τοιχογραφία, το έφτιαξα το 2018. Δουλεύω ανάλογα με το πώς είναι τα κέφια μου εκείνη τη στιγμή. Φαντάζομαι, επειδή είμαι σε μια εποχή που με απασχολούν αυτά τα έργα, έφτιαξα και αυτή την εικόνα, αυτόν τον πίνακα. Θέλω να πω, ότι δεν δουλεύω έχοντας αποφασίσει εκ των προτέρων, ούτε τι θέλω να πω, ούτε τι θέλω να κάνω. Αφήνω τη δουλειά να με οδηγήσει. Και αυτό το έργο, όπως και όλα τα υπόλοιπα που έχω φτιάξει, έγινε γιατί εκείνη τη στιγμή αισθανόμουν, ότι αυτό πρέπει να ζωγραφίσω. Τώρα αυτό γιατί το αισθανόμουν είναι μια άλλη ιστορία. Πραγματικά δεν την ψάχνω. Εμένα με ενδιαφέρει να έχω ένα ρυθμό στη δουλειά μου, να με ενδιαφέρει να φτιάξω κάτι κάθε μέρα που δουλεύω.
Για εσάς η τοιχογραφία και ο πίνακας είναι το ίδιο έργο; Έχουν την ίδια λειτουργία;
Σε καμία περίπτωση. Ο πίνακας είναι το reference για να γίνει η τοιχογραφία και εδώ τελειώνει η μεταξύ τους σχέση. Ούτε είναι η μεταφορά του πίνακα στον τοίχο. Το λέω και ως είδος έκφρασης. Η τοιχογραφία έχει μια εντελώς δική της εικαστική γλώσσα. Το mural το έφτιαξαν βοηθοί ως επί το πλείστον. Εγώ δούλεψα πολύ λίγο πάνω στον τοίχο. Αυτό δεν συμβαίνει στους πίνακές μου, αυτούς δεν τους ακουμπάει κανείς. Η τοιχογραφία είναι αποτέλεσμα μιας συνεργασίας πολλών παραγόντων. Μόνος μου δεν μπορώ να το κάνω αυτό. Αυτές είναι διαφορές που παίζουν τεράστιο ρόλο στη διατύπωση της γλώσσας. Ο πίνακας έχοντας τη δική του αξία, είναι το reference, αυτό στο οποίο βασίστηκα για να φτιάξω αυτή την τοιχογραφία.
Η μεγάλη διάσταση κάνει πιο ηχηρό το μήνυμα;
Τι να σας πω μπορεί και να το αδυνατίζει. Θέλω να πω ότι δεν είναι ότι, επειδή είναι μεγάλο και φαίνεται, είναι και ισχυρό. Δεν ισχύει αυτό στη δουλειά μας. Κάπου αλλού κρίνονται τα πράγματα και θα ήθελα να μην είμαι εγώ αυτός που θα το κρίνει. Εμένα πάντως αυτό το μέγεθος δοκίμασε τις σχεδιαστικές μου ικανότητες. Ήταν μια πάρα πολύ δύσκολη σχεδιαστική άσκηση. Και χρωματική επίσης σε αυτό το μέγεθος. Το αν λειτούργησε, το αν πέτυχε… κατά τη γνώμη μου έχει πετύχει, αλλά δεν είμαι αυτός που θα το κρίνει. Αυτή είναι η διαφορά. Έναν πίνακα μπορεί να έρθετε, να τον δείτε, να σας αρέσει κι εγώ να τον αποσύρω και να τον κρατήσω για μένα για πάντα. Το έργο στον δημόσιο χώρο δεν μπορώ να το σβήσω όμως. Είναι εκεί για πάντα. Οι άνθρωποι που θα το δουν, θα το χρησιμοποιήσουν, θα το ζήσουν. Η ζωή θα μας πει. Είναι κάτι πάρα πολύ καινούργιο για μένα που θα συνέχιζα με μεγάλη χαρά. Μου δημιουργεί φοβερή περιέργεια για να το εξερευνήσω.
Πόσο αλλάζει η λειτουργία ενός έργου ή τα συναισθήματα που δημιουργεί ανάλογα με το μέρος στο οποίο εκτίθεται; Η Πινακοθήκη απέναντι στο αστικό τοπίο.
Το αστικό τοπίο είναι ο απόλυτος άρχοντας, δεν χειραγωγείται. Επειδή απευθύνεσαι σε όλους στην πόλη, πάντα θα υπάρχει ένας άνθρωπος που θα πει «εγώ δεν γουστάρω». Και αυτό κάνει το παιχνίδι πολύ ενδιαφέρον. Δίνει μια νέα διάσταση. Το ότι εγώ ως καλλιτέχνης καλούμαι να συμμετέχω σε αυτή τη συζήτηση και είμαι ανυπεράσπιστος. Δεν μπορώ να υπερασπιστώ τον εαυτό μου. Ή το έργο θα τα καταφέρει ή το έργο δεν θα τα καταφέρει. Αυτό είναι ο αστικός χώρος, αυτό είναι η πόλη. Θα πρέπει το επιχείρημα να είναι πειστικό και να λειτουργήσει. Εγώ δεν μπορώ να πείσω κανέναν ότι έχω κάνει ένα πολύ ωραίο έργο, ούτε εγώ, ούτε η Στέγη, ούτε ο Δήμος, κανείς. Αν πραγματικά δεν είναι πολύ δυνατό αυτό το έργο και δεν αφορά τους ανθρώπους τη στιγμή που το προτείνουμε θα μας γυρίσουν την πλάτη. Ένας πίνακας μπορεί να ταξιδέψει με τα χρόνια, να χαθεί, να ξανανακαλυφθεί μετά από χρόνια που θα έχουν αλλάξει οι συνθήκες ενδεχομένως. Το δημόσιο έργο δεν είναι έτσι.
Τόσο στο «Φιλί» όσο και σε άλλα έργα σας κυριαρχούν οι γραμμές και η λιτότητα χωρίς όμως να μειώνεται το συναίσθημα. Ήταν μια επιλογή που έγινε από την αρχή της πορείας σας ή προέκυψε στη συνέχεια;
Η επιλογή με έκανε, δουλεύοντας έγινε, δεν ήξερα ότι θα γίνει. Έφτασε το πράγμα εκεί και όταν είδα ότι πηγαίνει προς τα εκεί, δεν το εμπόδισα. Δεν είχα στο μυαλό μου ένα διάγραμμα στο οποίο θα ήθελα να ανταποκριθώ. Έψαχνα να βρω μια δική μου έκφραση όπως και ψάχνω και από κάποια στιγμή και μετά άρχισε να πηγαίνει από μόνο του. Ήταν δύσκολο να φτάσω σε αυτή τη στιγμή βέβαια, αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση. Με ενδιέφερε πολύ όμως και εξακολουθεί να με ενδιαφέρει. Αυτά που θέλω τα κάνω με αυτές τις λίγες γραμμές, δεν μου λείπει κάτι. Είναι απολύτως απελευθερωτικό. Όταν είδα το πρώτο έργο πρέπει να έμεινα τρεις μέρες και να το κοίταζα χωρίς να πιω νερό. Ήταν σαν αποκάλυψη.
Θεωρείτε ότι δόθηκε μια νέα διάσταση στο «Φιλί» δεδομένου του διαλόγου που δημιουργείται με τη χρονική στιγμή, την εποχή «αποστάσεων» που βιώνουμε;
Είναι περίεργο και είναι μια παρατήρηση που κάνω εκ των υστέρων και μέσα από την κουβέντα μας, γιατί κανείς από όσους δουλέψαμε για να το φτιάξουμε δεν το ανέφερε αυτό, που σημαίνει ότι όλοι το είχαμε στο μυαλό μας, απλώς δεν το είπαμε. Είμαι σίγουρος πια ότι όλοι επηρεασμένοι από αυτό που ζούμε προτείναμε και δουλέψαμε με αυτό το έργο σαν ένα ξόρκι, σαν μια αντίσταση, χωρίς ποτέ να το συζητήσουμε. Το επιλέξαμε επειδή μας άρεσε, γιατί βρήκαμε ότι είναι αυτό που θέλαμε να φτιάξουμε. Αλλά χωρίς ποτέ να πούμε τι είναι αυτό που μας αρέσει, γιατί θέλουμε να το κάνουμε τώρα, που σημαίνει ότι βαθιά μέσα μας έπαιζε έναν ρόλο πολύ ουσιαστικό, ένα δικό μας λόγο. Όλοι έχουμε ζήσει αυτόν τον αποκλεισμό. Το έχω ξαναπεί ότι είναι μια εποχή λοιμού και αυτό είναι ένα έργο που γίνεται στον λοιμό, στην κορύφωση μάλιστα το φτιάξαμε, που σημαίνει ότι και θέλαμε να πάρουμε κουράγιο και να δώσουμε κουράγιο. Το φωτίζει αλλιώς αυτή η συνθήκη.
